اتحادیه قبایل ماد: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
اتحادیه قبایل ماد برچسبها: حذف حجم زیادی از مطالب منبعدار همهٔ ردهها را حذف کرد |
جز ویرایش Shams bahari (بحث) به آخرین تغییری که Dexbot انجام داده بود واگردانده شد |
||
خط ۱:
{{جعبه اطلاعات جایهای تاریخی ایران
|نام =اتحادیه قبایل ماد
|روی نقشه =آری
|عرض جغرافیایی =
|طول جغرافیایی =
|تصویر =نقشه ماد.jpeg
|اندازه تصویر =250
|عنوان تصویر =مادها
|استان =[[آذربایجان شرقی]]، [[زنجان]]، [[گیلان]]، [[قزوین]]، [[همدان]]، [[اردبیل]]
|شهرستان =
|بخش =
|نامهای محلی =
|نامهای دیگر =[[مادای]]
|نامهای قدیمی =
|نوع بنا =ناحیه، کشور
|سالهای مرمت =
|کاربری =
|کاربری کنونی =
|دیرینگی =آغاز هزارهٔ یکم
|شماره ثبت =
|تاریخ ثبت ملی =
|دوره ساخت اثر =
|بانی اثر =[[دیاکو]] یا [[مامی تیار شو]]
|مالک اثر =
|مالک فعلی اثر =
|شماره ثبت یونسکو =
|تاریخ ثبت یونسکو =
|امکان بازدید =
|شماره تلفن =
|وبگاه =
|پانویس =
}}
'''اتحادیه قبایل ماد''' در آغاز قرن نهم پ. م. تشکیلات میان قبیلهای بخشی از مردم [[ایران]] بود که بر علیه یک دشمن خارجی بنام [[آشور]] تأسیس یافت. در اینکه کدام یک از قبایل ایرانی جزو اتحادیهٔ مزبور بودهاند، از منابع آشوری اطلاعی بدست نمیتوان آورد زیرا آشوریان غالباً از تقسیمات قبیلهای نواحیی که عرصهٔ لشکرکشیهای ایشان بوده است خود نیز اطلاعی نداشتهاند. این منابع فقط از '''مادها''' چون واحدی کامل یاد میکنند و حال آنکه خاک آنها به نواحی کوچک و مستقلی که در همان منابع مشروحاً نام برده شده است تقسیم میشده.
==وضعیت سیاسی ماد در سال ۷۰۰ پ. م.==
وضع سرزمین '''اتحادیه قبایل ماد''' در آغاز سال ۷۰۰ پ. م. بدینگونه بود که بخش اعظم ماد مرکزی یا قسمت علیای درهٔ [[قزل اوزن]] و ناحیهٔ همدان تا قزوین و به طریق اولی نواحی غرب آنجا را، [[آشوریان]] جزو پادشاهی خویش ساخته و به چند ایالت زیر تقسیم کردند:
*[[زاموآ]]: شمال [[استان سلیمانیه]]
*[[پارسوآ]]: ناحیهٔ علیای [[دیاله|رود دیاله]] که مرکز آن دژ «نیکور» بود.
*[[کیشه سو]]: که مرکز آن دژی بود به همین نام<ref>رسما [[کار اوریگالی]] نیز نامیده میشد.</ref>.
*[[مادای]]: یا ماد، ناحیهٔ بخش علیای رود قزل اوزن به معنی بسیار محدود. محتملا پایینتر از [[کیشهسو]] در مسیر رود قزل اوزن. حدس زده میشود بخشی از اراضییکه جزو قلمرو [[دیاکو]] بوده بطور رسمی '''ماد''' نامیده میشده است.
*[[ساپاردا]]: که پیشتر بخشی از [[خارخار]] بود و محتملا در جنوب خط [[قزوین]]- [[زنجان]] قرار داشت. لوحی از '''گردنه ساپاردا''' سخن میگوید، از اینجا چنین مستفاد میگردد که ساپاردا در محلی کوهستانی قرار داشته است.
*[[خارخار]]: که مرکز آن دژی بود به همین نام در مغرب [[همدان]] و رسما [[کار شاروکین]] نیز نامیده میشده.
*[[بیت کاری]]: ( ناحیهٔ همدان )
*[[آراپخا]]: که مرکز آن شهر آراپخا یا [[کرکوک]] کنونی بود و ظاهرا بخشی از ناحیهٔ پیشین [[نامار]] و حتا ناحیهٔ شرقی درهٔ [[دیاله]] را شامل میگشت.
*[[بیت همبان]]: در مغرب [[کرمانشاه]] کنونی.
با این حال، به استثنای نواحی زاموآ و پارسوآ و آراپخا که آشوریان در آنجا کاملا استوار شده بودند<ref>و بخشی از این نواحی حتا در خارج از حدود تاریخی [[ماد]] قرار داشت.</ref> و در آغاز قرن هشتم پ. م. عدّهٔ کثیری بیگانه در آن میزیستند قدرت آشوریان در نواحی دیگر ماد نسبتاً ضعیف بود. فرمانروایی ایشان بسته به چند قلعه بود که توسط [[سوریان]] و [[فلسطینیان]] و [[بابلیان]]<ref>در قلعه [[النزاش]]، [[خارخار]]، [[کیشهسو]] و غیره</ref> مسکون گشته بود و در اطراف دژها قدرت واقعی در دست پیشوایان و خداوندان دهکدهها که بیشترشان به عشیرتها و خاندانهای پیشین پیشوایان منتسب بودند، قرار داشت. و آشوریان به زور سلاح و لشکرکشی میتوانستند از مردم مالیات وصول کنند.
در جنوب نواحیی که مطیع [[آشور]] گشته بودند، [[الیپی]]<ref>شاید همان [[الی مائیدا]] مؤلفان باستان که مرکز آن نزدیک کرمانشاه بود.</ref> قرار داشت که پادشاهی کوچک و نیمه مستقل و دورتر بسوی جنوب در کشور [[عیلام]] قرار داشت.
در مشرق نواحی مسخرهٔ آشور در اتحادیهٔ سرزمین قبایل ماد که پیشوایانی بنام '''خداوندان دهکدهها''' داشتند و مسخّر آشور نگشته بودند، قرار داشت. بخش قابل ملاحظهای از این نواحی را [[صحرانشینانی]] که [[اسب]] میپروردند<ref>آریبیهای شرق</ref> و بر روی هم از لحاظ اقتصادی به مراتب از نواحی غربیتر ماد عقبتر بودند اشغال کرده بودند.
در غرب مسلماٌ [[ماننا]] از لحاظ پیشرفت و تکامل در میان همه قبایل مقام اول را حائز بود.
==اعضای اتحادیهٔ ماد==
[[پرونده:MIDIYA4.jpeg|بندانگشتی|260px|چپ|مادهای در اسارت]]
همهٔ قبایل جزو اتحادیهٔ مزبور نبودند و به همین سبب آشوریان برخی از ایشان را بنام '''مادای''' نمیخواندند. پهنهٔ خاکی که مشمول این اصطلاح میگردیده نوسانات مهمی کرده بود و ظاهراً این خود مطابق با تغییراتی بود که در ترکیب واقعی اتحادیهٔ قبایل صورت میگرفته. ضمناً باید گفته شود که از لحاظ داوری دربارهٔ قومیت فلانبهمان قبیله، اشتمال یا عدم اشتمال آن در مفهوم کلمهٔ '''مادای''' واجد اهمیت نمیباشد، و موضوع را مشخص نمیسازد.
نحوهٔ یادآوری [[آشوریان]] از مادها و اینکه همواره صفت ''' مادهای نیرومند''' را در مورد ایشان بکار میبردند نشان میدهد که اتحادیهٔ قبایل ماد مجموعاً عاملی را تشکیل میداده که آشوریان ناگزیر از آن حساب میبردند. بنابر این ناگزیریم که وجود '''اتحادیهٔ قبایل ماد''' را امری مسلّم بشماریم. نیروی ایشان هم در وجود همین اتحاد بود زیرا از لحاظ اقتصادی چندان مقتدر نبودند.
===پیدایش دولت در سرزمین اتحادیهٔ ماد===
[[پرونده:شاهک اسیر.jpg|بندانگشتی|160px|چپ|پیشوایی اسیر با کلاه مادی. هزارهٔ سوم پ. م. از نقش بر جسته [[آنوبانی نی]]]]
[[ماننا]] چندان نیرومند نبود که '''اتحادیه قبایلی ماد''' را در زیر لوای قدرت خویش متحد سازد و نه تنها از تجاوز [[اورارتو]] بلکه لشکرکشیهای [[آشوریان]] نیز به خاک ماد ممانعت به عمل آورد. مرحلهٔ رونق و پیشرفت اتحادیهٔ ماد مصادف با دوران مبارزهٔ شدید ماننا علیه اورارتو بود<ref>مبارزهای که بخاطر آزادی خویش به عمل آورد و از سال ۷۸۸ پ. م. - آخرین لشکرکشی [[سمیرامیس]] و [[آداد نراری سوم]] به خاک ماد - تا سال ۷۴۵ پ. م. </ref> یعنی تا آغاز تجاوز جدید آشور دوام داشت. بر اثر تفوق [[آشور]] به زیان [[اورارتو]]، [[ماننا]] توانست قد راست کند ولی این تفوق خطری بسیار جدی برای اتحادیهٔ قبایل ماد ایجاد کرد و ماننا در آن زمان به رفع آن قادر نبود.
از آغاز جلوس [[تیگلت پیلسر سوم]] بر تخت سلطنت آشور، که منجر به شکست اورارتو شد و به رونق موقت دولت ماننا کمک کرد، دوران سخت تجاوزات جدید آشوریان به سرزمین اتحادیهٔ قبایل ماد شروع شد. منابع آشوری اسامی دهها تن از امیران سرزمین ماد را نقل میکنند، ولی هیچ یک از ایشان در میان دیگران شاخص نشد.
[[پرونده:چیتران تُخمه.jpg|بندانگشتی|160px|چپ|مرد مادی اسیر، از [[سنگ نبشته بیستون]]. ۵۰۰ پ. م.]]
بعدها دو دورهٔ تجاوزات آشور - اولین دورهً لشکرکشی از سال ۸۳۴ تا ۷۸۸ و دومین دورهً لشکرکشی از سال ۷۴۴ تا ۶۷۸ پ. م. - در روایات شفاهی و فرهنگ عامه بصورت تجاوز واحدی در آمد و با نام شخصیت و سیمای زنی جنگاور - [[سمیرامیس|ملکه سمیرامیس]] - مربوط گشت.
==گزارش هرودوت==
در روایات مادی این نکته به وضوح تمام محفوظ مانده است که پس از تعرضات [[آشور]] دوران استقلال آغاز شد که به هر تقدیر بر تأسیس [[ماد|دولت ماد]] مقدم بود. این روایت را [[هرودوت]] چنین مینویسد: {{نقل قول بزرگ}}« آشوریان در طی پانصدوپنجاه سال در [[آسیای علیا]] حکمرانی کردند <ref>آسیای واقع در مشرق [[رود هالیس]] ( [[قزل ایرماق]] )در [[ترکیه]].</ref>. و نخست مادها از اطاعت ایشان سرپیچیدند و به خاطر آزادی خویش با آشوریان جنگیدند و ظاهراً مردانگیها کردند و خود را از قید اسارت آزاد نمودند. پس از آن دیگر اقوام نیز به مادیها تأسی کردند... »{{پایان نقل قول بزرگ}}
میان مادیها مرد خردمندی وجود داشت به نام [[دیوک]]. این دیوک عاشق حکومت انفرادی بود و به شرح زیر عمل کرد:{{نقل قول بزرگ}}« مادیها در آن زمان در دهکدهها میزیستند. او که پیشتر هم در ده خویش محترم بود بهتر و بیشتر [[عدالت]] را مرعی داشت و حال آنکه در سراسر خاک [[ماد]] بیقانونی حکمفرما بود. مادیهای ساکن دهکدهٔ وی چون رفتار او را دیدند به '''داوریش''' بر گزیدند... و چون دزدی و بیقانونی در دهکدهها از پیشتر بیشتر شد، مادیها در یک جا گرد آمدند و نطقها ایراد کردند و از ماجراها سخن گفتند تا یکدیگر را راضی کنند که از قدرت سلطنتی اطاعت کنند.<ref>بازیلوستای - Basileuesthai </ref> »{{پایان نقل قول بزرگ}}
در این مورد جریانی پیچ در پیچ و طولانی، به شکل ساده لوحانه، در تاریخ دوران زندگی و فعالیت شخصی واحد مجسم گشته، معهذا وضع جامعهٔ مزبور قبل از ایجاد دولت در این تجسم به نحوی که به حقیقت نزدیک است نشان داده شده است. دهکدههای مستقل <ref>کومه - Komè</ref>، تفاوت در سطح مالی افراد، مبارزهٔ همه بر ضد همه، دزدی اموال، وجود مأموارنی که هنوز انتخابی بودند، ولی در آن عهد به ایجاد قدرت سلطنت تمایل داشتند، اجتماعات مردم و غیره.<ref>به کتاب ''پیدایش خانواده و مالکیت و دولت'' که خصوصیات اینگونه جامعهها را نیک بیان داشته رجوع شود.</ref>.
تصویری که هرودوت «پدر تاریخ» رسم کرده به بهترین وجهی با بخشی از تاریخ ماد مطابقت دارد و آن سالهای بعد از پایان حاکمیت [[آشوریان]] در سال ۷۸۸ پ. م. و قبل از ایجاد دولت ماد <ref>که در حدود سنین هفتاد قرن هفتم پ. م. صورت گرفت </ref> میباشد و به نظر میرسد که به نکتهٔ فوق توجه نشده است. دقیقتر، دورهای که هرودوت به شرح آن پرداخته، محتملاً دورهٔ ماقبل آغاز فتوحات جدید [[آشور]] در سال ۷۴۴ پ. م. بوده که در روایات شفاهی فراموش شده و در ذهن مادیهای زمان هرودوت که این حکایت را برای وی نقل کردند با زمان تجاوزات آشور در عهد [[سمیرامیس]] مخلوط گشته است.
===اعضای اتحادیه ماد به گزارش هرودوت===
برای تعیین قبایل عضو اتحادیه ماد باید به کلام [[هرودوت]] متوسل شد. او میگوید که مادها به شش قبیله تقسیم میشدند. البته هرودوت پس از تأسیس [[پادشاهی ماد]] از شش قبیله مادی نام میبرد و محتملا پیش از تأسیس پادشاهی ماد همهٔ قبایل مذکور اصالتاً مادی نبودند.
*[[بوسیان]]
*[[پارتاکنیان]]
*[[استروخاتیان]]
*[[آریزانتیان]]
*[[بودیان]]
*[[مغان (صنف)|مغان]]<ref>Bousai, Paretakénoi, Stroukhates, Arizantoi, Boudioi, Magoi. </ref>
از میان اینان فقط نام یک قبیله یعنی پارتاکنیان که در ناحیهٔ [[اصفهان]] کنونی و جهت شرقی آن زندگی میکردند نامی است که ریشهٔ آن وضوحاً آریایی میباشد و در [[آسیای میانه]] هم شنیده شده است. اما راجع به قبایل دیگر ماد، فقط نام آریزانتیان اشتقاق روشن آریایی دارد. و ظاهراً باید کلمهٔ ایرانی [[آریا زنتو]] باشد.
==جستارهای وابسته==
{|
||
'''قیام کنندگان ماد'''
||
*[[آمادای]]
*[[کیشهسو]]
*[[ساپاردا]]
*[[خارخار]]
*[[بیت کاری]]
||
'''قبایل متحد'''
||
*[[ماد سفلی]]
*[[گیزیل بوندا]]
*[[آندیا]]
*[[زیکرتو]]
*[[زاگروتی]]
*[[بودیان]]
*[[باروآتا]]
*[[مسو]]
*[[گیلزان]]
*[[بیت بارئوآ]]
*[[بوشتو]]
*[[سان گی بوتو]]
*[[اوئیش دیش]]
||
'''کشورهای کوچک'''
||
*[[زاموآ]]
*[[ماننا]]
*[[پارسوآ]]
*[[الیپی]]
*[[پارتاکن]]
*[[نامار]]
*[[مهری]]
*[[آراپخا]]
*[[بیت همبان]]
*[[نائیری]]
||
'''کشورهای دیگر'''
||
*[[ایلام (تمدن)|عیلام]]
*[[آشور (سرزمین)|آشور]]
*[[اورارتو]]
||
'''قبایل صحراگرد'''
||
*[[کیمریان]]
*[[اسکیتهای اشکودا]]
|}
==پانویس==
{{پانویس}}
==منابع==
*ای. م. دیاکونوف. ''[[تاریخ ماد (کتاب)|تاریخ ماد]]''. فصل دو. ISBN 964-445-106-6
== پیوند به بیرون ==
{{درگاه|ماد|تاریخ}}
{{ماد-خرد}}
{{شاهان ماد}}
{{شاهنشاهی ماد}}
{{موضوعات ایران}}
{{منبعشناسی}}
[[رده:مادها]]
[[رده:شاهان ماد]]
[[رده:منائیان]]
[[رده:سکاها]]
[[رده:کیمری]]
[[رده:تاریخ ایران]]
[[رده:تمدنهای باستانی]]
[[رده:اقوام باستانی فلات ایران]]
[[رده:تاریخ ایران باستان]]
[[رده:مردمان باستانی ایران]]
[[رده:بنیانگذاریهای سده ۷ (پیش از میلاد) در ایران]]
[[رده:حکومتهای ایران در سده هشتم (پیش از میلاد)]]
[[رده:حکومتهای ایران در سده نهم (پیش از میلاد)]]
[[رده:حکومتهای ایران در سده دهم (پیش از میلاد)]]
[[رده:جغرافیای تاریخی ایران]]
[[رده:انحلالهای ۵۴۹ (پیش از میلاد) در ایران]]
|