طاق: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
مازیار کیوان (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۷:
}}</ref>
[[پرونده:DSC01992.JPG|بندانگشتی|300px| طاق با چفد مازه‌دار کَفته با خیز بسیار کم در [[پل ورسک]]، بهره‌گیری از این چفد به دلیل نیروی رانشی-افقی پر زوری که به دو سر چفد وارد می‌آورد تنها در جاییکه تکیه‌گاه‌ها از استواری بسنده بهره‌مندند امکان‌پذیر است]]
== سازوکار طاق ==
از آنجا که بسیاری از [[مصالح ساختمانی]] قدیمی (مانند [[سنگ]] و [[آجر]]) به رغم تاوش (مقاومت) مناسب در برابر [[تنش (فیزیک)|تنش فشاری]]، توانایی کمی برای تحمل [[تنش کششی]] دارند، طرح چفدی (قوسی) شکل طاق می‌توانست بسیار مفید واقع شود. در یک طاق، بخش بسیار زیادی از بار عمودی فاقد [[لنگر خمشی]] بوده و بنابراین هیچ عضوی از طاق، تحت تنش کششی قرار نخواهد گرفت. با این حال آنچه دربارهٔ طاق‌ها ممکن است موجب بغرنج شود تغییر تنش کششی به تنش برآمده از نیروهای رانشی ست. این نیروی رانشی که همواره در راستای افق و به سمت بیرون فشار وارد می‌کند در دو سوی طاق جایی که طاق روی دیوارهای تکیه گاه خود می‌نشیند به اوج می‌رسد که این بغرنج در چَفدهای بزرگ می‌تواند شکاننده باشد. این بغرنج با دو روش به خوبی چاره‌اندیشی شده‌است:
سطر ۷۱ ⟵ ۷۰:
</gallery>
; چَفدهای تیزه‌دار (جناغی)
چفدهای تیزه‌دار را که از برهم آمدن تقاطع وار دو بیضی ایستاده (سهمی) و یا خوابیده (بیضوی) به دست می‌آید می‌توان دیسه و ساختار کمال یافته طاق با چفد مازه‌دار دانست، چه افزوده شدن یک بیضی دیگر در رسم چفد، ره‌یافت تجربه دراز هنگام معماران و رازیگران بوده است که از پی آزمون های بسیار در طول تاریخ معماری و دریافت دیداری و شهودی از سازوکار طاق رفته رفته به این نکته مهم پی بردند که با بکار بردن دو بیضی هم‌گسل می‌توان به طاق‌هایی به همان توانایی باربری طاق‌های مازه‌دار همزمان با صرف مصالح کمتر دست یافت.<ref>Encyclopaedia Britannica, Architecture</ref> در تاریخ معماری ایران به طور ویژه رواج و رونق چفدهای تیزه‌دار که بسیار زودتر از چفدهای تیزه‌دار گوتیک در معماری کلیسایی اروپا روی داد برآیندی بود که از رهگذر نگاه دراز مدت و اهمیت به دو نکته بنیادین در معماری: اصل صرفه جویی یا پرهیز از بیهودگی و اصل [[مردم‌واری]] به وقوع پیوست، چه ساخت طاق و یا گنبد به روش تیزه‌ای جدای اینکه از بلندای بیش از اندازه بنا می‌کاهد و آن را هرچه مردم‌وارتر می‌سازد همچنین به این روش در میزان مصالح به کار رفته در ساخت سازه بسیار صرفه جویی می‌کند. چفدهای تیزه‌دار گو اینکه قدمتی دراز همپای چفدهای مازه‌دار دارند با این همه رواج آنها در ایران درست در برهه‌ای روی داد که در پی تغییرات نوپدید دینی فرهنگی ساخت سازه‌های گنبدی و طاقی در شمار فراوان نیاز فراگیر زمانه شد، پیرو این نیاز پیش آمده که در تاریخ ایران با فرارسیدن اسلام و دگرگشت در نگرش معماری پرستشگاه‌ها به شکل گسترده‌ای پیدایش یافت بایسته بود که ساخت پرستشگاه‌ها و مکان‌های دینی با شالوده اجتماع گرای اسلام همخوانی یابد. بر این پایه معماری ساده و جمع وجور آتشکده‌ها که بیشتر بر نیایش فردی نظر داشت بن مایه ساخت مساجدی شد که می‌رفتند هرچه بزرگتر و پیچیده‌تر ساخته شوند تا ازین پس هرچه بهتر جنبه همگانی پرستش و نیایش را سامان دهند. ساخت مساجد در اندازه‌های بزرگ که به نسبت آتشکده‌ها در سطح گسترده‌تری از جغرافیا نیز ساخته می‌شد سازندگان را ناگزیر از به کارگیری میزان محدودتری از ساختمایه‌ها و مصالح کرد. می‌توان حدس زد که چفدهای تیزه‌دار که به بهترین شکلی به این نیاز روز پاسخ می‌گفتند دوره‌ای از شکوفایی را در این چرخشگاه آغاز کردند که از میانشان روش‌های شگرفی در دوره‌های پسین معماری ایرانی اسلامی برکشید.
* [[چَفد چمانه]] بیان یا سه و چهار: در این چفد پیمون [[افراز (معماری)|افراز]] به دهانه <math>\tfrac{4}{3}</math> است، ازینرو این چفد خیز زیادی دارد و پیرو آن، طاق پیاده شده با این چفد از توانایی باربری خوبی برخوردار است. معمولاً برای رسم این چفد از رسم دو بیضی بهره گرفته می‌شود که با [[خاگار]] میخ و ریسمان این کار انجام می‌شود. نمونه این چفد را بیشتر در [[شیوه خراسانی]] و [[شیوه رازی]] می‌توان مشاهده کرد. ایوان بزرگ [[مسجد جامع یزد]] از سازه‌های معروف ساخته شده با این چفد است که به شیوه تاق آهنگ بنا شده است.
* [[چَفد سَروک]]: این چَفد نیز همانند چفد چمانه به خاطر خیز بلند از توانایی ایستایی و تاوش فراوانی بهره‌مند است. در این چفد نیز افراز بیشتر از دهانه است و از آنجا که چفد پس از پاکار مقداری به بیرون می‌آماسد و دوباره به درون برمی‌گردد (به اصطلاح [[آوگون]] دار است) برای همین این چفد می‌تواند گاه رخ خوبی به طاق یا گنبد برخی سازه‌ها بدهد. گنبد آن به سر بر روی گردن می‌ماند که در برخی سازه‌های امامزاده‌ای جلوه خوبی از بنا به دست می‌دهد. همچنین این ویژگی آوگون داری این چفد را برای ساخت دهانه خروجی آب بندها که همزمان نیاز به پایداری فراوان هم دارد مناسب می‌سازد. نمونه کهن آن [[سد درودزن]] است که به دوره هخامنشی برمی‌گردد.
| |||