قوس (معماری): تفاوت میان نسخه‌ها

چَفد یا چَفت، [[قوس]] یا جسمی منحنی شکل است که بر روی دهانه‌ها به منظور کاربردهای گوناگون پوششی ساخته میشودمی‌شود. این کاربردها میتواندمی‌تواند [[طاق]] و [[گنبد]] باشد و یا سازه هایسازه‌های دیگری همچون [[پل]] یا [[طاق نصرت]] و یا [[زهکشی]] آب. چفدها همواره از نگاه ریخت‌شناسی به سه شکل کلی ساخته شده‌اند: مازه‌دار و تیزه‌دار و چندوجهی. با این حال آنچه بیشتر کارایی باربری داشته است معمولامعمولاً چفدهای تیزه‌دار و مازه‌دار بوده است.

پیدایش "«چفد"» همزمان است با پیدایش شیوه تازه ایتازه‌ای در معماری جهان به نام شیوه [[چفدوطاق]] در هزاره دوم پیش از میلاد. تا پیش از این، شیوه کهنتر [[نعل-پایه]] یگانه روش معماری برای پوشش بر روی دهانه هادهانه‌ها بود. پیدایش نوآورانه چَفد با پی بردن به این واقعیت مهندسی همراه بود که جسم خمیده همواره نیروهای فشاری بر بخش برون سوی خود را به دو سر خود منتقل میکند؛می‌کند؛ این واقعیت ساده اگرچه به فراوانی در طبیعت یافت میشودمی‌شود ولی دریافت آن برای معماران نخستین شاید کمتر از بزرگترین کشف هایکشف‌های بشری نبوده باشد. شاید خم کردن ساده یک شاخه برای ساخت کمان نخستین دریافت و شناخت را در ذهن معمار باستانی پدید آوردهپدیدآورده باشد و پس از آن معمار به این اندیشیده که اگر دو عضوی دیگر در برابر این نیروی فشاری وارده به دو سر چفد تاب آوری کنند آنگاه میتوانمی‌توان از چفد برای پوشش میان آن دو عضو بهره برد. رسیدن به این حقیقت آغازگاه دوره ایست که به دوره "«چفدوطاق"» نامیده میشودمی‌شود و راه را برای گسترش و بالش هرچه بیشتر معماری و شهرسازی هایشهرسازی‌های دوران باستان و دوران میانه و کلاسیک و حتی دوره مدرن هموار کرده است. گواه آن کاربرد فراوانش در معماری هایمعماری‌های ایران، هند، و روم باستان و ادامه آن در دوره هایدوره‌های اسلامی ایران و سده هایسده‌های میانه اروپاست.<ref>Encyclopeadia Britannica, Arch</ref>

در [[معماری ایرانی]] کهنترین چفدها را در [[سبک ایلامی]]، برای نمونه [[پرستشگاه چغازنبیل]] در 1350۱۳۵۰ پیش از میلاد میبینیممی‌بینیم با این حال دوره اوج شیوه "«چفدوطاق"» با [[سبک پارتی]] رقم میخوردمی‌خورد که چفدهای مازه‌دار آن در طیف گسترده ایگسترده‌ای از سازه هاسازه‌ها سرآمد شدند. بیشتر طاق‌هایی که پیش از اسلام ساخته شده‌اند به روش مازه‌دار و پس از آن در در دوره اسلامی به روش تیزه‌دار پیاده شده است که اصطلاح چفدهای "«جناغی"» بیانگر آن است. میتوانمی‌توان گفت چفدهای تیزه‌دار خود نوعی تکامل در چفد به شمار میآیندمی‌آیند. چفد تیزه‌دار یا جناغی این برتری بزرگ را به نسبت مازه‌دار داشته که همزمان با داشتن همان توان باربری از بلندای چفد به میزان زیادی کاسته است که این خود در طاق سازی صرفه جویی و سرعت هرچه بیشتری را به ارمغان میآوردمی‌آورد. از چفدهای بسیار بنام مازه‌دار در معماری ایرانی چفد [[بیزتُند]] و از میان چفدهای جناغی معروف چفد [[پنج‌اوهِفت]] را میتوانمی‌توان برای نمونه برشمرد که با نخستین [[طاق کسری]] و با دومین گنبد [[مسجد شیخ لطف اللهلطف‌الله]] از سازهسازه‌های های پرآوازه ایپرآوازه‌ای هستند که ساخته شده اندشده‌اند.<ref>شیوه هایشیوه‌های معماری ایران، غلامحسین معماریان</ref>