شایست نشایست: تفاوت میان نسخه‌ها

شایست­ ناشایست (آنچه شایسته و آنچه ناشایسته‌است)، نام کتابی دین شناسانه در دین زرتشتی به زبان پهلوی است و در بر گیرنده ۱۳۷۰۰۰ واژه می­باشدمیباشد. این ماتیکان فرنامی نداشته و گویا زرتشتیان پیشین، به آن «روایت» می­گفته­اندمیگفتهاند.

از آن جا که ماتیکان پیرامون شایست­‌هاشایست‌ها و ناشایست­‌هاناشایست‌ها سخن می­‌گویدمی‌گوید زرتشتیان سده‌های گذشته آن را شایست­ناشایستشایستناشایست نام نهاده­ اند. همچنین برخی پژوهش‌گران اروپایی نام «روایت پهلوی» را برای آن برگزیده ­اند. نویسنده یا نویسندگان این نسک، شناخته شده نیستند. چنان‌که گفته شده‌است پُرسمان این نسک از زند سرچشمه گرفته‌است و برگرفته از نسک­‌هاینسک‌های دادیکی اوستا است. برخی این ماتیکان را بازگوکننده اندیشه‌های گستره دین شناسی [[مدیوماهی]] (یکی از مکتب­هایمکتبهای زرتشتی) دانسته­ اند.

زمان نگارش نسک به درستی آشکار نیست و از آن جا که در این نسک (فرَگَرد ۶ بند۷) از پیروان دیگر دین‌ها مانند مانویان، یهودیان و ترسایان نام برده با این همه از دین اسلام یادی به میان نیامده است. در این نوشته به‌وارون کتاب­‌هایکتاب‌های نوشته شده در سده سوم و چهارم هجری همانند نسک روایات [[امید اشوهیشتان]]، آهنگ نسک در گاهی - مانند فرَگَرد هشتم - بیان­گربیانگر آن است که نگارش نسک در زمانه بالندگی دین زرتشتی و زمانی که دین زرتشتی یک دین دولتی بوده‌است، بر می‌گردد. از سوی دیگر شیوایی و درستی زبان، خود شَوَندی دیگری بر پیشینه بخش­هایبخشهای مَهادین نسک است. از همین روی پژوهشگران باورمندند که بیشتر بخش­هایبخشهای آغازین نسک درپیوسته با روزگار پیش از اسلام است و یا دست کم در پایان زمانه ساسانی گردآوری گردیده‌است.

دسته­‌ایدسته‌ای هم گفته­ اند که نسک پیش از پادشاهی [[خسرو انوشیروان]] نگارش شده‌است. برخی گمان دارند که مُغمَردانی که در فراهم آوری فرجامین [[زندوندیداد]] و [[نیرگستان]] هنبازی داشته ­اند این نسک را نگاشته ­اند.

نوشتارهای این نسک، همانند نسک‌های دیگری چون [[هیربدستان]] و [[نیرگستان]]، [[روایات پهلوی]] و [[صد در نثر]] است ولی باید گفت که نویسنده «شایست­­ناشایستشایستناشایست» از دانستنی‌های بیش‌تری در پُرسمان‌های دین شناسی دین زرتشت برخوردار بوده‌است.

گفته شد که شایست و ناشایست ماتیکانی دین شناسانه‌است و از دید نکته­هاینکتههای هنرمندانه و بودن واژگان کمیاب درخور نگرش برخی پژوهشگران است. همچنین جستارهای آن با کتاب­هایکتابهای کهن­تریکهنتری چون نیرگستان و زندوندیداد هم‌خوانی دارد.

این نسک ده فرَگَرد دارد و پیرامون پُرسمان‌های گوناگون همچون آئین­هاآئینها و جشن‌های دینی است.

در فرَگَرد نخست از پله‌های هشت­گانههشتگانه گناهان و همچنین تاوان آنها سخن گفته شده‌است.

فرَگَرد سوم پیرامون زن دشتان (زنی که در ماهانگی است) می­باشدمیباشد.

فرَگَرد چهارم دربارهٔ کستی­بستنکستیبستن و سامه‌های آن، چگونگی انجام آیین با «کستی» و جدا از آن سخن به میان آمده‌است.

فرَگَرد هفتم دربارهٔ [[یشت]] (ستایش) خورشید روزی سه­بارسهبار و ستایش آتش و پادافره کسی که آتش را خاموش کند آمده‌است.

فرَگَرد نهم به پرسش‌های گوناگونی همچون مرگ مُغ‌مَرد در سرزمین دیگر، کارزار با هیربدان، نیایش در آتشکده­هاآتشکدهها و جاهای دیگر، خویشکاری مردمان در برابر کسی که در کشتی می­میرد،میمیرد، خوراکی خوردن در تاریکی، خواندن [[اوستا]] و نیایش ایزدان و [[فروهر|فروهرها]] است.

فرَگَرد دهم جستارهای بسیاری را در بر دارد؛ که دربرگیرنده گناه زناشویی نکردن خواندن نیایش‌ها و کارهای مردمانه و پُرسمان‌های دیگر است. نویسنده در فرگرد­هایفرگردهای نهم و دهم از برخی نسک­هاینسکهای گمشده اوستا، همچون [[پاچم نسک]]، [[نهاتوم نسک]]، [[دواسروجید نسک]] بهرمندی نموده‌است. در این دو فرَگَرد می­توانمیتوان برخی استوره‌های کهن را نیز یافت.

پیوست: به دنبال شایست­ناشایستشایستناشایست نوشتاری آمده‌است که آن را پیوست شایست و ناشایست نامیده­اندنامیدهاند و فرگرد­هایفرگردهای یازده تا بیست و سه را دربرمی گیرند. برخی این پیوست را به دو بخش یازده تا چهارده و پانزده تا بیست و سه بخش‌بندی نموده­اندنمودهاند. [ ۸ ] این فرگردها سپس به فرگردهای آغازین ماتیکان افزوده شده­اندشدهاند.

فرَگَرد یازدهم به پایه‌های گناهان و تاوان آنها و این که کدام بخش از گوشت کُرپانی به چه ایزدی بستگی دارد می­پردازدمیپردازد. این کار این گونه که آشکار است به آیین باستانی [[یشت گوسفندی]] بستگی داشته که برخی جانوران مانند گاو و گوسفند را در هنگام یسنا خوانی کُرپانی می‌نموده‌اند این آیین سپس جای خود را به [[یشت بازوهر]]» و یا [[یشت باگوشت]] داده‌است که هنگام این آیین جانور پیش از یسنا خوانی کُرپانی می­شده‌استمیشده‌است.

فرَگَرد دوازدهم دربارهٔ نیایش و آئین­هایآئینهای دینی، آتش، کوشش برای افزایش فرزند و استوره‌های دیگری است که نویسنده به زرتشتیان بستگی داده‌است.

فرَگَرد سیزدهم چَم گاهان - چرایی سرود­هایسرودهای گاهانی زرتشت - نام دارد و به ارزشمندی گاهان سرایی و چگونگی خواندن آن می­پردازدمیپردازد.

در فرَگَرد پانزدهم به گونه­ایگونهای آهنگین و زیبا نوشته شده‌است نویسنده به گفتگوی میان زرتشت و [[اهورامزدا]] می­پردازد؛میپردازد؛ و دربارهٔ [[امشاسپندان]] و نشانه­هاینشانههای آنها در جهان گیتایی است در این فرَگَرد زرتشت از اهورامزدا می­پرسدمیپرسد که چگونه باید شما و امشاسپندان را پرستید با آن که شما دیدنی نیستید؟

فرَگَرد شانزدهم دربارهٔ برخی گناهان کوچک است این فرَگَرد همانند فرَگَرد یازدهم است و به گناهان نیز نگرش دارد جز این که در پایان این فرَگَرد به برخی پاداش­هاپاداشها که بر انجام آئین­هاآئینها درپیوسته‌است نیز نمارش دارد.

فرَگَرد هفدهم در آغاز به برخی پرسش­هایپرسشهای زرتشت از اهورامزدا می­پردازدمیپردازد و سپس از قانون‌هایی که پس از مرگ باید پاس‌داشته شود سخن به میان آمده‌است همچنین [[رستاخیز]] نیز بخشی از این فرگرد را در بر دارد افزون بر این از پُرسمان‌های فراخویی و جدا از آن نیز در آن سخن گفته شده‌است.

فرَگَرد بیست و یکم دربارهٔ زمان‌ها و چگونگی اندازه­گیریاندازهگیری آن­هاآنها است. این فرَگَرد به بخش پایانی فرَگَرد شانزدهم مانستگی دارد.

دو نگارش مهادین از این نسک هست. یکی از این نسخه­­هانسخهها ۲۹k نام دارد؛ نگارش کپنهاگ که در [[دانشگاه کپنهاک]] نگهداری می­شودمیشود و در سال ۱۸۲۰ راسک آن را از هند به اروپا برد. دیگری ۵۱M است که به «نگارش مونیخ» سرشناس است و در نسکخانه دولتی [[مونیخ]] نگهداری می­گرددمیگردد و در سال ۱۸۶۶ بدست هوگ از هند به اروپا برده شد به نگر می­رسدمیرسد که رونوشت­هایرونوشتهای دیگر از روی این دو نگارش نوشته شده باشد.

از دید ژرف بینی و درستی، دست­نویسدستنویس مونیخ بر نگارش کپنهاگ برتری دارد.

== برگردان­هابرگردانها ==

برخی پژوهشگران نیز این نسک را برگردان نموده­اندنمودهاند برگرداننده نام آشنای کتاب­هایکتابهای ایران باستان، [[ادوارد وست]] درسال ۱۹۰۱ این نسک را در گِردایه کتاب­هایکتابهای ورجاوند چاپ نموده‌است. مانکجی داور نوشتار پهلوی آن را در سال ۱۹۱۲ در [[بمبئی]] چاپ نمود. جهانگیر تاوادیا در سال ۱۹۳۰ ده فرَگَرد نخستین این نسک را با آوانویسی، برگردان، یادداشت و واژه­نامهواژهنامه به انگلیسی در [[هامبورگ]] چاپ کرد.

در سال ۱۹۶۹ فیروز کوتوال کار وی را پیگیری کرد و فرَگَرد ­های یازده تا بیست و سه را چاپ کرد. بانو [[کتایون مزداپور]] همه نسک را به همراه با آوانویسی و برگردان در سال ۱۳۶۹ چاپ نموده‌است. همچنین آقای محمود طاوسی، واژه­نامه­ایواژهنامهای از شایست­ناشایستشایستناشایست را به چاپ رسانیده‌است.