آمادا (قبیله): تفاوت میان نسخه‌ها

|عرض جغرافیایی =

|طول جغرافیایی =

|اندازه =۲۵۰

|بخش =

|نام دیگر =امردا

|سال‌های مرمت =

|کاربری =

|کاربری کنونی =

|شماره ثبت =

|تاریخ ثبت ملی =

 

==ماد در قرن هشتم پ. م.==

 

وقایع آغاز قرن هشتم - ۷۹۹ - پیش از میلاد از لحاظ تاریخ ماد اهمیت فوق‌العاده داشت. در آن دوران که ماد هنوز برای مبارزه با دشمن خطرناکی چون [[آشور]] متحد و آماده نبود و پادشاهی نظامی آشور آن سرزمین را هدف چپاول و غارت‌گری‌های منظّم قرار داده مرتباً قطعاتی از خاک آن را متنزع می‌نمود.

تهاجم [[اورارتو]] حایلی<ref>از [[دریاچه اورمیه]] تا درّهٔ [[رود دیاله]]، و تقریباً سرحد [[عیلام]] ممتد بود.</ref> میان آشور و [[ماد]] گشت و بدین منوال ماد از اینکه تحت انقیاد آشور در آید نجات یافت. و چون خود اورارتوییان از لحاظ اقوام ماد، به صورت بزرگترین خطر در آمدند، مبارزهٔ آزادی طلبانهٔ [[ماننا]]<ref>که قبایل مجاور دریاچه اورمیه را در بر گرفته و متحد ساخت.</ref> این خطر جدید را از سرزمین ماد دور کرد.

 

 

اما ماننا کشور نیمه مستقل محسوب می‌شد و تا آخر متحد آشور باقی ماند و قبایل زیادی در جبال [[زاگروس]] تحت انقیاد ماننا بودند منجمله قبایل '''مادای''' که پیشوایشان [[دیاکو]] بود<ref>محتملا قبل از وی شخصی بود بنام [[هاناسیروکا]] - HanasiruKa</ref>. دیاکو می‌خواست یوغ ماننا را که او هم یوغ آشور را بر گردن داشت، براندازد و بدین سبب با [[روسای یکم]] شاه اورارتو عهد اخوت بست.

به احتمال قوی قیام مادی‌ها در زمان [[اسرحدون]] پیرامون نوروز آشوری سال - ۶۷۳ پ. م. - وقوع یافت، مقدمترین سئوالات اسرحدون مربوط به جریان شورشی مورخ به سوم ماه ایار است ولی در آنجا سه پیشوای سرزمین ماد، [[دوساننی]] و [[مامی‌تیارشو]] همچون متحدان [[خشثریته]] وارد میدان نبرد شده‌اند. بنابر پرسش‌های مربوط به نخستین مذاکرات خشثریته با دوساننی و مامی‌تیارشو را باید به تاریخ مقدمتری منسوب دانست؛ بنا به جملات '' آیا مامی‌تیارشو به سخن او گوش خواهد داد ... آیا امسال با [[اسرحدون]] دشمنی خواهد ورزید ...'' این سئوال در آغاز سال و در ماه نیسان به عمل آمده بود.

 

خشثریته خداوند ده [[کار کاشی]] رهبر و الهام بخش قیام بود. وی موفق به جلب دوساننی خداوند پیشین ده [[ساپاردا]] و مامی‌تیارشو خداوند ده پیشین در ناحیهٔ مادای گشت. لقب مامی‌تیارشو را در سئوالات چنین باید دانست و نباید تصور کرد<ref>بر خلاف آنچه گاهی گمان می‌کنند</ref> که وی تنها فرد مادی بوده که در [[اتحادیه قبایل ماد]] شرکت داشته. هر سه پیشوای شورش مادی بوده‌اند و نام‌های سه مرکز شورش یعنی دژ کارکاشی، ساپاردا و آمادای منقول است. این نواحی آشوری بود و باج و خراجی هر سال پرداخت می‌نمودند.

 

==نخستین زیستگاه قوم ماد==

ویژگی رود قزل اوزن مارپیچی بودن آن است. قزل اوزن با لاتر از شمال غرب بسوی جنوب شرق میان کوه‌های آق‌داغ، دنبالهٔ [[البرز]] جاری می‌شود و درّه‌ای که در این محل تشکیل می‌دهد در دوران کهن [[اندیا]] نامیده می‌شد. در بخش شمال شرقی این درّه رودکی که از کوهستان [[سهند]] سرازیر می‌شود و شهر کنونی [[میانه (شهر)|میانه]] بر کرانهٔ آن قرار دارد به قزل اوزن می‌ریزد. درّهٔ این رودک و جویبارهایی که بدان می‌ریزند در دوران باستان ناحیهٔ [[زیکرتو]] را تشکیل می‌داده. قزل اوزن بالاتر از محل تلاقی با رودک مزبور از جنوب به شمال جاری است بخش علیای آن را [[گیزیل بوندا]] از [[ماننا]] جدا می‌کرد. [[آشوریان]] بیشتر این بخش قرل اوزن را '''مادای''' می‌خواندند. در اینجا شعبهٔ راست قزل اوزن، [[زنجان رود]] درّهٔ جداگانه‌ای را تشکیل می‌دهد که اکنون در اطراف شهر زنجان قرار گرفته و [[خمسه]] نامیده می‌شود.

 

کلمهٔ ماد، بزبان آشوری مادای، آمادای، ماتای و بزبان عیلامی‌نو ماتاپه و بزبان یونانی قدیم مدی یکی از نام‌های قومی و جغرافیایی است که ریشهٔ واضح از زبان‌های ایرانی برای آن نمی‌توان یافت<ref>بزبان پارسی ماد، بزبان پارتی مات، بزبان ارمنی قدیم مار-ک</ref>. مع‌هذا در میان مردم آن سرزمین که در قرن نهم پ. م. بزبان ایرانی سخن می‌گفتند متداول بود و این خود از شکل دیگر کلمه یعنی '''آمادای''' که در ردیف '''مادای''' در منابع آشوری محفوظ مانده و مشهود است. در این صورت واژه سازی با پیشوند « آ » و بدون آن ویژهٔ زبان‌های ایرانی است.<ref>اغلب مورخان مفهوم راهزن را برای واژهٔ ماد قائلند و دلیل‌شان مترداف بودن مادا با مارتای [[اوستا]] که بمعنی قاتل و راهزن است عنوان می‌کنند. ولی هیچ دلیلی ندارد مادا را با مارتا مشابه قلمداد نماییم</ref>

 

 

==جستارهای وابسته==

*[[اتحادیه قبایل ماد]]

*[[بیت کاری]]

*[[ساپاردا]]

==پانویس==

 

==منابع==

* ای. م. دیاکونوف. ''[[تاریخ ماد]]''. فصل دو. ISBN 964-445-106-6

 

{{ماد-خرد}}

 

[[رده:مادها]]

[[رده:شاهان ماد]]

[[رده:تاریخ ایران]]

[[رده:تمدن‌های باستانی]]

[[رده:تاریخ ایران باستان]]

[[رده:مردمان باستانی ایران]]