لتونی: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۰۰ بایت اضافه‌شده ،  ۷ سال پیش
جز
حذف عبارت جادویی مدیاویکی با استفاده از AWB
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
جز ←‏پیوند به بیرون: اصلاح متن + تمیزکاری با استفاده از AWB
جز حذف عبارت جادویی مدیاویکی با استفاده از AWB
خط ۱۱:
پایتخت = [[ریگا]] |latd=56|latm=57|latNS=N|longd=24|longm=6|longEW=E|
بزرگ‌ترین شهر = [[ریگا]] |
زبان رسمی = [[زبان لتونیایی]] | <small>ValdissmallBBBBValdis Dombrovskis</small>smallBBBB
نوع حکومت = [[جمهوری]] |
نوع حاکمان = • [[رئیس جمهور]]{{سخ}}• [[نخست‌وزیر]] |
نام حاکمان = [[آندریس برزینس]]{{سخ}}<small>ValdissmallBBBBValdis Dombrovskis</small>smallBBBB |
نحوه تشکیل = استقلال |
موارد منجر به تشکیل = از [[شوروی]] |
خط ۳۴:
شاخص توسعه انسانی = ۰.۸۵۵ |
رتبه شاخص توسعه انسانی = ۴۵ام |
وضع شاخص توسعه انسانی = <span style="color:#009900;">بالاBBBBبالا</font>fontBBBB
|واحد پول = (تا پایان [[۲۰۱۳]] و به‌جریان افتان [[یورو]]) لاتس |
واحد پول = [[یورو]] |
خط ۵۵:
زبان لتونی از زبان‌های هندواروپایی است و به همراه [[زبان لیتوانیایی]] [[زبان‌های بالتیک|شاخه بالتیک]] از خانواده [[زبان‌های هندواروپایی]] را تشکیل می‌دهد.
 
۶۲ درصد از مردم این کشور از قوم لتونیایی و حدود ۲۷ درصد روس هستند. حدود ۷۷ درصد از مردم این کشور مسیحی و حدود ۲۳ درصد نیز پیرو دیگر ادیان یا بی‌دین هستند. از میان مسیحیان لتونی تنها ۷ درصد به امور مذهبی پرداخته و به کلیسا می‌روند.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.christiantoday.com/article/trust.in.religious.institutions.does.not.convey.to.church.attendance/1462.htm|title=Trust in Religious Institutions does not convey to Church Attendance|publisher=Christian Today|date=2004-09-23|accessdate=2007-07-28|author=Eunice K. Y. Or}}</ref>refBBBB
 
لتونی پیش‌تر با نام [[جمهوری سوسیالیستی لتونی]]، یکی از [[جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی|جمهوری‌های]] [[اتحاد جماهیر شوروی]] بود و در ۲۱ اوت ۱۹۹۱ از شوروی اعلام استقلال کرد.
 
== تاریخ ==
نیاکان هندواروپایی مردم لتونیایی در حدود آغاز هزاره سوم پیش از میلاد در کرانه خاوری دریای بالتیک سکونت گزیدند. این مردم بعدها مسیرهایی تجاری را با روم و [[بیزانس]] باز کردند که از آن برای صادرات [[کهربا]] که در محل یافت می‌شد و وارد کردن فلزات قیمتی استفاده می‌کردند.<ref>AAAAABBBBA History of Rome, M Cary and HH Scullard, p455-457, Macmillan Press, ISBN 0-333-27830-5</ref>refBBBB
در سال ۹۰۰ پس از میلاد چهار قبیله جداگانه بالتیکی در سرزمین لتونی سکونت داشتند که نام آن‌ها [[کورونی‌ها]]، [[لاتگالی‌ها]]، [[سلونی‌ها]]، و [[سمیگالی‌ها]] بود. نام لتونی از نام قبیله لاتگالی گرفته شده‌است. در آن زمان یک طایفه فنلاندی‌زبان به نام [[لیوونی]] نیز در بخشی از خاک لتونی امروزی سکونت داشت.
 
=== سده‌های میانه ===
اگرچه مردم محلی قرن‌ها در تماس با جهان خارج بودند اما یکپارچگی فرهنگی آنان با بقیه جامعه اروپایی بیشتر در سده دوازدهم روی داد.
نخستین مبلغان مسیحی که از سوی پاپ فرستاده شده‌بودند به دنبال گرواندن مردم این ناحیه به مسیحیت با قایق‌های خود در مسیر [[رودخانه داوگاوا]] حرکت کردند اما گروش مردم محل به دین جدید به آسانی صورت نگرفت و در برابر آن مقاومت شد.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.lonelyplanet.com/latvia/history |title=Latvian History, Lonely Planet |publisher=Lonelyplanet.com |date= |accessdate=2010-10-16}}</ref>refBBBB در دوره‌های بعد صلیبیون آلمانی به لتونی فرستاده شدند تا با زور اسلحه مردم را به پذیرش مسیحیت وادار کنند.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.balticsworldwide.com/the-crusaders/|title=The Crusaders|publisher=City Paper|accessdate=2007-07-28|date=2006-03-22}}</ref>refBBBB
 
در اوایل سده سیزدهم آلمانی‌ها در بخش بزرگی از لتونی کنونی فرمانروایی می‌کردند. این مناطق تسخیرشده همراه با منطقه جنوب [[استونی]] یکی از [[مملکت صلیبی|ممالک صلیبی]] را تشکیل می‌دادند که [[ترا ماریانا]] (سرزمین مریم) یا لیوونیا نام گرفته بود. در سال ۱۲۸۲ [[ریگا]]، و بعداً شهرهای [[کسیس]]، [[لیمباژی]]، [[کوکنسه]]، و [[والمیه‌را]] به اتحادیه تجاری گروهی از شهرهای شمال اروپا که اتحادیه [[هانزا]] نام داشت پیوستند. ریگا به مرور تبدیل به یکی از نقاط مهم در بازرگانی شرق و غرب شد و تماس فرهنگی نزدیکی با اروپای غربی پیدا کرد.<ref>LatvianAAAABBBBLatvian History, Lonely Planet</ref>refBBBB
 
== دوره معاصر ==
سده‌های شانزده، هفده، و هیجده دگرگونی‌های بزرگی را برای ساکنان لتونی در پی داشت، از جمله دوران اصلاحات، فروپاشی دولت لیوونی، و سپس تقسیم شدن قلمرو لتونی میان قدرت‌های خارجی.
 
جمهوری سوسیالیستی لتونی شوروی در سال [[۱۹۴۰ (میلادی)|۱۹۴۰]]، پس از اشغال آن توسط ارتش اتحاد جماهیر شوروی و ضمیمه‌شدن آن به خاک این کشور تشکیل شد. بین سال‌های [[۱۹۴۱ (میلادی)|۱۹۴۱]] تا [[۱۹۴۴ (میلادی)|۱۹۴۴]] و در طی [[جنگ جهانی دوم]]، این جمهوری توسط ارتش [[آلمان]] اشغال شد. اما پس از عقب‌نشینی آلمان‌ها، دوباره تحت سلطهٔ اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت.<refAAAA name="EnWiki">BBBB{{یادکرد وپ
|پیوند=http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Latvian_Soviet_Socialist_Republic&oldid=451023476
|عنوان=Latvian Soviet Socialist Republic
|بازدید=۲۱ اکتبر ۲۰۱۱
|کد زبان=en
}}</ref>refBBBB
پارلمان لتونی، در ۴ مه [[۱۹۹۰ (میلادی)|۱۹۹۰]] استقلال لتونی را از اتجاد جماهیر شوروی تصویب کرد. استقلال کامل این جمهوری در تاریخ ۲۱ اوت [[۱۹۹۱ (میلادی)|۱۹۹۱]] روی داد.<refAAAA name="EnWiki"/>BBBB
== سیاست ==
[[پرونده:Saeimas sēžu zāle.jpg|بندانگشتی|360px|[[پارلمان لتونی]] معروف به «ساییما»]]
خط ۸۵:
رئیس جمهور نخست‌وزیر را معرفی می‌کند و این دو نفر اعضای کابینه را. کابینه باید از مجلس رأی اعتماد بگیرد.
 
در مردادماه ۱۳۹۰ مردم لتونی در یک همه‌پرسی تاریخی رای به انحلال پارلمان این کشور دادند. این نخستین همه‌پرسی از این نوع بود که طی ۲۰ سالی که از جدایی لتونی از اتحاد جماهیر شوروی می‌گذرد، در این کشور برگزار شد.<refAAAA name="ReferenceA">خبرگزاریBBBBخبرگزاری ایسنا: مردم لتونی به انحلال پارلمان این كشور رای دادند. ۲ مرداد ۱۳۹۰.</ref>refBBBB
 
برگزاری این همه‌پرسی پس از آن کلید زده شد که ماه مه پیش از آن [[والدیس زاتلرس]]، رئیس جمهوری پیشین لتونی از اختیارات خود به عنوان رئیس جمهوری استفاده کرد تا پارلمان را منحل کند اما این تصمیم وی می‌بایست توسط اکثریت رای‌دهندگان در لتونی پشتیبانی می‌شد. رئیس جمهوری پیشین لتونی پیش از این از اقدام قانونگذاران پارلمان این کشور در جلوگیری از تحقیقات درباره فساد مالی میان قانون‌گذاران و بازرگانان لتونی خشمگین شده بود. یک هفته پس از آن، قانونگذاران که در لتونی هر چهار سال یک بار رئیس جمهوری را انتخاب می‌کنند، با ریاست جمهوری مجدد زاتلرس مخالفت کرده و [[آندریس برزینس]]، رقیب وی که یک قانونگذار ثروتمند است را انتخاب کردند.<refAAAA name="همان منبع">همانBBBBهمان منبع.</ref>refBBBB
بسیاری از مردم لتونی با زاتلرس هم‌عقیده هستند که سیاستمداران و تجار ثروتمند در لتونی از طریق روابط کاری و شخصی با قانون‌گذاران پارلمانی و یا حتی با ورود به پارلمان به عنوان قانون‌گذار، نفوذ بسیار زیادی در سیاست پیدا کرده‌اند.<refAAAA name="ReferenceA"/>BBBB
 
== زبان ==
مردم این کشور به زبان‌های شاخه بالتیک و عمدتاً به [[زبان لتونیایی]] و [[زبان لاتگالی|لاتگالی]] تکلم می‌کنند.
 
در درازای تاریخ لتونی دارای پیوندهای پرآشوبی با کشورهای [[آلمان]]، [[سوئد]]، [[روسیه]] و [[لهستان]] بوده‌است و همواره چهره‌ای چندفرهنگه داشته‌است. در روند اشغال این سرزمین به دست [[شوروی]] میان سال‌های [[۱۹۴۰ (میلادی)|۱۹۴۰]]-[[۱۹۴۱ (میلادی)|۱۹۴۱]] و سپس [[۱۹۴۵ (میلادی)|۱۹۴۵]]-[[۱۹۹۱ (میلادی)|۱۹۹۱]] سیاست روسی‌سازی آن دولت اثر بسیاری بر زبان لتونیایی گذارد. در این دو دوره نزدیک به یک‌سوم لتونیایی‌ها تبعید شدند و یا آزارهایی دیگر بدان‌ها روا داشتند. همچنین کوچاندن بزرگ مردمانی از [[روسیه]]، [[اوکراین]] و [[روسیه سفید]] از سوی شوروی به لتونی شمار لتونیایی‌زبانان را از ۸۰درصد در سال [[۱۹۳۵ (میلادی)|۱۹۳۵]] به ۵۲درصد در [[۱۹۸۹ (میلادی)|۱۹۸۹]] کاهش داد. بسیاری از این کوچندگان هرگز کوششی در آموختن لتونیایی ننمودند.<refAAAA name="ReferenceB">نویسندگانBBBBنویسندگان ویکی‌پدیای انگلیسی، [[:w:en:Latvian language|Latvian language]].(۳۱ سپتامبر ۲۰۱۲)</ref>refBBBB
 
پس از استقلال دوباره لتونی در [[۱۹۹۱ (میلادی)|۱۹۹۱]] سیاست نوین آموزشی درباره زبان لتونیایی طرح شد و هدف نخستین آنان آموزش زبان اقلیت‌ها در نظامی دوزبانه بود.<refAAAA name="ReferenceB"/>BBBB
 
پس از استقلال لتونی، روس‌زبان‌های لتونی، که حدود یک سوم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند، بارها از تبعیض علیه خود شکایت کرده‌اند. در بهمن‌ماه ۹۰ (فوریه ۲۰۱۲) نتایج یک همه‌پرسی در لتونی مشخص کرد که مردم این کشور با تبدیل زبان روسی به یک زبان رسمی در این کشور مخالفند.<ref>بی‌بی‌سیAAAABBBBبی‌بی‌سی فارسی: [http://www.bbc.co.uk/persian/rolling_news/2012/02/120219_rln_u06_latvia_russian.shtmlمردم لتونی زبان روسی را نخواستند]. ۱۹ فوریه ۲۰۱۲ - ۳۰ بهمن ۱۳۹۰.</ref>refBBBB
 
== تقسیمات کشوری ==
خط ۱۲۶:
طولانی‌ترین رودخانه‌ای که از لتونی می‌گذرد [[داوگاوا]] نام دارد که ۱۰۰۵ کیلومتر درازا دارد که ۳۵۲ کیلومتر آن از خاک لتونی می‌گذرد. بلندترین نقطه لتونی [[گایزینکالنس]] با ۳۱۱٫۶ متر ارتفاع است.
 
<galleryBBBB
<gallery>
پرونده:Kuldyga. ventos krioklys, 2006-09-22.jpg|آبشارک ونتا در [[کولدیگا]]
پرونده:Ergeljuklintis424aug037qg.jpg|صخره‌های ماسه‌سنگی دوران [[دوونین]]، صخره‌های ارگلو در رودخانه [[گاوجا]]
پرونده:Liela Kemeru taka 5jul03.JPG|[[پارک ملی کمری]]
پرونده:Tranquil blue (1258425411).jpg|[[دماغه کولکا]]
</galleryBBBB
</gallery>
 
=== شهرها ===
[[پرونده:Riian vanhakaupunki.jpg|بندانگشتی|260px|[[ریگا]].]]
لتونی از کم‌تراکم‌ترین کشورهای اروپا است. از ۷۷ شهر این کشور، تنها ۲۳ شهر جمعیتی بالاتر از ده‌هزار نفر دارند.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.li.lv/index.php?option=com_content&task=view&id=12&Itemid=1060|title=Latvia in Brief|publisher=Latvian Institute|accessdate=۲۱ November ۲۰۱۱}}</ref>refBBBB ۶۸ درصد از مردم لتونی در محیط‌های شهری زندگی می‌کنند و ۳۲ درصد روستانشین‌اند.<refAAAA name="همان منبع"/>BBBB
جمعیت بزرگ‌ترین شهرهای لتونی:
* [[ریگا]] - ۷۰۲٫۸۹۱<ref۷۰۲٫۸۹۱AAAA name="population">BBBB{{cite web|url=http://data.csb.gov.lv/DATABASEEN/Iedzsoc/Annual%20statistical%20data/04. ٪۲۰Population/۰۴. ٪۲۰Population.asp |title=Table IE۵۲:Resident Population by Region, City and District at the beginning of the year |publisher=csb.gov.lv}}</ref>refBBBB
* [[دائوگاوپیلس]] - ۱۰۳٫۹۲۲ (نام تاریخی: Dünaburg)
* [[لیه‌پایا]] - ۸۴٫۰۷۴ (نام آلمانی: لیباو Libau)
خط ۱۴۷:
== آب‌وهوا ==
لتونی آب‌وهوایی معتدل، بَرّی و نیمه‌مرطوب دارد. لتونی کشوری چهارفصل است. تابستان‌ها در این کشور گرم، زمستان‌ها سرد و یخبندان، و شمار روزهای مرطوب و بارانی نیز نسبتاً زیاد است.
زمستان‌های سخت و برفی با دماهای منفی ۳۰ درجه به طور مکرر پیش می‌آید. هوای بهار و پاییز ملایم و معتدل است.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.latvia.travel/en/climate-and-weather-conditions|title=The climate and weather conditions|publisher=Latvia.travel|accessdate=17 May 2012}}</ref>refBBBB
 
{{چپ‌چین}}
{| {{subst:wikitable}}
|-
| colspan="13" style="height:25px; background:#f0f0f0;"| <div class="center">BBBB'''میانگین دما در لتونی در سال ۲۰۱۱'''{{چر}}<refAAAA name="Geographical Data - Key Indicators">BBBB{{یادکرد وب|url=http://www.csb.gov.lv/en/statistikas-temas/geographical-data-key-indicators-30773.html|title=Geographical Data – Key Indicators|publisher=Central Statistical Bureau Republic of Latvia|accessdate=17 May 2012}}</ref>refBBBB{{رچ}}</div>divBBBB
|- style="background:#f0f0f0;"
| style="width:110px; "| <div class="center" class="style2">ماهBBBBماه</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">ژانویهBBBBژانویه</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">فوریهBBBBفوریه</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">مارسBBBBمارس</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">آوریلBBBBآوریل</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">مهBBBBمه</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">ژوئنBBBBژوئن</div>divBBBB
| style="width:52px; "| <div class="center">ژوئیهBBBBژوئیه</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">اوتBBBBاوت</div>divBBBB
| style="width:51px; "| <div class="center">سپتامبرBBBBسپتامبر</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">اکتبرBBBBاکتبر</div>divBBBB
| style="width:55px; "| <div class="center">نوامبرBBBBنوامبر</div>divBBBB
| style="width:64px; "| <div class="center">دسامبرBBBBدسامبر</div>divBBBB
|-
| style="width:110px; background:#f0f0f0;"| <div class="center" class="style2">دماBBBBدما به سانتی‌گراد</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#d6d6ff;"| <div class="center">BBBB-۳٫۰</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#b6b6ff;"| <div class="center">BBBB-۸٫۹</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#e6e6ff;"| <div class="center">BBBB-۰٫۵</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#ffeddc;"| <div class="center">BBBB+۶٫۸</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#ffd2a5;"| <div class="center">BBBB+۱۱٫۲</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#ffa852;"| <div class="center">BBBB+۱۷٫۳</div>divBBBB
| style="width:52px; background:#ff9429;"| <div class="center">BBBB+۱۹٫۸</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#ffaf60;"| <div class="center">BBBB+۱۶٫۸</div>divBBBB
| style="width:51px; background:#ffc489;"| <div class="center">BBBB+۱۳٫۴</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#ffe6ce;"| <div class="center">BBBB+۷٫۸</div>divBBBB
| style="width:55px; background:#fcfcff;"| <div class="center">BBBB+۴٫۴</div>divBBBB
| style="width:64px; background:#f1f1ff;"| <div class="center">BBBB+۲٫۱</div>divBBBB
|}
{{پایان چپ‌چین}}
خط ۱۸۸:
واردات این کشور شامل ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد شیمیایی، سوخت و وسایل نقلیه است که از کشورهای آلمان، لیتوانی، روسیه، استونی، لهستان، فنلاند، سوئد، و بلاروس وارد می‌شود.
 
لتونی که از سال ۲۰۰۴ در اتحادیه اروپا عضویت دارد و در نظر دارد از سال ۲۰۱۴ یورو را رواج دهد، جزو بیست و پنج کشور از بیست و هفت کشور عضو اتحادیه اروپاست که سی و یک ژانویه ۲۰۱۲ در بروکسل با پیوستن به [[پیمان مالی بین‌الدولی اروپا]] با این معاهده انضباط مالی موافقت کردند. هدف از این پیمان، تقویت هماهنگی سیاست‌های اقتصادی و بهبود اداره هفده عضو منطقه یورو است. شماری از کشورهایی که از یورو استفاده نمی‌کنند نیز در این معاهده مالی شرکت می‌کنند. لتونی اقدامات مندرج در این معاهده مالی را در چارچوب تلاش برای رهایی از شدیدترین رکود سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ و بر اساس برنامه کمک مالی اتحادیه اروپا و صندوق بین‌المللی پول به ارزش هفت و نیم میلیارد یورو انجام داده‌است.<ref>همشهریAAAABBBBهمشهری آنلاین:لتونی پیمان مالی بین‌الدولی اروپا را تصویب کرد. ۱۳۹۱/۳/۱۱.</ref>refBBBB
 
== مردم ==
در سال‌های اخیر با موجی از مهاجرت شهروندان خود به بریتانیا و آلمان مواجه بوده که برای کار و زندگی بهتر کشور خود را ترک کرده‌اند.
{{جعبه میله
| title=ادیان در لتونی (۲۰۱۱)<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.tm.gov.lv/lv/labumi/TM.docx|title=Tieslietu ministrijā iesniegtie reliģisko organizāciju pārskati par darbību 2011. gadā|language=Latvian|accessdate=2012-07-25|archiveurl=http://web.archive.org/web/20121126013327/www.tm.gov.lv/lv/labumi/TM.docx|archivedate=2012-11-26}}</ref>refBBBB
| float=left
| bars=
خط ۲۰۵:
 
== فرهنگ ==
پیشینه فولکلور لتونیایی به‌ویژه رقص و آوازهای محلی به بیش از هزار سال پیش می‌رسدو بیش از ۱٫۲ میلیون متن و ۳۰ هزار تصنیف از آوازهای محلی شناسایی شده‌است.<ref>AAAABBBB{{cite web|url=http://www.li.lv/index.php?option=com_content&task=view&id=40&Itemid=124 |title=Welcome to Latvia&nbsp;– Folk Songs |publisher=Li.lv |date=2006-05-01 |accessdate=2010-10-16}}</ref>refBBBB
اجرای نمایش‌های [[تئاتر]] و [[موسیقی کر]] و [[موسیقی کلاسیک]] از هنرهای محبوب در این کشور هستند.
 
۶۷٬۲۶۲

ویرایش