هورمون گیاهی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''هورمون گیاهی''' به مواد مختلفی اطلاق می‌شود که در بخشی از موجود زنده ساخته شده و پس از انتقال اثرات فیزیولوژیکی محسوسی در دیگر قسمتهای آن به جا می‌گذارد و در تراکم‌های بسیار کم فعالند. این تصور کلی در اصل در قلمرو فیزیولوژیکی حیوانی بوجود آمده و این واژه هورمون از ریشه یونانی به معنی تهیج کردن گرفته شده است. هورمون‌های گیاهی که اغلب فیتو هورمون خوانده می‌شود در بافتهای مریستمی و یا لااقل جوان از هر نوع ساخته می شوندو غالباً اثرخوداثر خود را پس از انتقال به بافت هدف می‌گذارند.

هورمون‌ها با آنزیم‌ها و تیامین‌ها و DNA در این خاصیت مشترکند که به غلظت بسیار کم یا ناچیزباعثناچیز باعث ایجاد اثرات فیزیولوژیکی عمیق می‌شوند. اصولاً واژه هورمون باید به ترکیباتی محدود شود که به طور طبیعی در درون موجود زنده ساخته می‌شود لذا در تعریف هورمون گیاهی می‌توان گفت مواد آلی می‌باشد که مواد غذایی نبوده و توسط گیاهان تولید می‌شود و در غلظت‌های کم فرایند فیزیولوژیکی را تنظیم می‌کند. گاهی موادی که بصورت مصنوعی تولیدشده‌اند اثرات مشابه و یا عیناً نظیر یکی از هورمون‌های طبیعی گیاهی را دارند که نباید آنها را هورمون گیاهی نامید بلکه واژه صحیحتر برای چنین ترکیباتی که اثراتی نظیر هورمون روی گیاه دارند تنظیم کننده رشد می‌باشد. تنظیم کننده‌های رشد ترکیبات سنتزشده یا هورمون‌های گیاهی هستند که فرایندهای فیزیولوژیکی را تغییر می‌دهند. این مواد با تقلید کردن از هورمون‌ها، تاثیر روی (سنتزشدن) هورمون‌ها و از بین بردن و یا انتقال و یا تغییر دادن محل تاثیر هورمونی، رشد را تنظیم می‌کنند. می‌توان گفت تمام هورمون‌ها، تنظیم کننده رشد هستند اما تمام تنظیم کننده‌های رشد هورمون نیستند.

اولین گروه هورمون گیاهی هستند که کشف شدند و مورد استفاده قرار گرفته. ماهیت هورمونی آنها بطور روشن در آزمایشی که برای اولین بار توسط وانت در سال ۱۹۲۸ انجام گرفت در کولئوپتیل یولاف از گیاهان تیره غلات نشان داده شده و در غلظت کمتر از ۱۰*۱مولار می‌توان به کار برد طبیعی ترین ترکیبی که در گیاهان شاختهشناخته شده است [[اسید ایندول -۳- استیک]] (IAA) می‌باشد که احتمالاًدراحتمالا در گیاهان از اسید آمینه [[تریپتوفان]] ساخته می‌شود. مراکز عمده ساخته شدن آکسین بافت‌های مریستمی انتهایی از قبیل جوانه‌های در حال بازشدن، برگهای جوان، نوک ریشه، گلها یا گل آذین روی ساقه گلدار می‌باشد و نحوه انتقال آکسین در اندامهای جوان از بالا به پایین و در اندامهای پارانشیمی در داخل آوندهای آبکشی انجام می‌گیرد و در ریشه هم از نوک ریشه به سمت بالای ریشه صورت می‌گیرد.

۵- ایجادگلایجاد گل: آکسین گل دادن بعضی از گیاهان روز بلند به شرط آنکه دوره فتوپریود به اندازه کافی برای گلدهی گیاهان طولانی باشد تسریع می‌نماید. مانند سیلن و بذرالبنج. از طرفی گلدهی در برخی گیاهان روز کوتاه در صورت استعمال آکسین در دوره تاریکی متوقف می‌شود.

۳- طویل شده وتشکیلو تشکیل ریشه‌ها: برخی جیبرلین‌ها با غلظت مناسب لااقل در بعضی گونه‌ها به طویل شدن ریشه کمک می‌کنند و از طرفی دیگر برخی جیبرلین‌ها از تشکیل ریشه روی قلمه‌ها جلوگیری می‌کند که علت آن خنثی کردن اثر اکسین‌ها است.

۵- سبز کردن بذر: بذر انواعی از گیاهان برای اینکه پس از کاشت سبز شود قبلاً لازم است که در معرض نور قرار گیرد؛ نور طیف قرمز از این نظر موثرترین نور است. جیبرلین می‌تواند جایگزین خوبی برای آن باشد و به عبارت دیگردردیگر در شکستن دوره خواب بذور، جیبرلین جایگزین نور قرمز می‌شود.

۱- مهمترین کاربرد این هورمون در بالابردن میزان محصول انگور است که این عمل بسته به زمان کاربرد هورمون به دوصورتدو صورت انجام می‌گیرد.

۳- بزرگی درشتی میوه: برای تولید میوه‌های درشت و بهتر و برای جلوگیری از ترک ناشی از بارندگی در میوهای گیلاس استفاده از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت موثرمؤثر و مفیداست.

۴- کیفیت میوه: استفاده از این هورمون ۴ الی۵ هفته قبل از براداشتبرداشت برروی میوه‌های آلوده باعث بهبود کیفیت می‌شود.

۵- تاخیر در رسیدن میوه‌ها: میوه‌های مانند [[خرمالو]] که اگر پیش از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم و فاسد می‌شوند و یا میوه‌های پرتقال و لیمو زمانی روی درخت می‌رسند که عرضه است به بازار زیاد و یا قیمت‌ها پایین است که غالباً ضرر اقتصادی را به همراه موارد استفاده از هورمون جیبرلین هنگامی که میوه‌ها هنوز سبز هستند یعنی حدود یکماه قبل از رسیدن مدتی نسبتاً طولانی همانطور سبز روی درخت باقی خواهند ماندوازماند و از طرفی استفاده از این هومونهورمون در گیلاس حدود سه هفته قبل از برداشت و در گلابی چهار هفته قبل از برداشت در دیر برداشت کردن محصول موثرمؤثر است.

در سال ۱۹۵۵ دانشمندی بنام میلر موفق شدکه از DNA تجزیه شده اسپرم [[شاه ماهی]] اولین انگیزنندهانگیزنده تقسیم یاخته‌ای را جدا کندو آن را کینین نام نهاد و بعدها معلوم شد که این ماده مصنوعی در گیاه وجود ندارد و اولین ماده طبیعی استخراج شده از گیاه که در واقع سیتو کینین طبیعی می‌باشد از بذر ذرت به دست آمده که آن را [[زآتین]] نامیده شد. زآتین یکی از فعالترین سیتوکینین شناخته شده است که دارای اثرات رونق بخشی دارد که مهمترین آن تقسیم سلولی است. سیتوکینین‌ها بطور عمده در مریستم‌های انتهایی ریشه، گل آذین‌ها ومیوه‌هایو میوه‌های در حال رشد ساخته می‌شود. سیتوکینین ساخته شده در نوک ریشه بوسیله شیره خام آوندهای چوبی و در بخش‌های بالایی گیاه توسط آوندهای آبکشی بسمت پایین انتقال می‌یابد.

۱- کاربردسیتوکینینکاربرد سیتوکینین در کشت بافت جهت تولید گیاهانی مانند داودی، میخک که هم اکنون بطور تجاری در سطح بزرک انجام می‌گیرد.

۲- بکار گیری جهت بی اثر کردن چیرگی اتنهایی در گلکاری مانندحسنمانند حسن یوسف، فلفل زینتی، و تولید بوته‌های منشعب و متراکم و بازار پسند.

۱۱- بوجود آوردن جوانه‌های اتفاقی روی شاخه‌های درختان میوه و همچنین وتبدیلو تبدیل پیچک به خوشه در درخت انگور.

۱۳- هورمون سیتوکینین رقابت بین رشد مریستم انتهایی شاخه و رشد میوه را می شکندوباعثشکند و باعث رشد بهتر میوه‌ها می‌شود.

۱۵- هومورنهورمون سیتوکینین در حرکت بخشیدن مواد غذایی موثرمؤثر است بطوری که این ماده به عضوهایی میوه‌ها و برگها و غده‌های جوان که خود تولید کننده هورمون هستند انتقال می‌یابد.

برگ بسیاری از گونه‌ها در معرض غلطت‌هایغلظت‌های بسیار کم اتیلن اپینایتی (گرایش به پایین) از خود نشان می‌دهد. اصولاً غلظت لازم برای ایجاد اپیناستی خیلی کمتر از غلظتی است که برای ریزش برگ می‌شود.

۷- اتیلن در آناناس باعث تولید گلدهی وبروزو بروز جنسیت در خیاربصورتخیار به صورت عکس هورمون جیبرلین باعث افزایش تولید گل ماده نسبت به گل نر می‌شود.

۱۰- نظر به اینکه صرفه جویی در نیروی کار لازم در برداشت مکانیزه و رسیدن همزمان محصول یک امر مهم و موثرمؤثر می‌باشد استفاده از این هورمون مفید و حائز اهمیت می‌باشد مانندگردو،مانند گردو، آلبالو، گیلاس و هلو...

* باعث افزایش تعدادشاخه‌هایتعداد شاخه‌های گل دهنده در گل داودی می‌شود.

دسته‌ای ازهورمون‌هایاز هورمون‌های گیاهی هستند که به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌گردند. گروه طبیعی تنها شامل [[اسید آبسیزیک]] است که در تمام گیاهان وجود دارد و گروه مصنوعی خود به چهار دسته گروه:

۲- موادکندمواد کند کننده رشد

۴- کند ساختن رشد و پیری: اسید آبسیزیک رشد انواع بسیاری از بافتها و اندامهای گیاهی مانند برگها، کولئپتیل‌ها،کولئوپتیل‌ها، ساقه‌ها، محور زیرلپه‌ای و ریشه‌های را کند نموده؛ و پیری اندامهای گیاهی را به لحاظ تسریع و تجزیه کلرفیل به تاخیر اندازد.

موادتشکیلمواد تشکیل دهنده این هورمون از رشد گیاهان بطور کامل جلوگیری نموده و باعث مرگ گیاه می‌شود به همین دلیل در حال حاضر اکثر آنها برای کنترل شیمیایی علفهای هرز و بعنوان علفکش به کاربرده می‌شوند؛ ولیکن اثر کشندگی علف کش‌ها معمولاً همراه با ایجاد تغییرات ظاهری در گیاه می‌باشد که از این نظر با کند کننده‌های رشد متفاوت می‌باشد. در این گروه علاوه بر علفکش‌ها ماده‌ای بنام مالئیک هیدرازید وجود داردکه هرچند در غلظت‌های بالا دارای خاصیت علف کشی می‌باشد دارای کاربردهای مهمی می‌باشد که عبارتند از:

۳- کم کردن رشد چمن و درختان و درختچه‌های غیر مثمر زینتی که در روی درختان و درختچه‌های زینتی این ماده با غلظت ۲ تا ۸ قسمت در هزار بر روی گیاه پاشیده می‌شود و در چمن کاری پس از هر بار چمن کاری مصرف این ماده درغلظتیدر غلظتی حدود ۲ در هزار باعث کندی رشد مجدد چمن گردیده و در مصرف آب صرفه جویی می‌شود که در ایران می‌توان جهت کم کردن هزینه چمن زنی و پایین آوردن بهای آب مصرفی پارکها، میدان‌های ورزشی از این محلول استفاده نمود.

این مواد بدون اینکه تغییری در شکل ظاهری گیاه ایجاد نماید باعث کند شدن رشد گیاه می‌شود از مهمترین مواد این گروه که در باغبانی امروزه استفاده می‌شود آلار درجه اول، سایکوسل(ccc) و فسفون- دی(phophon-D) و آمو ۱۶۱۸ (Amo1618) در درجات بعدی قرار دارند. این مواد تقسیم و رشد یاخته‌ای در ناحیه زیر مریستمی انتهای شاخه‌ها جلوگیری به عمل می آوردولی برروی خود مریستم تاثیر ندارد؛ که این امر باعث تولید طبیعی شاخه‌ها، برگ و میوه، کوتاه ماندن درخت و افزایش تولید گل در سال بعد مصرف و کاهش هرس می‌شود. آلار در غلطت‌هایغلظت‌های مختلف برحسب نوع گیاه متفاوت است ولی می‌توان در غلظت ۵/۰ الی ۸ در هزار از اواسط بهار تا اواسط تابستان بکار برد.

۱- در درختانی مانند انجییرانجیر و گلابی و بعضی از سیب‌ها که میوه‌های نرم تولید می‌کند باعث تولید بافت محکمتر باقابلیتبا قابلیت نگهداری و ترابری بیشتر می‌شود.

۳- محلول پاشی بیدرنگ با آلار پیش یا پس از شکفتن گلها بر گیاهانی مانند گوجه فرنگی و انگور افزایش تعدادمیوهتعداد میوه را موجب می‌شود.

این گروه از اوایل دهه ۱۹۶۰ که از مشتقات ماده به نام [[۹- کربوکسیک اسید فلورین]] می‌باشند. به خاطر خواص بیولوزیکیبیولوژیکی ویژه‌ای که داشته مورد توجه قرار گرفته مهمترین مورفکتین‌ها موجود آی تی ۳۴۵۶، آی تی۳۲۳۳، نام دارند که در غلظت‌های زیاد برای کشتن علف‌های هرز و جلوگیری از رشد گیاهان چوبی به کار می‌روند علاوه براین باعث اختلال در سوخت و ساز و ساختن شدن هورمون آکسین می‌شود و باعث نابسامانی در نورگرایی زمین گرایی می‌شود.

۴- در گیاهان چوبی زینتی موفکتین‌هامورفکتین‌ها از طریق خثنیخنثی کردن چیرگی جوانه انتهایی باعث رشد جوانه‌های جانبی می‌شود.