کژمنشی: تفاوت میان نسخه‌ها

در [[علم اقتصاد|اقتصاد]] و [[اقتصاد اطلاعات]] '''کژمنشی''' (Moral hazard) زمانی پدید می‌آید که بین طرفین یک قرارداد [[اطلاعات نامتقارن]] وجود داشته باشد و عمل یکی از طرفین قرارداد - کارگزار- بر روی [[رفاه]] طرف دیگر - کارفرما- اثر بگذارد. این عمل از دید کارفرما پنهان است و با عملی که برای او بهینه است تفاوت دارد.

مسألهمسئله کژمنشی یکی از مسائلی است که در حوزه [[اقتصاد اطلاعات]] و عموماً به دلیل وجود اطلاعات نامتقارن بین آحاد اقتصادی مطرح می‌شود.

در ادبیات اقتصاد مسألهمسئله [[اطلاعات نامتفارن|عدم تقارن اطلاعات]] معمولاً در دو گروه عمده تقسیم بندی می‌شود. دسته اول مسائلی است که در آن یک طرف مبادله از اطلاعات طرف دیگر بی خبر است درحالیکه آن اطلاعات می‌توانست بر تصمیم وی اثر بگذارد. این دسته با عنوان [[اطلاعات پنهان]] شناخته می‌شود. به عنوان مثال وقتی یک خریدار به یک فروشگاه مراجعه می‌کند و فروشنده محصول را تولید [[آلمان]] معرفی می‌کند در صورتی که فروشنده می داند محصول تولید [[چین]] و از نوع کم کیفیت است. دسته دوم مربوط به حالاتی است که یک طرف مبادله اعمالی را انجام می‌دهد که بر طرف دیگر پوشیده است اما بر [[رفاه]] طرف دوم نیز تأثیرگذار است. از این دسته به عنوان [[عمل پنهان]] نام برده می‌شود. کژمنشی و [[کژگزینی]] دو مسألهمسئله شایع در اقتصاد اطلاعات هستند که اولی مربوط به عمل پنهان و دومی مربوط به اطلاعات پنهان است.

مسالهمسئله کژمنشی معمولاً توسط مدل کارفرما- کارگزار توضیح داده می‌شود. کژمنشی در داخل هر بنگاهی وجود دارد؛ زیرا کارفرما نمی‌تواند همه تصمیم‌های کارگزار را کنترل کند. مسألهمسئله کارفرما- کارگزار مربوط به حالتی است که تصمیم یا عمل کارگزار علاوه بر اینکه بر [[مطلوبیت]] خودش تاثیر می‌گذارد، بر مطلوبیت کارفرما نیز تاثیر دارد. همچنین کارفرما فقط خروجی کار کارگزار را مشاهده می‌کند که این خروجی، سیگنالی ناقص از عمل کارگزار است؛ به این معنا که خروجی بنگاه (میزان تولید و یا میزان [[سود]]) هم تابع میزان کار و تلاش کارگزار است و هم تابع عوامل تصادفی. در این حالت میزان تلاش کارگزار [[بهینه پارتو]] نیست. به دلیل اینکه عمل کارگزار قابل مشاهده نیست، کارفرما نمی‌تواند کارگزار را مجبور کند که میزان تلاشی که بهینه پارتو است را ارائه دهد. برای رسیدن به تلاشی که بهینه پارتو است، کارفرما فقط می‌تواند مطلوبیت کارگزار را به تنها متغیر قابل مشاهده (که میزان خروجی بنگاه است) مرتبط کند. بدیهی است که مورد فوق فقط در صورتی امکان‌پذیر است که کارفرما حقوق کارگزار را به میزان خروجی مرتبط سازد.

هرمسئله کژمنشی را می‌توان تحت مسئله کارفرما- کارگزار بررسی کرد. در مسئله کارفرما- کارگزار چالش اصلی مشاهده پذیر نبودن تلاش کارگزار است. این نکته را باید مورد توجه قرار داد که واژه تلاش ممکن است کمی گمراه کننده باشد؛ از این جهت که این مطلب را در ذهن تداعی می‌کند که مسالهمسئله کژمنشی فقط شامل مواردی می‌شود که کارگران پس از استخدام شدن، از زیر کار شانه خالی می‌کنند. واژه تلاش که در این مسالهمسئله استفاده می‌شود برای اشاره به این مطلب است که این متغیر یک متغیر غیر قابل مشاهده است و بنابراین کارفرما نمی‌تواند میزان حقوق کارگزار را مستقیماً به میزان تلاش کارگزار مرتبط کند؛ بلکه کارفرما برای این که بتواند کارگزار را به میزان تلاش بیشتری تشویق کند باید میزان حقوق کارگزار را به میزان تولید و یا دیگر متغیرهای قابل مشاهده مرتبط سازد.

در بیمه‌های دارایی نیز مسالهمسئله کژمنشی وجود دارد؛ به این صورت که بیمه گر نمی‌تواند مشاهده کند که بیمه شده چقدر در مقابل دزدی، آتش‌سوزی و... احتیاط می‌کند؛ در حالی که میزان احتیاط او بر روی سود بیمه گر تاثیر دارد.

در فعالیت‌های خدماتی نیز مسالهمسئله کژمنشی حضور دارد. در این فعالیت‌ها، کیفیت خدمات به میزان تلاش ارائه کننده خدمت وابسته است. رابطه میان مالک خودرو و تعمیرکار و یا رابطه بین بیمار و پزشک از این موارد است. برای مثال، میزان تلاش پزشک در تشخیص و رفع بیماری برای بیمار غیر قابل مشاهده است و میزان تلاش پزشک بر روی مطلوبیت بیمار تاثیر خواهد گذاشت.

در این حالت اصطلاحاً می‌گوییم که مسالهمسئله کژمنشی با فروش بنگاه به کارگزار حل خواهد شد؛ به این معنا که کارفرما می‌تواند مقدار پول مشخصی را از کارگزار بگیرد و تمامی سود بنگاه را به او بدهد.<ref>برای توضیح بیشتر در این زمینه به فصل 14 کتاب مس-کالل رجوع شود.</ref>