سغد: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Armin hashemi korbekandi (بحث | مشارکت‌ها)
جزبدون خلاصۀ ویرایش
ماني (بحث | مشارکت‌ها)
ابرابزار
خط ۲:
'''سُغد''' یا '''سغد باستان''' سرزمینی است شامل [[تاجیکستان]] کنونی و بخش خاوری [[ازبکستان]] کنونی میان کوه‌های [[تیان‌شان]] و رود [[آمودریا]]. گاهی به این سرزمین '''سغدیانا''' هم می‌گویند. مرکز سغد، [[سمرقند]] و شهر مهم آن [[بخارا]] بوده است.<ref>تاریخ زبان فارسی، محسن ابولقاسمی، ص127</ref>
 
مردم آن به [[زبان سغدی]] (یکی از [[زبان‌های ایرانی]] میانه) سخن می‌گفتند و نیاکان [[تاجیک|تاجیکان]] تاجیکستان و ازبکستان هستند. کشورداری سغدیان با تازش [[عرب|عرب‌ها]]‌ها و [[ترک|ترکان]] از میان رفت و آنچه از تاریخ پیش از اسلام این سرزمین می‌دانیم بیشتر از یافته‌های باستان‌شناسان و یا نوشته‌های نویسندگان سده‌های نخستین اسلامی مانند [[ابوریحان بیرونی]] است. برخی از آیین‌های ایرانی مانند [[سوگ سیاوش]] (یا [[سووشون]])، ریشه در سغد دارد.
 
== تاریخ ==
سغدیان از هزارهٔ دوم پیش از میلاد در نواحی میانهٔ [[سمرقند]] و [[رود زرافشان]] نشیمن داشتند و در هزارهٔ یکم پیش از میلاد بر جلگهٍ گسترده‌ای در میان سیردریا و آمودریا چیرگی یافتند. آنان همسایهٔ اقوام ایرانی‌تبار [[سکایی]]، [[خوارزم|خوارزمی]] و [[باختری‌ها|بلخی]] بودند.<ref name="ReferenceA">هدایتی، زهره، معرفی کتاب دستنامهٔ سغدی، در: نامهٔ فرهنگستان، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دورهٔ دهم، شمارهٔ سوم، پاییز ۱۳۸۷، صص۲۰۲-۲۰۴صص۲۰۲–۲۰۴.</ref>
 
سغد در روزگار [[هخامنشیان]] بخشی از شاهنشاهی ایران بوده‌است. در زمان [[اشکانیان]] نیز این سرزمین بخشی از [[ایران]] ماند. از این روزگار سروده‌هایی از [[اوستا]] به زبان سغدی به جای مانده‌است. پدید آمدن [[جاده ابریشم|راه ابریشم]] در این زمان اثر بسیاری بر رونق و شکوفایی این سرزمین داشت. این رونق در روزگار [[ساسانیان]] نیز همراه بود و از رونق این بخش ایران کاسته نشد. پیشهٔ پردرآمد برای مردم سغد در این زمانهای تاریخ بیشتر بازرگانی بوده‌است. مردم سغد در زمان ساسانیان به آیین [[مانی]] گرویدند.<ref>رضا. ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. ص ۳۵</ref> آیین‌های [[مانوی‌گری]]، [[زرتشتی]] و [[مسیحیت|ترسایی]] و [[بودایی]] میان مردم آن سامان رواج داشت.
 
با شکست خوردن هخامنشیان از لشکر اسکندر، گروه‌هایی از تیره‌های ایرانی آسیای میانه به سوی خاور رفته و کوچ‌نشین‌هایی در [[جاده ابریشم]] به سوی چین برپا کردند.<ref name="ReferenceA" />
اینان پیونددهندهٔ روابط بازرگانی ایران با [[چین]] بودند و نخستین مهاجرنشین‌های ایرانی را نیز در چین ایشان به راه انداختند.
 
در سال [[۵۵۵ (میلادی)|۵۵۵ میلادی]] سغد و [[بخارا]] به تصرف [[هیتالیان]] در آمددرآمد. حدود سال [[۵۶۰ (میلادی)|۵۶۰ میلادی]] میان ایران و ترکان اتحادی به منظور حمله به [[هیتالیان]] منعقد شد. هدف عمدهٔ این حمله انتقام مرگ [[پیروز یکم]] شاهنشاه ساسانی بود، که بدست هفتالیان در جنگی به قتل رسیده بود. هدف دیگر این اتحاد تصرف سرزمین سغد از سوی سپاه ایران بود. در ضمن این اتحاد [[خسرو انوشیروان]] با دختر [[ایستمی خان]] ازدواج کرد.
 
پس از جنگ و انهدام [[هیتالیان]]، [[خسرو انوشیروان]] این بار خود را از سوی ترکان، در معرض مخاطره دید و اختلاف بین ایران و ترکان آشکار شده، ترکان در این زمان توانستند سغد را تصرف کنند.
 
بازرگانان سغد چیره دستچیره‌دست و ماهر بودند و نفع خود را در نزدیکی و کنار آمدن با ترکان می‌دیدند. سغدها اندک اندک حاکمیت ترکان را پذیرا شدند و نقش‌های سیاسی و اقتصادی عمده‌ای در دولت خاقانات ترک برعهده گرفتند.
 
در سدهٔ هفتم میلادی همسر فرمانروای سغد، از ترکان و دختر [[قراچور ین]] ترک بود. رفته رفته با افزایش نفوذ ترکان، ِ قوانین و نوشته‌هایی به زبان ترکی و با خط سغدی پدید آمد.
 
سپاه چین در سال [[۶۵۸ (میلادی)|۶۵۸ میلادی]] سغد را تصرف کردند و [[خاقانات غربی ترک]] استقلال خود را از دست داد. پس از سقوط [[خاقانات غربی ترک]] دوباره فرمانروایان سغد حکومت یافتند و کوشیدند تا دولتی مستقل تشکیل دهند ولی عمر این دولت بسیار کوتاه بود زیرا در سال [[۶۶۴ (میلادی)|۶۶۴ میلادی]] سغد به تصرف اعراب درآمد.<ref>رضا. ایران و ترکان در روزگار ساسانیان. ص ۲۰۳</ref>
 
با آن‌که براساس نوشته کتاب [[تاریخ بخارا]] می‌دانیم که در دوران پیش از اسلام «به سغد زنی پادشاه بوده‌است».<ref>(نرشخی، ۱۳۶۳:۴۷)</ref> اما از رویدادهای مربوط به دوران حکومت او آگاهی چندانی در دست نیست. تنها این موضوع را می‌دانیم که به دستور آن فرمانروا برج و بارویی در قسمت‌هایی از قلمرو او احداث شد که در برابر هجوم ترکان صحراگرد مانعی عمده به شمار می‌رفت.<ref>فروزانی، سید ابوالقاسم، پایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زنان در دوران سامانیان. مجله «پژوهش‌های تاریخی» (دانشگاه سیستان و بلوچستان)» پاییز و زمستان ۱۳۸۷ - شماره ۳. (از ص ۱۳۵ تا ۱۴۸).</ref>
 
گویا با توجه به گرایش مسلمانان به بازرگانی و دادوستد، سغدیان پایداری چندانی در برابر پذیرش [[اسلام]] نکرده باشند. در متون اسلامی از سغدیان [[سمرقند]] و [[بخارا]] نام برده شده‌است.<ref name="ReferenceA" />
 
== منابع ==
خط ۳۴:
* [http://www.uni-koeln.de/phil-fak/indologie/lil/sd-search.html واژه‌نامه سغدی - انگلیسی مکنزی]
 
{{سغدی‌ها}}
{{جغرافیای اوستا}}
{{ساتراپی‌های هخامنشیان}}
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/سغد»