قوس (معماری): تفاوت میان نسخه‌ها

'''چَفد''' یا '''چَفت'''<ref>لغت نامه دهخدا، چفت </ref>، قوس یا جسمی منحنی شکل در معماری است که بر روی [[دهانه‌]]<nowiki/>ها به منظور کاربردهای گوناگون پوششی ساخته می‌شود. این کاربردها می‌تواند [[طاق]] و [[گنبد]] باشد و یا سازه‌های دیگری همچون [[پل]] یا [[طاق نصرت]] و یا [[زهکشی]] آب. چفدها همواره از نگاه ریخت‌شناسی به سه شکل کلی ساخته شده‌اند: مازه‌دار و تیزه‌دار و چندوجهی. با این حال آنچه بیشتر کارایی باربری داشته است معمولاً چفدهای تیزه‌دار و مازه‌دار بوده است.

 

== پیشینه چفد ==

پیدایش «چفد» همزمان است با پیدایش شیوه تازه‌ای در معماری جهان به نام شیوه [[چفدوطاق]] در هزاره دوم پیش از میلاد. تا پیش از این، شیوه کهنتر [[نعل-پایه]] یگانه روش معماری برای پوشش بر روی دهانه‌ها بود. پیدایش نوآورانه چَفد با پی بردن به این واقعیت مهندسی همراه بود که جسم خمیده همواره نیروهای فشاری بر بخش برون سوی خود را به دو سر خود منتقل می‌کند؛ این واقعیت ساده اگرچه به فراوانی در طبیعت یافت می‌شود ولی دریافت آن برای معماران نخستین شاید کمتر از بزرگترین کشف‌های بشری نبوده باشد. شاید خم کردن ساده یک شاخه برای ساخت کمان نخستین دریافت و شناخت را در ذهن معمار باستانی پدیدآورده باشد و پس از آن معمار به این اندیشیده که اگر دو عضوی دیگر در برابر این نیروی فشاری وارده به دو سر چفد تاب آوری کنند آنگاه می‌توان از چفد برای پوشش میان آن دو عضو بهره برد. رسیدن به این حقیقت آغازگاه دوره ایست که به دوره «چفدوطاق» نامیده می‌شود و راه را برای گسترش و بالش هرچه بیشتر معماری و شهرسازی‌های دوران باستان و دوران میانه و کلاسیک و حتی دوره مدرن هموار کرده است. گواه آن کاربرد فراوانش در معماری‌های ایران، هند، و روم باستان و ادامه آن در دوره‌های اسلامی ایران و سده‌های میانه اروپاست.<ref>Encyclopeadia Britannica, Arch</ref>

در [[معماری ایرانی]] کهنترین چفدها را در [[سبک ایلامی]]، برای نمونه [[چغازنبیل|پرستشگاه چغازنبیل]] در ۱۳۵۰ پیش از میلاد می‌بینیم با این حال دوره اوج شیوه «چفدوطاق» با [[سبک پارتی]] رقم می‌خورد که چفدهای مازه‌دار آن در طیف گسترده‌ای از سازه‌ها سرآمد شدند. بیشتر طاق‌هایی که پیش از اسلام ساخته شده‌اند به روش مازه‌دار و پس از آن در در دوره اسلامی به روش تیزه‌دار پیاده شده است که اصطلاح چفدهای «جناغی» بیانگر آن است. می‌توان گفت چفدهای تیزه‌دار خود نوعی تکامل در چفد به شمار می‌آیند. چفد تیزه‌دار یا جناغی این برتری بزرگ را به نسبت مازه‌دار داشته که همزمان با داشتن همان توان باربری از بلندای چفد به میزان زیادی کاسته است که این خود در طاق سازی صرفه جویی و سرعت هرچه بیشتری را به ارمغان می‌آورد. از چفدهای بسیار بنام مازه‌دار در معماری ایرانی چفد [[چفد بستو|بَستو]] و از میان چفدهای جناغی معروف چفد [[پنج‌اوهِفت]] را می‌توان برای نمونه برشمرد که با نخستین [[طاق کسری]] و با دومین گنبد [[مسجد شیخ لطف‌الله]] از سازه‌های پرآوازه‌ای هستند که ساخته شده‌اند.<ref>شیوه‌های معماری ایران، غلامحسین معماریان</ref>