سده هفدهم میلادی: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
موسس --> مؤسس |
جز ه‌ی --> هٔ با استفاده از AWB |
||
خط ۱۷:
[[پرونده:Frans Hals - Portret van René Descartes.jpg|بندانگشتی|200px|[[رنه دکارت]]، فیلسوف فرانسوی]]
[[پرونده:Rolka Mechti Kuli Beg.jpg|بندانگشتی|200px|سفیر [[صفویان|ایران]] در سال [[۱۶۰۵ (میلادی)|۱۶۰۵]] (میلادی) ([[۹۸۴]]) برای شرکت در مراسم ازدواج شاه [[لهستان|لهستانی]] [[سیگیسموند سوم]] وارد [[کراکوف]] می‌شود.]]
[[پرونده:1622 massacre jamestown de Bry.jpg|200px|بندانگشتی|کشتار مهاجران در سال [[۱۶۲۲ (میلادی)]] ([[۱۰۰۱]]).این کشتار نقش کلیدی در دشمن انگاشتن
[[پرونده:Battle of Nordlingen.jpg|200px|بندانگشتی|[[نبرد نوردلینگن]] [[۱۶۳۴ (میلادی)]] ([[۱۰۱۳]]). ارتش [[کاتولیک]] [[امپراتوری روم مقدس]] که متکی به نیروهای حرفه‌ای [[هابسبورگ اسپانیا|اسپانیایی]] بود شکست سختی به ارتش [[پروتستان]] [[امپراتوری سوئد|سوئد]] که به همراه متحدان [[آلمان|آلمانی]] خود می‌جنگیدند وارد آوردند.]]
[[پرونده:Mehmed IV.jpg|بندانگشتی|200px|[[محمد چهارم|سلطان محمد چهارم]]، پادشاه [[عثمانی]]]]
خط ۳۵:
در میان این بحران عمومی در جهان، پیروزی‌هایی نیز به چشم می‌خورد: در [[خاور نزدیک]] امپراتوری‌های [[عثمانی]]، [[صفویان|صفوی]] و [[مغول]] قدرتمندتر می‌شدند و [[سیک|سیک‌ها]] در [[پنجاب]] به قدرت می‌رسیدند. کمی دورتر در [[ژاپن]]، [[توکوگاوا ایه‌یاسو]] آغازگر [[عصر ادو]] شد و سیاست انزواگرانه [[ساکوکو]] را که تا [[سده ۱۹ میلادی]] ادامه یافت در پیش گرفت. در چین [[سلسله مینگ]] با پیروزی‌های سردار [[منچو|منچویی]] به نام [[نورهاسی]] به چالش کشیده شد و پس از او توسط فرزندش [[هونگ تایجی]] ادامه یافت و سپس توسط نوه‌اش، [[امپراتور شونزی]] مؤسس [[دودمان چینگ]] به پایان رسید.
سیاست اروپا در طول بحران عمومی متأثر از [[فرانسه]] تحت فرمان لویی چهاردهم بود. طی حکومت وی قدرت پادشاهی در طول جنگ داخلی [[فروند]] به
با اتمام این سده، اروپایی‌ها به همت دانشمندانی نظیر [[آیزاک نیوتون|نیوتون]]، [[گوتفرید لایبنیتس|لایبنیتس]]، [[گالیلئو گالیله|گالیله]]، [[رنه دکارت|دکارت]]، [[پییر دو فرما|فرما]]، [[رابرت هوک|هوک]]، [[رابرت بویل|بویل]]، [[آنتونی فان لیوونهوک|لیوونهوک]]، [[ویلیام گیلبرت|گیلبرت]] و دیگران با [[لگاریتم]]، [[برق]]، [[تلسکوپ]] و [[میکروسکوپ]]، [[جبر]]، [[جاذبه]]، [[قوانین حرکت نیوتون]]، [[فشار هوا]] و [[ماشین حساب|ماشین‌های محاسبه‌گر]] آشنا شدند.
خط ۷۵:
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[نبرد تبریز]]، دومین [[سقوط از پنجره در پراگ]]
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[قیام بوهمیایی]] باعث شد [[جنگ سی‌ساله]] که کل [[اروپا]] را بین سال‌های [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] تا [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] ([[۹۹۷]] تا [[۱۰۲۷]]) در بر گرفت تسریع یابد.
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[بتلن گابور]]،
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): حملات [[منچو|منچوها]] به [[چین]] آغاز شد. لشکرکشی آن‌ها در نهایت به سقوط [[دودمان مینگ]] انجامید.
* [[۱۶۱۹ (میلادی)|۱۶۱۹]] - ([[۹۹۸]]): بتلن گابور خارج از [[وین]] شکست خورد.
خط ۱۱۷:
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[شوگون‌سالاری توکوگاوا|نظام شوگونی توکوگاوا]] وضعیت [[ساکوکو]] را اعلام کرد - در این وضعیت تمام خارجی‌ها از [[ژاپن]] اخراج و هیچ کس حق ورود یا خروج از کشور را نداشت.
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[شورش ایرلند در سال ۱۶۴۱|شورش ایرلند]]
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[رنه دکارت]] کتاب [[تاملات در فلسفه اولی|تأملات در
* [[۱۶۴۲ (میلادی)|۱۶۴۲]] - ([[۱۰۲۱]]): [[آبل تاسمان]] اکتشافگر [[هلند|هلندی]] سرزمین [[زلاند نو]] را به عنوان نخستین اروپایی مشاهده می‌کند.
* [[۱۶۴۲ (میلادی)|۱۶۴۲]] - ([[۱۰۲۱]]): آغاز [[جنگ داخلی انگلستان|جنگ داخلی در انگلستان]] - این درگیری تا سال [[۱۶۵۱ (میلادی)]] ([[۱۰۳۰]]) ادامه یافت و تنها با اعدام [[چارلز اول انگلستان|شاه چارلز اول]]، پایان سلطنت و برتری پارلمان بر شاه بود که آرام گرفت.
خط ۱۶۰:
* [[۱۶۶۸ (میلادی)|۱۶۶۸]] - [[۱۶۶۷ (میلادی)|۱۶۶۷]] - ([[۱۰۴۶]]-[[۱۰۴۷]]): [[جنگ واگذاری]]: فرانسه به هلند حمله کرد. [[پیمان آخن (۱۶۶۸)|پیمان آخن]] در سال [[۱۶۶۸ (میلادی)|۱۶۶۸]] ([[۱۰۴۷]]) این جنگ را به پایان رساند
* [[۱۶۹۹ (میلادی)|۱۶۹۹]] - [[۱۶۶۷ (میلادی)|۱۶۶۷]] - ([[۱۰۴۶]]-[[۱۰۷۸]]): جنگ بزرگ عثمانی گسترش این امپراتوری در اروپا را متوقف کرد.
* [[۱۶۶۸ (میلادی)|۱۶۶۸]] - ([[۱۰۴۷]]): [[معاهده لیسبون (۱۶۶۸)|
* [[۱۶۶۹ (میلادی)|۱۶۶۹]] - ([[۱۰۴۸]]): عثمانی‌ها [[کرت]] را گرفتند.
خط ۱۶۷:
* [[۱۶۷۳ (میلادی)|۱۶۷۳]] - [[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]] - ([[۱۰۵۱]]-[[۱۰۵۲]]): اردوکشی عثمانی‌ها برای کمک به [[قزاق|قزاق‌های]] [[اوکراین]]. [[یان سوبیسکی]]، عثمانی‌ها را در [[نبرد خوتین دوم|دومین نبرد خوتین]] به سال [[۱۶۷۳ (میلادی)|۱۶۷۳]] ([[۱۰۵۲]]) شکست داد.
* [[۱۶۷۶ (میلادی)|۱۶۷۶]] - [[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]] - ([[۱۰۵۱]]-[[۱۰۵۵]]): [[جنگ عثمانی و مجارستان (۱۶۷۲-۱۶۷۶)|جنگ عثمانی و مجارستان]]
* [[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]] - ([[۱۰۵۱]]): [[سال فاجعه در هلند|سال رامپیار (فاجعه) در هلند]] -
* [[۱۶۷۸ (میلادی)|۱۶۷۸]] - [[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]] - ([[۱۰۵۱]]-[[۱۰۵۷]]): [[جنگ فرانسه و هلند]]
* [[۱۶۷۳ (میلادی)|۱۶۷۳]] - ([[۱۰۵۲]]): [[آنتونی فان لیوونهوک]] توانست برای اولین بار در تاریخ [[میکروب]] را ببیند. او با استفاده از [[میکروسکوپ|میکروسکوپی]] که در خانه ساخته بود، بقایای دندان، قطرات باران و مدفوع خود را زیر دستگاه مشاهده کرد و نام موجودات ریزی را که دید انیمالکولس (جانور ریز) گذاشت.
خط ۱۸۶:
* [[۱۶۸۲ (میلادی)|۱۶۸۲]] - ([[۱۰۶۱]]): [[پتر کبیر]] فرمانروای [[امپراتوری روسیه|روسیه]] شد.
* [[۱۶۸۲ (میلادی)|۱۶۸۲]] - ([[۱۰۶۱]]): [[لاسال]] طول رود [[می‌سی‌سی‌پی]] را کاوش کرد و مدعی [[لوییزیانا]] برای [[فرانسه]] شد.
* [[۱۶۸۳ (میلادی)|۱۶۸۳]] - ([[۱۰۶۲]]): [[چین]] بر [[پادشاهی تونگنینگ]] غلبه کرد و [[تایوان]] را
* [[۱۶۸۳ (میلادی)|۱۶۸۳]] - ([[۱۰۶۲]]): شورای جنگ [[هابسبورگ]] در [[وین]] تشکیل جلسه داد.
* [[۱۶۸۳ (میلادی)|۱۶۸۳]] - ([[۱۰۶۲]]): [[نبرد وین]] باعث شد که استیلای [[امپراتوری عثمانی]] بر جنوب شرق اروپا پایان یابد.
* [[۱۶۸۵ (میلادی)|۱۶۸۵]] - ([[۱۰۶۴]]): [[فرمان فوتینبلو]] [[پروتستانتیزم]] را در فرانسه ممنوع اعلام کرد. [[چارلز دوم|شاه چارلز دوم]] مرد.
* [[۱۶۸۷ (میلادی)|۱۶۸۷]] - ([[۱۰۶۶]]): [[ایزاک نیوتون]] کتاب ''[[اصول ریاضی فلسفه طبیعی]]'' را منتشر کرد.
* [[۱۶۸۸ (میلادی)|۱۶۸۸]] - ([[۱۰۶۷]]): [[محاصره دری|
* [[۱۶۸۸ (میلادی)|۱۶۸۸]] - ([[۱۰۶۷]]): [[انقلاب سیام]] نفوذ [[فرانسه]] را محدود کرد و تقریباً تمام روابط با غرب را تا [[سده ۱۹ میلادی]] به محاق برد.
* [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - [[۱۶۸۸ (میلادی)|۱۶۸۸]] - ([[۱۰۶۷]]-[[۱۰۶۸]]): [[انقلاب باشکوه]] با
* [[۱۶۹۱ (میلادی)|۱۶۹۱]] - [[۱۶۸۸ (میلادی)|۱۶۸۸]] - ([[۱۰۶۷]]-[[۱۰۷۰]]): [[جنگ دو شاه]] در [[ایرلند]].
* [[۱۶۹۷ (میلادی)|۱۶۹۷]] - [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - ([[۱۰۶۸]]-[[۱۰۷۶]]): [[ائتلاف بزرگ]] باعث جلوگیری از گسترش فرانسه در طول [[جنگ نه‌ساله]] شد.
* [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - ([[۱۰۶۸]]): [[ویلیام سوم انگلستان|ویلیام]] بر تخت پادشاهی انگلستان، اسکاتلند و ایرلند تکیه زد.
* [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - ([[۱۰۶۸]]): [[جان لاک]] نخستین [[نامه‌ای درباره تساهل|نامه
* [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - ([[۱۰۶۸]]): [[پیمان نرچینسک]] مرزی بین چین و روسیه برقرار ساخت.
* [[۱۶۸۹ (میلادی)|۱۶۸۹]] - ([[۱۰۶۸]]): [[نبرد کیلیکرانکی]] بین جاکوبی‌ها و ویلیامی‌ها در [[پرتشایر]]
خط ۲۰۵:
[[پرونده:ThomasHosmerShepherdBankofEngpublished1816 edited.jpg|بندانگشتی|200px|[[بانک انگلستان]]]]
* [[۱۶۹۰ (میلادی)|۱۶۹۰]] - ([[۱۰۶۹]]): [[نبرد بوین]] در [[ایرلند]]
* [[۱۶۹۲ (میلادی)|۱۶۹۲]] - ([[۱۰۷۱]]): [[محاکمه جادوگران در دهکده سالم|
* [[۱۶۹۴ (میلادی)|۱۶۹۴]] - [[۱۶۹۲ (میلادی)|۱۶۹۲]] - ([[۱۰۷۱]]-[[۱۰۷۳]]): ۲ میلیون نفر در فرانسه بر اثر [[قحطی]] مردند.<ref>Alan Macfarlane (1997). "''[http://books.google.com/books?id=eGsCGAdH4YQC&pg=PA64&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false The savage wars of peace: England, Japan and the Malthusian trap]''". p.64. ISBN 0-631-18117-2</ref>
* [[۱۶۹۴ (میلادی)|۱۶۹۴]] - ([[۱۰۷۳]]): [[بانک انگلستان]] تشکیل شد.
خط ۲۲۲:
* [[آندره لونوتر]]، طراح منظره فرانسوی ([[۱۷۰۰ (میلادی)|۱۷۰۰]]-[[۱۶۱۳ (میلادی)|۱۶۱۳]]) - ([[۱۰۷۹]]-[[۹۹۲]])
* [[الکسیس روسیه]]، تزار [[امپراتوری روسیه]] ([[۱۶۷۶ (میلادی)|۱۶۷۶]]-[[۱۶۲۹ (میلادی)|۱۶۲۹]]) - ([[۱۰۵۵]]-[[۱۰۰۸]])
* [[الیزابت اول انگلستان]]،
* [[الیور کرامول]]، [[فرمانروای نگهبان]] انگلستان، [[اسکاتلند]] و ایرلند ([[۱۶۵۸ (میلادی)|۱۶۵۸]]-[[۱۵۹۹ (میلادی)|۱۵۹۹]]) - ([[۱۰۳۷]]-[[۹۷۸]])
* [[ایمره توکولی]]، شاهزاده [[ترانسیلوانی]] ([[۱۷۰۵ (میلادی)|۱۷۰۵]]-[[۱۶۵۷ (میلادی)|۱۶۵۷]]) - ([[۱۰۸۴]]-[[۱۰۳۶]])
خط ۲۳۳:
* [[چارلز اول انگلستان]]، شاه انگلستان، اسکاتلند و ایرلند ([[۱۶۴۹ (میلادی)|۱۶۴۹]]-[[۱۶۰۰ (میلادی)|۱۶۰۰]]) - ([[۱۰۲۸]]-[[۹۷۹]])
* [[چارلز دوم انگلستان]]، شاه انگلستان، اسکاتلند و ایرلند ([[۱۶۸۵ (میلادی)|۱۶۸۵]]-[[۱۶۳۰ (میلادی)|۱۶۳۰]]) - ([[۱۰۶۴]]-[[۱۰۰۹]])
* [[دیمیتری پوژارسکی]]،
* [[ریچارد کرامول]]، فرمانروای نگهبان انگلستان، اسکاتلند و ایرلند ([[۱۷۱۲ (میلادی)|۱۷۱۲]]-[[۱۶۲۶ (میلادی)|۱۶۲۶]]) - ([[۱۰۹۱]]-[[۱۰۰۵]])
* [[ژول مازارن|کاردینال مازارین]]، سیاستمدار و [[کاردینال]] فرانسوی ایتالیایی‌الاصل ([[۱۶۶۱ (میلادی)|۱۶۶۱]]-[[۱۶۰۲ (میلادی)|۱۶۰۲]]) - ([[۱۰۴۰]]-[[۹۸۱]])
خط ۲۵۴:
* [[میخیل دورویتر]]، [[آدمیرال]] [[هلند|هلندی]] ([[۱۶۷۶ (میلادی)|۱۶۷۶]]-[[۱۶۰۷ (میلادی)|۱۶۰۷]]) - ([[۱۰۵۵]]-[[۹۸۶]])
* [[ویلیام سوم انگلستان]]، حاکم استان‌های اصلی [[جمهوری هلند]] و شاه [[انگلستان]] ([[۱۷۰۲ (میلادی)|۱۷۰۲]]-[[۱۶۵۰ (میلادی)|۱۶۵۰]]) - ([[۱۰۸۱]]-[[۱۰۲۹]])
* [[هیو اونیل]]،
* [[یان سوبیسکی]]، شاه [[لهستان]] ([[۱۶۹۶ (میلادی)|۱۶۹۶]]-[[۱۶۲۹ (میلادی)|۱۶۲۹]]) - ([[۱۰۷۵]]-[[۱۰۰۸]])
* [[یوهان د ویت]]، سیاستمدار هلندی ([[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]]-[[۱۶۲۵ (میلادی)|۱۶۲۵]]) - ([[۱۰۵۱]]-[[۱۰۰۴]])
خط ۲۷۲:
* [[یوهان پاکلبل]]، آهنگ‌ساز آلمانی ([[۱۷۰۶ (میلادی)|۱۷۰۶]]-[[۱۶۵۳ (میلادی)|۱۶۵۳]]) - ([[۱۰۸۵]]-[[۱۰۳۲]])
* [[یوهان سباستین باخ]] ([[۱۷۵۰ (میلادی)|۱۷۵۰]]-[[۱۶۸۵ (میلادی)|۱۶۸۵]]) - ([[۱۱۲۹]]-[[۱۰۶۴]])
* [[یوهان کریستوف باخ]]، آهنگ‌ساز و عموی بزرگ
=== خالقان آثار تجسمی ===
خط ۲۸۰:
* [[پتر پل روبنس]]، نقاش فلاندری ([[۱۶۴۰ (میلادی)|۱۶۴۰]]-[[۱۵۷۷ (میلادی)|۱۵۷۷]]) - ([[۱۰۱۹]]-[[۹۵۶]])
* [[جیان لورنزو برنینی]]، پیکرتراش و معمار ایتالیایی ([[۱۶۸۰ (میلادی)|۱۶۸۰]]-[[۱۵۹۸ (میلادی)|۱۵۹۸]]) - ([[۱۰۵۹]]-[[۹۷۷]])
* [[جیانگ تینگسی]]، نقاش، خوشنویس، دانشنامه‌نویس چینی که
* [[خوزه دی ریبرا]]، نقاش اسپانیایی ([[۱۶۵۲ (میلادی)|۱۶۵۲]]-[[۱۵۹۱ (میلادی)|۱۵۹۱]]) - ([[۱۰۳۱]]-[[۹۷۰]])
* [[دیه‌گو ولاسکز|دیه‌گو رودریگز سیلوا ولاسکز]]، نقاش اسپانیایی ([[۱۶۶۰ (میلادی)|۱۶۶۰]]-[[۱۵۹۹ (میلادی)|۱۵۹۹]]) - ([[۱۰۳۹]]-[[۹۷۸]])
خط ۳۷۲:
* [[۱۶۰۸ (میلادی)|۱۶۰۸]] - ([[۹۸۷]]): [[هانس لیپرسهی]] نخستین [[تلسکوپ شکستی]] را ساخت.
* [[۱۶۱۰ (میلادی)|۱۶۱۰]] - ([[۹۸۹]]): [[سحابی شکارچی]] توسط [[کلود نیکولا فابری د پیرس]] فرانسوی کشف شد.
* [[۱۶۱۰ (میلادی)|۱۶۱۰]] - ([[۹۸۹]]): [[گالیلئو گالیله]] و [[سیمون ماریوس]] [[ماه‌های گالیله‌ای]]
* [[۱۶۱۲ (میلادی)|۱۶۱۲]] - ([[۹۹۱]]): [[انجیل شاه جیمز]] یا «
* [[۱۶۱۴ (میلادی)|۱۶۱۴]] - ([[۹۹۳]]): [[جان نپر]] [[لگاریتم]] را برای سهولت محاسبات معرفی کرد.
* [[۱۶۲۰ (میلادی)|۱۶۲۰]] - ([[۹۹۹]]): [[کورنلیوس دربل]] توانست با سرمایه‌گذاری [[جیمز اول انگلستان]]، نخستین [[زیردریایی]] جهان را با استفاده از چوب و چرم چرب بسازد.
خط ۳۸۱:
* [[۱۶۳۷ (میلادی)|۱۶۳۷]] - ([[۱۰۱۶]]): نخستین سالن اپرای عمومی به نام ''تئاترو سن کاسیانو'' در [[ونیز]] گشایش یافت.
* [[۱۶۳۷ (میلادی)|۱۶۳۷]] - ([[۱۰۱۶]]): [[پییر فرما]] [[آخرین قضیه فرما|آخرین قضیه‌اش]] را که تا سال [[۱۹۹۵ (میلادی)]] ([[۱۳۷۴]]) حل‌نشده باقی ماند را مطرح کرد.
* [[۱۶۳۷ (میلادی)|۱۶۳۷]] - ([[۱۰۱۶]]): هرچند [[مین دریایی|مین‌های دریایی]] چینی پیش از این در [[سده ۱۴ (میلادی)|سده ۱۴ میلادی]] در کتاب [[هولونگجینگ]] توضیح داده شده بودند، کتاب ''تیان گونگ کای وو''
* [[۱۶۴۲ (میلادی)|۱۶۴۲]] - ([[۱۰۲۱]]): [[بلز پاسکال]] [[ماشین حساب پاسکال|ماشین حساب مکانیکی]] را اختراع کرد.
* [[۱۶۴۲ (میلادی)|۱۶۴۲]] - ([[۱۰۲۱]]): گراور [[مزوتینت]] سایه‌روشن‌های خاکستری را برای چاپ تصاویر معرفی کرد.
خط ۳۸۸:
* [[۱۶۵۱ (میلادی)|۱۶۵۱]] - ([[۱۰۳۰]]): [[جیوانی ریکویلی]] [[دریاوار|دریاوارهای ماه]] را تغییر نام داد.
* [[۱۶۵۶ (میلادی)|۱۶۵۶]] - ([[۱۰۳۵]]): [[کریستیان هویگنس]] شکل درست [[حلقه‌های زحل|حلقه‌های کیوان]] را توصیف کرد.
* [[۱۶۵۷ (میلادی)|۱۶۵۷]] - ([[۱۰۳۶]]): کریستیان هویگنس نخستین
* [[۱۶۵۹ (میلادی)|۱۶۵۹]] - ([[۱۰۳۸]]): کریستیان هویگنس برای نخستین بار جزئیات سطح [[بهرام]] را مشاهده کرد.
* [[۱۶۶۳ (میلادی)|۱۶۶۳]] - ([[۱۰۴۲]]): [[جیمز گرگوری]] طرح‌هایی از تلسکوپ شکستی را منتشر کرد.
| |||