ویکی‌پدیا

کریم‌خان زند: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
با فرض حسن نیت ویرایش 109.230.92.2 (بحث) خنثی‌سازی شد: منبع لطفا. (تل)
خنثی‌سازی ویرایش 18297894 توسط Sharaky (بحث)
خط ۳۷:
}}
 
'''کریم‌خان زَند''' (زادهٔ ۱۱۱۹ ه‍. ق. - درگذشتهٔ ۱۳ صفر ۱۱۹۳ ه‍. ق. در [[ملایر]]) فرمانروای [[ایران]] از (۱۱۶۳ تا ۱۱۹۳ ه‍. ق) و بنیان‌گذار دودمان [[زندیه]] بود. زندها یکیکی طایفهاز طوایف [[لک]] از [[لر|لرهایقوم شمالیلک]] بودند که در [[زاگرس]] و دشت‌های همدان (شمال شرقی لکستان) به روش دامداری زندگی کرده و مرکز استقرارشان در روستاهای [[روستای پری (پیروز)|پری]] و کمازان در نزدیکی [[ملایر]] بود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/karim-khan-zand |عنوان =KARIM KHAN ZAND | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا|Encyclopædia Iranica]] |تاریخ = ۱۵ دسامبر ۲۰۱۵|تاریخ بازدید = ۲ مارس ۲۰۱۶}}</ref><ref>''Muhammad Karim Khan, of the Zand clan of the Lur tribe, suc- ceeded in imposing his authority on parts of the defunct Safavid empire'', David Yeroushalmi, ''The Jews of Iran in The Nineteenth Century: Aspects of History, Community, and Culture'', BRILL, 2009, ISBN 978-90-04-15288-5, [https://books.google.com/books?id=XYlGS3s3zTQC&pg=PR39 p. xxxix.]</ref>
 
پس از مرگ [[نادر شاه افشار]] جانشینان او نزاع‌های فراوانی نمودند. کشور ایران وارد مرحله‌ای از عدم ثبات سیاسی و اقتصادی شدیدی گردید و به دلیل عدم قدرت دولت مرکزی خوانین و حکام نواحی طغیان نموده و در صدد کسب قدرت بیشتر و رسیدن به منصب پادشاهی برآمدند. علی قلی خان، ابراهیم خان، شاهرخ و سلیمان دوم هر کدام مدت کوتاهی سلطنت کردند. [[احمدشاه درانی]] از سرداران افغانی نادر در شرق ایران، [[محمدحسن خان قاجار]] در [[استرآباد]] و [[آزادخان افغان]] در نواحی شمال ایران در صدد تشکیل حکومت و کسب قدرت بودند. در این آشفتگی‌ها، کریم خان زند نیز در صدد کسب قدرت برآمد. او نواحی [[تویسرکان]] و [[کزاز]] را تصرف کرد و توانست محمد علی خان حاکم [[همدان]] و حسنعلی خان حاکم [[اردلان]] را شکست دهد و حامیانی پیدا کند. کریم خان پس از پیروزی بر دشمنان خود شهرت عظیم کسب نمود و عنوان «کریم خان» یافت. کریم خان بعد از پیروزی‌های متعدد و کسب شهرت با [[علیمردان خان بختیاری]] متحد شد و بنا بر پیشنهاد علیمردان تصمیم گرفتند به [[ابوالفتح خان بختیاری]] حاکم [[اصفهان]] و [[عراق]] که منصوب [[شاهرخ‌میرزا]] افشار بود، حمله کرده و او را شکست دهند. متحدین توانستند ابوالفتح را شکست دهند، اما آن‌ها بعد از این پیروزی پیمان اتحاد سه جانبه‌ای منعقد نمودند تا برای نجات ایران از هرج و مرج چاره‌ای بیندیشند. متحدین [[شاه‌اسماعیل سوم|ابوتراب]] نوهٔ مادری [[شاه سلطان حسین]] را با نام [[شاه اسماعیل سوم]] بر تخت نشاندند و مناصب را بین خود تقسیم کردند. علیمردان خان به علت سن کم شاه جدید نایب السلطنه او شد و همچنین کریم خان زند سردار کل سپاه و ابوالفتح خان نیز حاکم اصفهان شد. بعد از این پیمان کریم خان عازم فتح نواحی غربی ایران شد. هنگامی که وی مشغول فتوحات بود، علیمردان با استفاده از غیبت وی ابوالفتح خان حاکم اصفهان را کور و مقتول نمود و عمویش باباخان بختیاری را حاکم اصفهان نمود و خود عازم دفع صالح خان حاکم [[شیراز]] شد. علیمردان خان خود را پادشاه واقعی ایران می‌دانست و شاه اسماعیل سوم برایش آلت دستی بیش نبود.
خط ۴۵:
کریم‌خان توانست پس از فروپاشی حکومت [[نادرشاه افشار]]، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، [[صادق‌خان زند]]، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ ه‍. ق. [[بصره]] را از امپراتوری [[عثمانی]] جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر [[اروندرود]]، [[بحرین]] و جزایر جنوبی [[خلیج فارس]] مسلم گرداند.
 
کریم‌خان در دوران اوج حکومت خود تقریباً بر تمام ایران حکومت می‌کرد اما از تاج‌گذاری خودداری نمود و پس از پیروزی بر [[محمدحسن خان قاجار]] در دیوانخانه قدیم تهران [[بارعام]] داد و خود را '''وکیل الرعایا''' خواند.<ref>[http://www.allmuseums.com/golestan_museums.html] وبگاه موزه کاخ گلستان]</ref> برخی ایل‌های [[لر]]قوم لک در شکل گیری حکومت به کریم‌خان کمک کرده و همراه وی به [[شیراز]] رفتند اما پس از انقراض سلسله زندیه به [[لرستان]] بازگشتند.<ref>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =چگنی | نام =فرهاد | پیوند نویسنده = | عنوان =ایل سگوند، نام و تاریخ آن | ترجمه = | جلد = | سال =۱۳۷۸ | ناشر =کیهان فرهنگی |مکان = | شابک = | صفحه =۶۶، ۶۷ [http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/18725?sta=سگوند پایگاه مجلات تخصصی نور] | پیوند = | تاریخ بازبینی =۲۰ ژانویه ۲۰۱۴}}</ref> وی پیش از به قدرت رسیدن رئیس [[طایفه زند]] و از فرماندهان سپاه [[نادرشاه]] بود. حکومت او دوره‌ای آرام در تاریخ ایران به شمار می‌رود. وی اجازه داد تا بعضی از اقوام ساکن شمال ایران مستقل از حکومت باقی بمانند و یکی از همان‌ها به نام طایفه [[قاجار]] با شکست [[لطف‌علی خان زند]] دودمان زندیه را برانداختند.<ref name="ReferenceA">The Columbia Electronic Encyclopedia, 2011</ref><ref name="ReferenceA"/> از آن نمونه مدارا با [[میر مهنا]] و خوانین [[بختیاری]] و مدیریت محلی او در مرکز و جنوب ایران و نیز قاجار در شمال ایران بود.
 
== اوضاع ایران مقارن ظهور کریم خان ==
خط ۶۰:
[[پرونده:Karim Khan Zand And His Courtiers.png|300px|بندانگشتی|کریم خان زند و درباریان. اولین نفر از سمت راست [[آزادخان افغان]] است. نقاشی ای از وی در طول زمان حضورش در دربار کریم خان]]
 
طایفهٔ زند از طوایف [[لر|لُر]]قوم لک هستند که پیش از ظهور کریم خان چندان اسم و رسمی نداشته‌اند. ایل زند که اصلاً در یکی از مضافات [[ملایر]] اقامت داشتند در ایام تسلط [[امپراتوری عثمانی|عثمانی‌ها]] بر مغرب ایران در عهد افاغنه گاهی بر ترکان می‌تاختند و زمانی بر افغانان. نادر پس از بیرون کردن این دو طایفه از ایران زندیه را سرکوبی نمود و جمع کثیری از ایشان را به خاک [[دره گز]] [[خراسان]] کوچ داد و آنان را در مقابل مساکن ترکمنان حوالی [[ابیورد]] نشاند.<ref name="کریم خان و زمان او- ص ۲۱">کریم خان و زمان او- ص ۲۱</ref><ref name="تاریخ ایران- ص۴۵۱">تاریخ ایران- ص۴۵۱</ref>
 
در زمان [[عادل شاه]]، [[زندیه]] به خیال مراجعت اوطان اصلی اختیار خود را به دست یکی از سپاهیان قدیم نادری که [[توشمال|کریم توشمال]] نام داشت سپردند. کریم به یاری برادر خود [[صادق‌خان زند|صادق]]، زندیه را با وجود تعرضات اردوی علی شاه به خاک ملایر برگرداند و از این ایام ریاست ایل زند به عهده کریم خان نهاده شد.<ref name="تاریخ ایران- ص۴۵۱"/>
خط ۱۹۴:
[[پرونده:Monument+karim khan.jpg|بندانگشتی|راست|230px|تندیس کریم‌خان زند]]
 
محمدکریم خان (کریم خان زند) از تیرهٔ زند بگله بود. تیرهٔ زند بگله مهم‌ترین تیرهٔ طایفهٔ زند به حساب می‌آمده‌است. واز اصلی‌ترین طوایف مادها محسوب میشوندو طایفهٔ زند گروهی بودند با معیشت شبانی که از اراضی دامنهٔ زاگرس به دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ کرده بودند.» زندها شاخه‌ای از طوایف لربهقوم لک به حساب می‌آیند. احتمالاً از نواحی شمال لرستان کوچ کرده و به وسیله شاه عباس صفوی در اطراف ملایر و بروجرد اسکان داده شده‌اند.<ref>کریم‌خان زند، «جان. ر. پری»، داود نعمت اللهی، ص.38 - 39</ref>
* ایل خان
* توشمال
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/کریم‌خان_زند»