یارانه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[بانک جهانی]]: یارانه سود اقتصادی است که معمولاً دولتها به تولید کنندگانتولیدکنندگان کالا برای تقویت بازار رقابتی کشورها پرداخت می‌کنند و این یارانه‌ها ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم باشد. همچنین یارانه‌ها به دو نوع یارانه‌های صادراتی و یارانه‌های داخلی کشورها تقسیم می‌شوند. یارانه‌های صادراتی مساعده‌های قابل تفویض در نزد شرکتهایی است که دولت به شرط صادرات محصولاتشان این یارانه‌ها را در اختیار این شرکتها قرار می‌دهد. یارانه‌های داخلی کشورها نیز کمکی است که به صورت غیر مستقیم به مردم پرداخت می‌شود.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.mgtsolution.com/olib/752149908.aspx |عنوان=یارانه | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

دیدگاه WTO [[سازمان تجارت جهانی]] در مورد یارانه: ۲ عنصر اصلی در یارانه وجود دارد: ۱- کمک مالی ۲- نفع؛ مطابق ماده یکم اگر دولت با یک رکن عمومی درون قلمرو یکی از اعضاء، اقدام به پرداخت کمک مالی به صنعتی بکند به نحوی که موجب نفع بردن صنعت از آن کمک مالی شود، یارانه اعطا شده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.mgtsolution.com/olib/752149908.aspx </ref |عنوان= یارانه| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

کمک‌های بلاعوض به تولیدکنندگان و مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان برخی از کالاها و خدمات: پرداخت کمک مالی (یارانه) می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، مانند پایین نگه داشتن سطح قیمت (از طریق قدرت خرید واقعی خریداران) یا حفظ روند تولیدی یک کالای معین. یکی از خصوصیات عمده کمک مالی که با پرداخت‌های انتقالی از سوی دولت تفاوت دارد، آن است که در اغلب موارد هدف پرداخت از یارانه، حفظ قیمتهای کالاها و خدمات نهایی، در سطحی پایین‌تر از هزینه تأمین عوامل تولید است. پرداخت یارانه می‌تواند، از طریق تحریف قیمتهای بازار و هزینه تولید، منجر به تخصیص نامطلوب منابع گردد. هرچند که این امکان وجود دارد که این اختلالات را جبران کند (از طریق آثار خارجی) و حتی می‌توان از پرداخت یارانه در جهت حمایت از صنایع نوزاد استفاده کرد. این امکان وجود دارد که با استفاده از ابزارهای جایگزین که اثرات سوء یارانه را در بر نداردبرندارد جهت تحقق این اهداف استفاده کرد، مانند حمایت مستقیم درآمدی از طریق نظام جمع‌آوری مالیات.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= قره باغیان|نام= مرتضی|کتاب=، فرهنگ سیاست و بازرگانی انگلیسی به فارسی | ناشر=، فرهنگ سیاست و بازرگانی انگلیسی به فارسی |سال=1371}}</ref>

یارانه‌ها می‌توانند با رقابتی ساختن مصنوعی کالاها و خدمات داخلی در مقابل [[واردات]]، به‌عنوان شکلی از [[حمایت‌گرایی]] یا [[<!-- Trade barrier -->محدودیت تجاری]] باشند. همچنین یارانه‌ها می‌توانند در [[بازار|بازارها]]ها خلل ایجاد کنند و هزینه‌های اقتصادی بزرگی را تحمیل کنند.<ref>[http://www.economist.com/research/Economics/searchActionTerms.cfm?query=subsidy Economist.com]</ref>

تا قبل از جنگ‌ها ی جهانی چیزی به نام یارانه در مفهوم کنونی ان وجود نداشت، در واقع [[آدام اسمیت]] بنیان‌گذار مکتب کلاسیک‌ها که از مخالفان جدی دخالت دولت در فعالیت‌های اقتصادی بود. تا پیش از جنگ‌های جهانی دیدگاه او بر اقتصاد غرب حاکم بود تا اینکه بعد از[[جنگ جهانی دوم]] و ایجاد تورم ورکود شدید اقتصادی در کشورهای غربی مکتب‌های جدیدی نیز در عرصهٔ اقتصاد ظهور پیدا کردند که از جمله اندیشه‌های اقتصادی [[کینز]] بود، به اعتقاد این مکتب دخالت دولت درتنظیم و تعادل بخشیدن به اقتصاد یکی از وظایف مهم دولت در رشد اقتصادی است.<ref name="banki" />

در حقیقت سر اغازآغاز یارانه به مفهوم کنونی آن شروع جنگ جهانی دوم می‌باشد که در آن محدودیت شدید منابع، با توجه دولت به بخش‌های خاص موجب شد تا دولت به صورت عملی وارد بازار شود، و کالاهایی را به قیمت بالاتر از قیمت بازار از تولید کنندهتولیدکننده خریداری کند.

در دوران پس از جنگ نیز کشورها به دنبال رشد و توسعهٔ اقتصادی بودند از این رو ناگزیر به حمایت گسترده از تولیدها و تجارت محصولات خود دست زدند. در اغلب کشورهای صنعتی در مورد محصولات کشاورزی، یارانه فقط به تولید کنندگانتولیدکنندگان تخصیص می‌یابد و نحوه پرداخت سوبسید به این شکل است که دولت با اعلام نرخ تضمینی برای محصولات کشاورزی که غالباغالباً بالاتر از قیمت بازار است این محصولات را خریداری می‌کند.

با به‌کارگیری این سیاست، رفته‌رفته کنترل بخش سیاست‌گذاری مالی و پولی و ادارهٔ بخش عمومی اقتصاد به دولت واگذار شد و از همان دوران که همزمان با [[جنگ جهانی دوم]] بود، پرداخت یارانه به شکل امروزی شکل گرفت. حتی در دوران پس از جنگ هم که کشورها به اقتصاد روی آورده بودند و جنگ در قالب [[جنگ سرد]] ادامه داشت، با رشد و توسعهٔ اقتصادی، ناچار به پشتیبانی گسترده از تولید و تجارت محصولاتشان بودند که تا امروز نیز ادامه داشته‌است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.ues.ac.ir/files/education/Amozesh/academicians/tak_roosta/HomeWork/EconomicPerncipals/yarane___ghasemi.pdf |عنوان= یارانه subsidy| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

دوران [[قاجار]] :سیاست‌هایی در جهت توسعه زراعت، که در آن دادن بذر و مساعده به مستاجرمستأجر پیش بینی شده بود.

سال ۱۳۱۱:دخالت مستقیم دولت در عرضه و تقاضا (تولید): تصویب قانون جهت تاسیستأسیس [[سیلو]] در تهران به منظور خرید و ذخیرهٔ گندم توسط سازمان غله، برای مقابله با کمبود احتمالی.

سال ۱۳۱۵: بارندگی خوب باعث افزایش عرضه و در نتیجه باعث کاهش قیمت گندم شد. سازمان غله نیز خرید گندم باقیمتی بالاتر ازقیمت بازار برای حمایت از کشاورزان را در دستور کار خود قرار داد و تا سال ۱۳۲۱ نیز دولت دو هدف حمایت از کشاورزان، تهیه و ذخیره گندم و تهیهٔ نان ارزان برای مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان کم در امدآمد را در دستور کار قرار داد که این امر موجب شد تا مالکین بد ترینبدترین نوع گندم را به دولت بفروشند و نوع خوب ان را در بازار ازادآزاد عرضه کنند.

== [[جنگ جهانی اول]]: اولین نظام سهمیه‌بندی یارانه در ایران ==

میزان سوبسید تا سال ۱۳۱۵ بسیار پایین بود به طوری که کل یارانهٔ پرداختی دولت تا سال ۱۳۵۱ (پایان برنامهٔ پنجم)، ۱۶۶۸ میلیون ریال بود که این میزان تنها نزدیک به ۴٫۱ درصد یارانه در سال ۱۳۵۴ بود.

همزمان با افزایش قیمت نفت در ۱۳۵۴حجم عملیات‌های عمرانی افزایش پیدا کرد و درامددرآمد افراد زیاد شد، که به موجب این افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی زیاد شد در نتیجه به علت نداشتن صنایع زیر بنایی برای پاسخگویی به تقاضا دولت واردات کالاها را تسریع کرد.

در سال ۵۳ با افزایش صد درصدی واردات کالاها ی مورد نیاز ونیز محدودیت تاسیساتتأسیسات بندری و در نتیجه تاخیرتأخیر در تحویل کالاهای مورد تقاضا تورم داخلی در کشور را به دنبال داشت؛ و به دنبال افزایش قیمت‌ها صندوق حمایت از مصرفمصرف‌کننده کننده تاسیستأسیس شد. یکی از اهداف این صندوق تمرکز درامور مربوط به پرداخت سوبسید بود و در ۱۴ مرداد سال ۵۶ وظایف قانونی صندوق حمایت از مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان به سازمان حمایت از مصرف کنندگان مصرف‌کنندگان تولیدکنندگان واگذار شد. در سالهای ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ حجم فعالیت این سازمان بسیار محدود بود و قیمت گذاری توسط ستاد بسیج اقتصادی دادگاه‌های نظام صنفی و کمیته امور صنفی صورت می‌گرفت؛ و در این سال‌ها بهای کالا و خدمات مصرفی ۴/۱۱ و ۵/۲۳ درصد افزایش یافت. در ۱۳۶۰ به علت محدودیت‌های اقتصادی که از پیامدهای جنگ تحمیلی و تحریم اقتصادی بود عرضهٔ کالاها و خدمات دچار نوسانات زیادی شد به همین دلیل از این سال قیمت گذاری کالاها وارداتی و نیز تولیدات داخلی ضروری توسط سازمان حمایت از از مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به مرحله اجرا در امدآمد.

با وجود مشکلات بسیار طی سال‌های ۱۳۶۰-۱۳۶۴۱۳۶۰–۱۳۶۴ به علت واردات وسیع کالاها وسهمیه بندی کالاهای اساسی به وسیله طرح کوپن و نیز پرداخت سوبسید؛ از شتاب تورم کاسته شد و روند صعودی قیمت‌ها به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرد. طی سال‌های ۱۳۶۵-۱۳۶۷و۱۳۶۵–۱۳۶۷و درنتیجه لزوم استفاده از ارز صادراتی و ازاد،آزاد، قیمت بسیاری از اقلام تولیدات داخلی حدود ۲ تا ۳ برابر افزایش پیدا کرد.

در سال ۱۳۶۸ دولت برای حمایت از قشرها آسیب پذیرآسیب‌پذیر پرداخت یارانه را در دستور کار قرار داد. بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۲میزان پرداخت یارانه دولت بر حسب قیمت اسمی به طور متوسط ۷/۸۶درصد رشد داشت.

در نیمه دوم سال ۱۳۸۹ [[هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران|طرح هدفمندی یارانه‌ها]] اجرا گردید که طبق آن یارانه‌ها از تزریق مستقیم به بازار و صنایع به پرداخت نقدی تغییر شکل داد.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://www.modiriran.ir/modules/article/view.article.php/592 |عنوان=یارانه چیست | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

یارانه‌ها را می‌توان به شکل‌های مختلفی طبقه‌بندی کرد:<ref name="banki">{{یادکرد وب| نشانی = http://banki.ir/danestaniha/214-general/2270-subsid| عنوان = یارانه چیست | تاریخ بازدید = ۲۱ خرداد ۱۳۸۹| تاریخ = | ناشر = بانکی | زبان = فارسی}}</ref>:

== دسته بندیدسته‌بندی یارانه در حساب‌های مالی ==

از نظر دسته بندیدسته‌بندی در حساب‌های مالی یارانه در دو دستهٔ مستقیم و غیر مستقیم طبقه‌بندی می‌شود.

یارانه مستقیم مقدار هزینه‌هایی است که به طور کلی دولت برای حفظ منافع قشرها با درامددرآمد پایین جامعه برای خرید کالاها و خدمات می‌پردازد. این نوع هزینه کرد عمدتاعمدتاً دریافت کنندگان کاملاکاملاً مشخص و برخوردار از شخصیت حقوقی دارد، موسسات و شرکت‌های تولید کنندهتولیدکننده و ارائه دهندهٔ کالاها و خدمات زیر بنایی که تولید و ارائه خدمت شان در جهت منافع عمومی، سبب زیان مالی انهاآنها می‌شود، از این دسته‌اند. همانند شرکت‌های تولید کنندهتولیدکننده اب و برق و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل عمومی.

یارانهٔ غیر مستقیم یارانه‌ای است که بابت ثابت نگه داشتن قیمت مصرف کنندهمصرف‌کننده یا تضمین قیمت تولید کنندهتولیدکننده اختصاص می‌یابد. این نوع یارانه جنبهٔ کالایی دارد و گیرندگان ان متعدد هستند.

== دسته بندیدسته‌بندی یارانه از منظر مرحله‌ای که کالا و خدمت مشمول یارانه می‌شود ==

یارانهٔ تولیدی به هر نوع مداخلهٔ دولت در اقتصاد که منجر به کاهش هزینه‌های تولید برای تولید کنندهتولیدکننده و یا افزایش قیمت دریافتی توسط تولید کنندهتولیدکننده گردد، گفته می‌شود. به عنوان مثال کمک‌های دولت به صنایع و کشاورزان از این دسته‌اند.

یارانهٔ مصرفی همانند یارانهٔ تولیدی به هر نوع تاثیرتأثیر دولت که باعث می‌شود مصرف کنندهمصرف‌کننده قیمتی کمتر از قیمت بازار را پرداخت نمایداطلاق می‌شود.

یارانهٔ خدماتی عبارت است از برخی کمک‌های دولت به موسسات و شرکت‌های خدمات عمومی که خدمات خود را با قیمتی کمتر از هزینهٔ تمام شده به مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان عرضه می‌نمایند. به بیان دیگر یارانهٔ خدماتی یارانه‌ای است که دولت به منظور کاهش برخی از هزینه‌های خدماتی برای مصرف کنندگان،مصرف‌کنندگان، به پاره‌ای از خدمات عمومی پرداخت می‌کنند. این قبیل خدمات بیشتر در بر گیرنده یگیرندهٔ خدمات عمومی شهری است.

== دسته بندیدسته‌بندی یارانه از نظر چگونگی توزیع در جامعه ==

۳)یارانهٔ هدفمند (مثل یارانه به شکل بن‌ها و کالا برگی‌هایی که به گروه‌های مشخصی از افراد جامعه مانند کارگران، کارمندان، ازکار افتادگان و مستمری بگیران پرداخت می‌شود)<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://vcmdrp.tums.ac.ir/files/financial/yaraneh.pdf |عنوان= آشنایی مقدماتی با طرح هدفمندی یارانه ها| ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازبینی= }}</ref>

یکی از عمده ترینعمده‌ترین موارد یارانه باز یا یارانه بر بازار را دولت از طریق تعیین قیمت کمتر از قیمت واقعی انجام می‌دهد. از انجاآنجا که خود دولت عرضه کنندهعرضه‌کننده چنین کالاها و خدمات عمومی وخصوصی است، وکنترل عرضه در دست دولت است، تعادل در بازار مربوطه به وجود آمده و منجر به ایجاد بازار غیر رسمیغیررسمی نخواهد شد. به عبارات دیگردولت در حد تقاضای موجود در قیمت‌های تعیین شده مبادرت به عرضهٔ کالا یا خدمت مورد نظر می‌نماید.

بدیهی است که در چنین بازاری مقدار مصرف و تولید بیشتر از حد واندازهٔ بهینه در بازار صورت گرفته و اولین تاثیرتأثیر آن مشابه یارانه بر واحد و یا قیمت در بازار کالاهای خصوصی عدم کارایی در تخصیص منابع است، ولی یارانه از خزانه پرداخت نمی‌شود، بلکه درامددرآمد دولت که باید به خزانه واریز شود به مقدار یارانه پنهان کاهش می‌یابد.

۳)توزیع در امدآمد

با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی،دولتاسلامی، دولت موظف به حذف یارانه ییارانهٔ افراد پر درآمد شد؛ که طی این مصوبه نام افرادی که درآمد بالای 3۳ میلیون تومان دارند، از لیست یارانه بگیر هابگیرها حذف می شودمی‌شود.<ref> باشگاه خبرنگاران جوان 27 دیماه1395 http://www.yjc.ir/fa/news/5931066/</ref>

(کتاب اقتصاد بخش عمومی (مالیات‌ها) دکترجمشید پژویان، انتشارات جنگل، چاپ ششم، صفحه۱۹۶تا۱۹۷)

{{پانویس|۲}}