خط (نوشتار): تفاوت میان نسخه‌ها

| col1 = {{زیرنویس نقشه|#a2a9b1|[[الفبای لاتین|لاتین]]}} {{زیرنویس نقشه|#008080|[[الفبای سیریلیک|سیریلیک]]}} {{زیرنویس نقشه|blue|[[الفبای یونانی|یونانی]]}} {{زیرنویس نقشه|#1E90FF|[[الفبای ارمنی|ارمنی]]}} {{زیرنویس نقشه|#00FFFF|[[خط گرجی|گرجی]]}} {{زیرنویس نقشه|#008080|[[هانگول]]  {{بالانویس|الف}}}}

* [[تانا (سیستم نوشتاری)|تانا]]:  ތާނަތާނަ

لازم به یادآوری هست که کهن‌ترین نوشته‌ها معمولاً از «راست به چپ» و سپس از «چپ به راست» نوشته شده‌است. حتی درآغاز نوعی روش شیار گونه نیز متداول بوده‌است.<ref name="آموزگار" /> در یونان قدیم، نوعی نگارش بوده که ابتدا از راست بچپ می‌نوشتند و چون به انتهای سطر می‌رسیدند از چپ براست می‌نوشتند و باهمین ترتیب تا آخر پیش می‌رفتند.<ref name="دهخدا" />

در قدیم یک سلسله و علایمی وجود داشت که تا حدی به حفظ خاطره‌ها و اموری که باید حفظ شوند، کمک می‌کرد، نظیر: [[چوب‌خط|چوب‌خط‌های]]‌های کوچک [[آلمان|آلمانیهای]] قدیم و یا ریسمانهای گره‌خوردهٔ مردمان [[پرو]] از زمان [[اینکاها]] و یا گردن بندهای [[صدف|صدفی]] قوم [[ایروکوا]] به نام [[وامپون]] و بالاخره چوب‌خط‌های استرالیایی‌ها.

در دنیای قدیم ما به چهار نوع خط اندیشه نگار بر می‌خوریمبرمی‌خوریم به شرح زیر:

'''خط اوستایی'''، برای نگارش کتاب دینی زرتشتیان به کار رفته‌است و برمبنای خط پهلوی ساسانی اختراع شده‌است. این [[خط آوانگار]] هست و با ۵۳ یا ۵۸ علامت [[صامت]] و [[مصوت]] از قابلیت نگارش بسیار بالایی برخوردار است. از راست به چپ نوشته می‌شود و به نام‌های [[دین دبیره]] و دین دبیریه، دین دفیره و...و… هم نامیده می‌شود.

می‌توان گفت که فنیقی‌ها نخستین کسانی بودند که افتخار کشف الفبای حقیقی را دارند. با پیدایش این خط سایر خطوط جز خط چینی، از قلمرو نویسندگی خارج شدند. این خط در آسیای غربی نفوذ یافت و جایگزین خط میخی شد. از طریق قوم [[آرامی]]، الفبای فنیقی در [[مصر]] و عرب و [[میان‌رودان]] تا [[هند]] بسط یافت و همچنین به غرب (اروپای امروز) که هنوز دارای خط و کتابت نبود راه یافت. این کار از طریق یونان انجام گرفت که با فنیقی‌ها ارتباط بازرگانی داشتند. [[الفبای یونانی]] و [[الفبای رومی|رومی]] از [[الفبای فنیقی]] پدید آمده‌است و از آنجا که الفبای سایر کشورهای اروپایی مشتق از این دو الفباء می‌باشد، می‌توان گفت که مبداءمبدأ خطوط ملل اروپایی، فنیقی است.

بخشی از اروپای شرقی که به [[کلیسای دوم]] وابسته بودند، الفبای لاتینی را برای نگارش برگزیدند، مانند [[لهستانی|لهستانیها]]،ها، [[چک|چک‌ها]]‌ها و [[کروات|کروات‌ها]]‌ها.

الفبای فنیقی به نوعی شبه قاره هند را نیز در نوردیددرنوردید. دانشمندان، [[خط برهمایی]] هند را از فرزندان همین خط می‌دانند که زبان [[سنسکریت]] و دیگر زبانهای هندی با آن نوشته می‌شود. متون دینی [[بودایی]] به زبان [[ختنی|خُتَنی]] ([[سکایی]]) که یکی از زبان‌های ایرانی شرقی دوره [[فارسی میانه|میانه]] است به خط برهمایی نوشته شده‌است.

اکثر صاحبنظران خط و زبانهای باستانی بر این باورند که منشاءمنشأ پیدایش خط از ایران یعنی شهر سوخته و بین‌النهرین و سرزمین [[سومر]] بوده‌است و کهن‌ترین اقوامی که در [[بین‌النهرین]] خط میخی را بکار برده‌اند، سومریان هستند. سومریان چون مصری‌ها و چینی‌ها، از نخستین اقوامی هستند که تمایل به ضبط گفتار و اندیشه‌هایشان داشتند. کاتبان سومری با ابداع خط میخی تصویری جامعه بشری را از دوران مجهول و تاریک ماقبل تاریخ وارد مرحله تاریخی کردند. آنها با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد.

[[علم نجوم]]، تقسیم [[ساعت]] به ۶۰ [[دقیقه]] و دقیقه به ۶۰ [[ثانیه]]، مسائل هندسی و [[وزن|اوزان]]، میراث‌های گرانبهایی هستند که این قوم برای آشوری‌ها و بابلی‌ها بر جای گذاشتند. سومری‌ها چون پیوندی با همسایگانشان نداشتند از میان رفتند یا جذب اقوام سامی شدند.<ref name="زبان‌های خاموش" />

''در ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد وقتی که سومری‌ها خط تصویری را به عنوان بهترین وسیله برای مکاتبات خود اختراع کردند این ابداع به سرعت به همسایگان عیلامی آنها رسید. صرفنظر از اختلاف در جزئیات، تردید نباید کرد که خط تصویری عیلامی بر مبنای سرمشق سومری تدوین شده‌است. این خط به سرعت گسترش یافت و تقریباً همزمان در شمال شرق [[کاشان]] (میان [[تهران]] و ''اصفهان'') و در [[شرق دور]] و جنوب در [[کرمان]] ظاهر شد.''<ref name="باستان" />

[[تپه چغامیش]] [[دزفول]]، در حاشیه دشت شوش، یکی از مراکز مهم آغاز کتابت و شهرنشینی در ایران بشمار می‌رود و تعداد زیادی [[الواح گِلی]]، [[الواح شمارشی]]، و قطعات و ظروف و کاسه‌های سفالی مشهور به «[[لبه واریخته]]» که از سفالینه‌های شاخص دوره آغاز کتابت است، اولین بار از این تپه به دست آمده‌است. (24)<ref name="باستان" /> -->

[[خط اکدی|خط میخی اکدی]] (بابلی) نیز از شاخه‌های خط سومری است. خط میخی نه تنها در میان‌رودان که درگستره وسیعی رواج یافت. در آسیای صغیر و میان‌رودان شمالی و در میان هیتی‌ها، هوری‌ها، اورارتورها، لولوبی‌ها و کاسی‌ها وغیره.<ref name="زبان‌های خاموش" />

خط میخی [[کتیبه|کتیبه‌های]]‌های فارسی باستان دوره [[هخامنشی]]<ref>''Achaemenid''</ref> از روی [[خط میخی بابلی]] و ایلامی درست شده است که نسبت به آنها نشانه‌های ساده‌تر و کمتری دارد. [[دبیره میخی هخامنشی|خط میخی زبان فارسی]] را می‌توانیم صورت تکامل یافته خطوط میخی دیگر بدانیم که حروف هجایی در آن هستند (یعنی [[واکه]] به همراه [[هم‌خوان]]). بهمین دلیل بسیاری آن را بسیار نزدیک به خطوط هجایی می‌دانند. این خط از چپ به راست نوشته می‌شد.

مصریان نخستین مصرف کنندگانمصرف‌کنندگان پاپیروس بودند و نوشت‌افزار آنها نیز نوعی قلم از نی بود که آن را در مرکب سیاه یا قرمز فرو می‌بردند. این خط معمولاً افقی و از راست به چپ نوشته می‌شد و به ندرت از چپ به راست و گاهی نیز از بالا به پایین نوشته می‌شد. هیروگلیف، خط اندیشه نگار کامل نیست و درآن عناصر صوتی و الفبائی بیشتر وجود دارد. همچنین تصویر انسان‌ها و حیوانات در این خط احتمالاً مربوط به آغاز خط است.<ref name="زبان‌های خاموش">{{یادکرد| کتاب = زبان‌های خاموش | نویسنده=فریدریش، یوهان|ترجمه=دکتر یدالله ثمره، دکتر بدرالزمان قریب|ناشر=مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی|جلد= |صفحه= ص ۵ |سال= چاپ ۱۳۶۵}} (''نقل از مقاله دکتر آموزگار'')</ref>

مورخین دربارهدربارهٔ شهری که خط از آنجا به حجاز آمده، اختلاف نظر دارند و به قول مشهور خط سریانی از شهر قدیمی [[انبار]] به حجاز آمده‌است. برخی نیز می‌گویند مردی بنام [[بشر بن عبدالملک کندی]] برادر اکیدر بن عبدالملک فرمانروای [[دومةالجندل]]، آن خط رادر شهر انبار آموخت و از آنجا به [[مکه]] آمده صهباء دختر [[حرب بن امیه]]، یعنی خواهر [[ابوسفیان]] (پدر [[معاویه]]) را به زنی گرفت و عده‌ای از مردم قریش نوشتن خط سریانی رااز بشر بن عبدالملک آموختند.

در نمایشگاه خط قدیمی عربی در کتابخانه سلطنتی سابق، قباله نکاحی موجود بود که به تاریخ ۲۶۴ ه. ق. روی پوست درازاندامی تحریر شده بود و صورت عقدنامه را به خط کوفی مرتبی نوشته بودند و گواهان با خط نسخ بسیار مغشوش زیر عقدنامه را امضاء کرده بودند و همین دلیل است که ابن مقله در خط نسخ اصلاحاتی نمود، بقسمی که برای تحریر مصحف قرآن شایسته شد.

همین‌طور خطاطان بسیاری بوجود آمدند و کتابها و رساله‌هایی دربارهدربارهٔ خط و خطاطی پرداختند.

اما دربارهدربارهٔ تاریخ خط فارسی در تذکره مرآت الخیال آمده‌است:

اصل خط آرامی که از کجا شاخه گرفته‌است درست محقق نیست، برخی تصور کرده‌اند که خط مذکور از روی خط هیریوغلف مصر تقلید شده‌است زیرا هر چند خط نامبرده خط الفبایی است معذلک حروفی در آن خط هست که حاکی از صورتی است که خود آن حرف هم به معنی همان صورت است مانند [[آ|الف]] «عَلفّیا» به معنی «گاو» که در اصل به شکل سر گاو بوده و بعد که از حال نگاری به حال صوتی افتاده صدای «آو» یافته و بعد حرف الف و صدای «اَ اِ اُ» پیدا کرده‌است. دیگر «[[ب]]» که نام او «بیت» است و در اصل به صورت خانهٔ مسقف بوده‌است. همچنین «[[ج|جیم]]» که نامش «گمیل» است و در اصل صورت جَمل (شتر) بوده و «طِطْ» که نام و صورت افعی است و «[[عین]]» که به شکل چشم است و «لامد» که به شکل عصا است و «هی» که به صورت شبکه‌است و غیره...غیره… و گروهی گویند که خط آرامی از مخترعات یکی از ملل سامی است و جمعی آن را ماْخوذ از خط فنیقی دانند. چنان‌که گذشت و جماعتی گویند خط فنیقی از خط آرامی اخذ شده‌است زیرا خط آرامی از دو هزار سال قبل از میلاد وجود داشته‌است.<ref name="بهار">{{یادکرد وب| نشانی = http://www.persian-language.org/Group/Article.asp?ID=1210&P=2| عنوان = تاریخ خط فارسی| تاریخ بازدید = خرداد ۱۳۸۷| نویسنده = [[سبک شناسی (کتاب)|سبک شناسی]]؛ [[محمدتقی بهار]]| ناشر = وب‌گاه رسمی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی| زبان =}}</ref>

خط میخی برای نقر و نقش کتیبه به کار می‌رفته‌است و از برای نامه‌ها و دیگر نیازمندی‌های عمومی مناسب نبوده‌است از این رو خط ساده و الفبائی «آرامی» که از عهد کلدانیان در آسیای صغیر معروف بود به تدریج اهمیت پیدا کرد. ابتدا به مناسبت سهولت هر جا به خط میخی چیزی نوشته می‌شد نام صاحب خط یا اگر آن چیز ظرف سفالی یا جنس دیگری بود نام خریدار یا فروشنده را در کنار آن به خط آرامی می‌نوشتند، ولی بعدها وسعتِ استعمال این خط به جایی رسید که در تمام قلمرو ایران، عراق، آسیای صغیر و مصر عمومیت یافت و مکاتیب حکام، پادشاهان، روابط ملل، روزنامه‌های دولتی، فرمان‌ها و نوشته‌های عادی همه با خط آرامی انجام می‌گرفت. ترقی روزافزون این خط با حمایت و تقویت شهنشاهان هخامنشی حاصل آمد که در شاهنشاهی خود متعرض آئین، رسم‌ها، خط و زبان ملل تابعه نمی‌شدند.<ref name="بهار" />

'''خط کوفی''' از [[خط سریانی|سریانی]] پدید آمده‌است و به خط کتابت اولیه قرآن مشهور است. این شبهه که در زمان کتابت وحی، خطی بنام کوفی وجود نداشته، چندان بی دلیلبی‌دلیل نیست، چراکه خط کوفی در ابتدا به [[خط حیری]] مشهور بود و بعدها که مسلمانان [[کوفه]] را در زمان [[عمر]] خلیفه دوم، نزدیک شهر [[حیره]] و [[انبار]] بنا نمودند، این خط نام کوفی گرفت.