درگیری‌های جانشینی شاه تهماسب یکم: تفاوت میان نسخه‌ها

پس از رویداد قلعه قهقهه سران طایفه [[استاجلو]] که در آن زمان از بزرگترین طوایف قزلباش بودند و در دربار شاه طهماسب قدرت و نفوذ زیادی داشتند، مصمم شدند که به وسایل گوناگون از ولیعهد شدن اسماعیل میرزا جلوگیری کنند. امیران استاجلو در زمان شاه طهماسب یکم بیشترین مقامات بزرگ درباری، کشوری و لشکری را در اختیار داشتند. در سال‌های پایانی پادشاهی شاه طهماسب یکم بزرگ‌ترین سرداران استاجلو حسین‌بیگ یوزباشی (استاجلو)، [[للگی|للـه]] سلطان مصطفی‌میرزا از پسران شاه بود و شاه امور مملکتی را به دستیاری و مشاوره او اداره می‌کرد.<ref name=ToolAutoGenRef1>والتر هینتس، شاه اسماعیل دوم صفوی بخش جانشینی شاه تهماسب</ref> در سال ۹۸۲ ق، بیماری [[شاه طهماسب]] شدت یافت و اطرافیان و درباریان که گمان می‌کردند شاه به زودی خواهد مرد، بر سر موضوع جانشینی میان آنها نفاق و شقاق ایجاد شد. انتصاب [[شاه محمد خدابنده|محمد خدابنده]] که به دلیل ضعف بینایی منتفی بود و دو نفری که برای جانشینی درنظر گرفته شده بودند [[اسماعیل میرزا]] از مادری [[مردم ترکمن|ترکمن]] و [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] از مادری [[مردم گرجی|گرجی]] بودند. امرای [[استاجلو]] که جزئی از ارکان دولت [[صفویان|صفوی]] بودند، مانند [[مرادخان]]، [[حسین‌بیگ یوزباشی]]، [[پیری بیک]]، [[الله‌قلی سلطان ایجک اوغلی]] و اشراف و اعیان طایفهٔ [[شیخاوند]] و [[گرجیان]] و [[صدرالدین خان صفوی]] - که بعد از پدرش الله حیدر میرزا شده بود - به حمایت از [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] پرداخته و سعی در بر تخت نشاندن وی داشتند، اینها به حیدرمیرزائیان مشهور شدند. از سوی دیگر جناح اسماعیل میرزائیان متشکل از [[حسین‌قلی خلفای روملو]]، [[امیر اصلان‌بیگ افشار]] با تمامی طایفهٔ [[ایل افشار|افشار]] و [[خیرالنساء بیگم|مهدعلیا]] همسر [[شاه طهماسب]] و [[پریخان خانم]] دختر وی سعی در جانشینی [[اسماعیل میرزا]] را داشتند. [[خیرالنساء بیگم|مهدعلیا]] و [[پریخان خانم]] که از زن‌های معتبر دربار بودند پیوسته حیدرمیرزائیان را به غدر و مکر نزد شاه منسوب می‌ساختند و خود را [[شاهسون]] و حیدرمیرزائیان را [[ایکی بیرلو]] نام نهادند. [[پریخان خانم]] و [[خیرالنساء بیگم|مهدعلیا]] موفق شدند [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] را نسبت به شاه خائن و غدار معرفی کنند.<ref name="ترکمان، عالم آرای عبّاسی">ترکمان، عالم آرای عبّاسی</ref>

با کوشش اطباء [[شاه طهماسب]] سلامت خود را بازیافت. شاه با اطلاع از جناح بندی‌ها اطرافیان را از ایجاد این گونه بلواها برحذر داشت، اما اقدام وی که جمعی را جهت صیانت [[اسماعیل میرزا]] - که در [[قلعه قهقهه]] زندانی بود - فرستاد، باعث تقویت جناح اسماعیل میرزائیان شد. اقدام دیگر [[شاه طهماسب]] که خلاف میل اسمائیل میرزائیان دستور داد [[زال بیک گرج]]ی همانند قبل ملازم وی باشد باعث تقویت حیدرمیرزائیان گردید. [[شاه طهماسب]] بعد از آرام کردن این ناآرامی‌ها سعی در متفرق ساختن اطرافیان [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] نمود. تا دو سال دیگر که [[شاه طهماسب]] در سلامت بود از جناح بندی‌ها خبری نبود، اما همانند آتش زیر خاکستر پنهان بود.<ref name="ترکمان، عالم آرای عبّاسی"/> [[والتر هینس]] در کتاب شاه اسماعیل دوم صفوی نقل کرده است که [[حسین‌بیگ یوزباشی]] و جمعی دیگر از امیران استاجلو که همگی در دربار قزوین مقامات مهمی داشتند، متعهد شدند [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدر میرزا]] را که پس از محمدمیرزا (بعدا «[[شاه محمد خدابنده]]) و اسماعیل میرزا (بعدا» [[شاه اسماعیل دوم]]) بزرگترین پسران شاه بود، جانشین شاه طهماسب یکم سازند. همچننین [[صدرالدین‌خان صفوی]] [[للگی|لله]] حیدرمیرزا و سر سلسله طایفه شیخاوند، سرداران گرجی و مصطفی میرزا نیز از حیدر میرزا حمایت می‌کردند.<ref>والتر هینتس،name=ToolAutoGenRef1 شاه اسماعیل دوم صفوی بخش جانشینی شاه تهماسب</ref>

اقوام روملو، افشار، ترکمان، تکلو، چرکس و بیات از حامیان و طرفداران اسماعیل‌میرزا بودند. در راس آنها [[حسین‌قلی خلفای روملو]] بود که مقام [[خلیفه‌الخلفا|خلیفه الخلفایی]] داشت. هنگام مرگ شاه طهماسب حدود ۱۰٫۰۰۰ نفر از صوفیان در قزوین (پایتخت) به سر می‌بردند که همگی از فرمانبرداران ''حسین‌قلی خلفای روملو'' بودند. هم چنین [[پریخان خانم]] دختر بزرگ شاه تهماسب از او حمایت می‌کرد.<ref>والتر هینتس،name=ToolAutoGenRef1 شاه اسماعیل دوم صفوی بخش جانشینی شاه تهماسب</ref>

پس از مرگ شاه طهماسب (۱۴ مه ۱۵۷۶)، حیدر میرزا تاج بر سر گذاشت و شمشیر پدر را بر کمر بست و ادعای پادشاهی کرد.<ref>والتر هینتس،name=ToolAutoGenRef1 شاه اسماعیل دوم صفوی بخش جانشینی شاه تهماسب</ref> وی وصیت نامه ممهور به مهر [[شاه طهماسب]] را دلیل نیابت خود اعلام نمود و در ایوان چهل ستون جلوس نمود، اما اشتباهاتی مرتکب شد که باعث شد تا حکومت و پادشاهی وی به شب نرسید. اولین خطای وی رها ساختن [[پریخان خانم]] خواهر ناتنی خودش برای خروج از تالار قصر بود.<ref name="ترکمان، عالم آرای عبّاسی، ۱۹۲">ترکمان، عالم آرای عبّاسی، ۱۹۲.</ref> حیدرمیرزا در عین حال اسیر نگهبانان قصر گردید زیرا نگهبانان (کشیکچیان) از طوایف روملو، بیات و افشار بودند. حیدرمیرزا هر چه به ایشان دستور داد که درب‌های حرم را به سوی طرفدارانش بگشایند، کشیکچیان به بهانه‌های مختلف اطاعت نکردند. هواخواهان حیدرمیرزا مانند حسین‌بیگ یوزباشی و سران طایفه استاجلو و سراداران گرجی، چون حیدرمیرزا را دربند دیدند به کمک وی روانه شدند. گروهی از طرفداران اسماعیل میرزا مثل [[حسین‌قلی خلفای روملو]] و شمخال‌خان چرکس (دایی پریخان خانم) به قصد کشتن حیدرمیرزا به سمت حرمخانه شاهی هجوم آوردند و حیدرمیرزا را کشتند و سرش را به پیش پای هوادارانش پرتاب کردند. خبر قتل حیدرمیرزا باعث پراکندگی طرفدارانش گردید. اسماعیل میرزا نیز برای کسب مقام شاهی و تاجگذاری از قلعه قهقهه خارج شد و به سوی پایتخت (قزوین) حرکت کرد.<ref>والتر هینتس،name=ToolAutoGenRef1 شاه اسماعیل دوم صفوی بخش جانشینی شاه تهماسب</ref> در [[عالم آرای عباسی]] آمده، [[پریخان خانم]] که در آن شب در چنگال [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] بود و قبلاً دشمن سرسخت وی به شمار می‌رفت با تملق و چرب‌زبانی [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] را قانع نمود تا وی را رها سازد تا از کاخ بیرون آمده و [[سلطان سلیمان]] و [[شمخال‌خان سلطان چرکس|شمخال‌خان]] را که آنها نیز از مخالفان [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] بودند در سلک مرافقان او درآورد، اما بعد از خروج کلید درب‌های تالار قصر را به مخالفان سپرد و آنها نیز توانستند به راحتی به وارد قصر شده [[حیدر میرزا (فرزند شاه طهماسب یکم)|حیدرمیرزا]] را به قتل برسانند.<ref name="ترکمان، عالم آرای عبّاسی، ۱۹۲"/>