در مورد کشف کتاب جاویدان خرد، «جاحظ» به نقل از «واقدی» چنین آورده است:<blockquote>مردی به نام «ذوبان»، از حکمای ایرانی ساکن شهر کابل بود. ذوبان از وجود کتاب جاویدان خرد در خزاین ایوان‌ایوان مدائن مطّلع بوده. روزی بنابر وقایعی، او در خدمت «مامونمأمون» خلیفه عباسی عملی مستحق پاداش را مرتکب می‌شود؛ لذا در هنگامی که مأمون از او می‌خواهد تا طلب پاداشی نماید، ذوبان از او کتاب جاویدان خرد را طلب می‌نماید. پس هیئتی به مداین گسیل یافته و به دستور خلیفه و به راهنمایی ذوبان، کتاب را که صدبرگ داشته و در جعبه‌ای زیر خاک مدفون بود، بیرون آوردند. ذوبان آن را مجموعه‌ای از حکمت باستان وصف کرده که «گنجور وزیر ایران‌شهر» از حکمت باستان گردآورده بوده است. ذوبان کتاب را مطالعه و بسیار به آن به عنوان میراث باستانی نیاکان، علاقمند بود. چندی بعد به خواهش «حسن‌حسن بن‌بن سهل نویختی» (برادر فضل‌فضل بن‌بن سهل که خود ایرانی نژاد و در دربار عباسیان خدمت می‌کرد)، هر روز یک برگ از این کتاب را از ذوبان به امانت گرفته، از پهلوی به عربی ترجمه می‌کرد. لیکن ذوبان تنها سی برگ از صد برگ را به او داد و صلاح ندید تا باقی برگ‌ها به دست نامحرمان عرب بیوفتد.</blockquote>به زودی این سی برگ به دست ابو علی مسکویه، دانشمند و مورخ بزرگ ایرانی رسیده و ابن‌ابن مسکویه آن را در کنار پندها و حکمت‌های عربی و هندی و رومی، در قالب کتاب حاضر، نگاشته و به یادگار می‌گذارد. ابن‌ابن مسکویه در بخش مربوط به حمت ایرانیان علاوه بر پندهای هوشنگ، از پندهای [[آذرباد مهراسپندان|آذرباد]]، [[بزرگمهر]]، [[انوشیروان]]، [[جمشید]] و… نیز استفاده شده و در بخش حکمت عرب و روم از نصایح [[علی بن ابی‌طالب|علی]]، [[لقمان حکیم|لقمان]]، [[ارسطو]]، [[افلاطون]] و… استفاده کرده است.
