ویکی‌پدیا

سده هفدهم میلادی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
اصلاح پیوند(های) داخلی
جزبدون خلاصۀ ویرایش
خط ۹:
}}
|}
[[پرونده:Académie des Sciences 1671.jpg|بندانگشتی|چپ|250px|[[لویی چهاردهم]] در حال دیدار از [[آکادمی علوم فرانسه|آکادمی علوم]] به سال [[۱۶۷۱ (میلادی)|۱۶۷۱]] ([[۱۰۵۰]]). «بسیاری بر این باورند که (دانش مدرن) در اروپای سده ۱۷ متبلور شد و درک جدیدی از دنیای طبیعی را معرفی کرد.» - پیتر برت<ref name="Barrett">Peter Barrett (2004), ''[http://books.google.com/books?id=fwxViwX6KuMC&pg=PA14&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding]'', p. 14, Continuum International Publishing Group, ISBN 0-567-08969-X</ref>]]
[[پرونده:Shakespeare.jpg|بندانگشتی|200px|[[شکسپیر]]، نمایشنامه نویس شهیر انگلیسی ]]
[[پرونده:GezichtOpNieuwAmsterdam.jpg|بندانگشتی|250px|[[نیو آمستردام]] در سال [[۱۶۶۴ (میلادی)|۱۶۶۴]] ([[۱۰۴۳]]). تحت حکومت [[بریتانیا]] نام این شهر به [[نیویورک]] تغییر یافت.]]
خط ۲۹:
[[پرونده:King William III of England, (1650-1702).jpg|بندانگشتی|200px|[[ویلیام سوم انگلستان]]]]
'''سدهٔ ۱۷ میلادی''' به فاصلهٔ بین سال‌های [[۱۶۰۱ (میلادی)|۱۶۰۱]] تا [[۱۷۰۰ (میلادی)|۱۷۰۰]] در [[گاهشماری گریگوری]] گفته می‌شود. این دوره برابر با سال‌های بین [[۹۷۹]] تا [[۱۰۷۸]] در [[گاهشماری هجری خورشیدی]] است. قرن هفدهم را می‌توان مرحله ابتدایی ورود [[اروپا]] به دوران جدید با گذر از [[قرون وسطی]] دانست. این دوره را با شاخصه‌هایی چون [[عصر طلایی هلند]]، [[جنبش فرهنگی باروک]]، [[لویی چهاردهم]]، [[انقلاب علمی]] و [[بحران عمومی]] در اروپا می‌شناسند. اصطلاح بحران عمومی از این جهت برای این دوره در نظر گرفته شده که در اروپا [[جنگ سی‌ساله]]<ref name="TYW-WNEC">{{cite web|url=http://mars.wnec.edu/~grempel/courses/wc2/lectures/30yearswar.html|title=The Thirty-Years-War
|publisher=Western New England College|accessdate=2008-05-24}}</ref>، [[جنگ‌های عثمانی]]، پایان [[قیام هلند]]، تجزیه کشور [[مشترک‌المنافع لهستان–لیتوانی|همسود لهستان-لیتوانی]] و [[جنگ داخلی انگلستان]] رخ دادند.
 
برخی مورخان گستره بحران عمومی در سده ۱۷ میلادی را به کل جهان تعمیم می‌دهند. [[چین]] با سقوط [[امپراتوری مینگ]] ۳۰٪ جمعیت خود را از دست داد. در همین سده بود که اروپا شروع به [[استعمار قاره آمریکا]] کرد. کشف ذخایر افسانه‌ای [[نقره]] در [[پوتوسی]] [[پرو|پرو علیا]] و [[مکزیک]] باعث شد [[تورم]] در اروپا به شدت افزایش یابد زیرا ثروت انبوهی از سایر نقاط جهان وارد این قاره می‌شد.<ref>{{cite web|url=http://libro.uca.edu/payne1/payne15.htm|title=The Seventeenth-Century Decline|accessdate=13 August 2008|publisher=The Library of Iberian resources online}}</ref>
 
در میان این بحران عمومی در جهان، پیروزی‌هایی نیز به چشم می‌خورد: در [[خاور نزدیک]] امپراتوری‌های [[عثمانی]]، [[صفویان|صفوی]] و [[مغول]] قدرتمندتر می‌شدند و [[سیک|سیک‌ها]] در [[پنجاب]] به قدرت می‌رسیدند. کمی دورتر در [[ژاپن]]، [[توکوگاوا ایه‌یاسو]] آغازگر [[عصر ادو]] شد و سیاست انزواگرانه [[ساکوکو]] را که تا [[سده ۱۹ میلادی]] ادامه یافت در پیش گرفت. در چین [[سلسله مینگ]] با پیروزی‌های سردار [[منچو|منچویی]] به نام [[نورهاسی]] به چالش کشیده شد و پس از او توسط فرزندش [[هونگ تایجی]] ادامه یافت و سپس توسط نوه‌اش، [[امپراتور شونزی]] مؤسس [[دودمان چینگ]] به پایان رسید.
 
سیاست اروپا در طول بحران عمومی متأثر از [[فرانسه]] تحت فرمان [[لویی چهاردهم]] بود. طی حکومت وی قدرت پادشاهی در طول [[شورش فروند|جنگ داخلی [[فروند]] به واسطۀ تضعیف طبقه نیمه فئودال [[نجیب‌زادگان فرانسه]] متمرکزتر شد و این طبقه منکوب قدرت مطلق سلطنت شدند. حکومت این کار را با تغییر کاربری [[کاخ ورسای]] از یک منزلگاه شکاری به یک زندان مطلا که در آن دادگاه پادشاهی گسترش‌یافته را بسیار ساده‌تر می‌شد تحت نظارت داشت انجام داد. لویی چهاردهم با اطمینان از آرامش در داخل کشور مرزهای کشور را گسترده‌تر کرد به شکلی که مناطق [[روسیون]]، [[آرتوا]]، [[دانکرک]]، [[فرانش-کنته]]، [[استراسبورگ]]، [[آلزاس]] و [[لورین]] ضمیمه خاک فرانسه شدند.
 
با اتمام این سده، اروپایی‌ها به همت دانشمندانی نظیر [[آیزاک نیوتون|نیوتون]]، [[گوتفرید لایبنیتس|لایبنیتس]]، [[گالیلئو گالیله|گالیله]]، [[رنه دکارت|دکارت]]، [[پییر دو فرما|فرما]]، [[رابرت هوک|هوک]]، [[رابرت بویل|بویل]]، [[آنتونی فان لیوونهوک|لیوونهوک]]، [[ویلیام گیلبرت|گیلبرت]] و دیگران با [[لگاریتم]]، [[برق]]، [[تلسکوپ]] و [[میکروسکوپ]]، [[جبر]]، [[جاذبه]]، [[قوانین حرکت نیوتون]]، [[فشار هوا]] و [[ماشین حساب|ماشین‌های محاسبه‌گر]] آشنا شدند.
خط ۶۲:
* [[۱۶۰۷ (میلادی)|۱۶۰۷]] - ([[۹۸۶]]): [[فرار ارل‌ها]] (فرار اغلب [[آریستوکراسی|آریستوکرات‌های]] [[گالیک]]) از شهرستان [[دونگال]] در غرب استان [[اولستر]] [[ایرلند]].
* [[۱۶۰۸ (میلادی)|۱۶۰۸]] - ([[۹۸۷]]): شهر [[کبک (شهر)|کبک]] توسط [[ساموئل دو شامپلین]] در [[فرانسه نو]] ([[کانادا|کانادای امروزی]]) ساخته شد.
* [[۱۶۰۹ (میلادی)|۱۶۰۹]] - ([[۹۸۸]]): [[هلند]] و [[اسپانیا]] موافقت کردند تا به مدت دوازده سال در [[جنگ هشتاد ساله]] [[ترک مخاصمه دوازده ساله|ترک مخاصمه]] کنند.
* [[۱۶۰۹ (میلادی)|۱۶۰۹]] - ([[۹۸۸]]): [[پدرو دو پرالتا]] که بعدها فرماندار [[نیومکزیکو]] شد مستعمرهٔ [[سانتافه]] را بنیان نهاد.
* [[۱۶۰۹ (میلادی)|۱۶۰۹]] - ([[۹۸۸]]): [[ماکیسمیلیان اول]] باواریایی [[اتحاد کاتولیک]] را ایجاد کرد.
 
=== [[دهه ۱۶۱۰ (میلادی)|دههٔ ۱۶۱۰]] ===
* [[۱۶۱۰ (میلادی)|۱۶۱۰]] - ([[۹۸۹]]): ارتش [[مشترک‌المنافع لهستان و لیتوانیلهستان–لیتوانی|مشترک‌المنافع لهستان لیتوانی]] نیروهای مرکب [[روسیه]] و [[سوئد]] را در [[نبرد کلوشینو]] شکست داده و [[مسکو]] را تسخیر کردند.
* [[۱۶۱۳ (میلادی)|۱۶۱۳]] - ([[۹۹۲]]): با تشکیل [[خانه رومانوف‌ها]] در روسیه [[عصر ناآرامی‌]] به پایان رسید. این خانه تا سال [[۱۹۱۷ (میلادی)|۱۹۱۷]] ([[۱۲۹۶]]) بر روسیه حاکم بود.
* [[۱۶۱۳ (میلادی)|۱۶۱۳]]-[[۱۶۱۷ (میلادی)|۱۶۱۷]] - ([[۹۹۲]]-[[۹۹۶]]): مشترک‌المنافع لهستان لیتوانی بارها توسط [[تاتارها]] مورد حمله قرار گرفت.<ref>[http://www.allempires.com/article/index.php?q=The_Crimean_Khanate The Tatar Khanate of Crimea]</ref>
خط ۷۴:
* [[۱۶۱۶ (میلادی)|۱۶۱۶]] - ([[۹۹۵]]): [[فتح تفلیس و نبرد گوگجه]]
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[نبرد تبریز]]، دومین [[سقوط از پنجره در پراگ]]
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[قیام بوهمیایی|قیام بوهمی]] باعث شد [[جنگ سی‌ساله]] که کل [[اروپا]] را بین سال‌های [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] تا [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] ([[۹۹۷]] تا [[۱۰۲۷]]) در بر گرفت تسریع یابد.
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): [[بتلن گابور]]، شاهزادۀ [[ترانسیلوانی]] به شورشیان [[پروتستان]] پیوست.
* [[۱۶۱۸ (میلادی)|۱۶۱۸]] - ([[۹۹۷]]): حملات [[منچو|منچوها]] به [[چین]] آغاز شد. لشکرکشی آن‌ها در نهایت به سقوط [[دودمان مینگ]] انجامید.
خط ۸۰:
 
=== [[دهه ۱۶۲۰ (میلادی)|دههٔ ۱۶۲۰]] ===
* [[۱۶۲۰ (میلادی)|۱۶۲۰]] - ([[۹۹۹]]): امپراتور [[فردیناند دوم]] شورشی‌های بوهمیاییبوهمی را در [[نبرد کوهستان سفید]] شکست داد.
* [[۱۶۲۰ (میلادی)|۱۶۲۰]] - [[۱۶۲۱ (میلادی)|۱۶۲۱]] - ([[۹۹۹]]-[[۱۰۰۰]]): [[جنگ عثمانی و لهستان]] بر سر [[مولداوی]]
* [[۱۶۲۰ (میلادی)|۱۶۲۰]] - ([[۹۹۹]]): [[بتلن گابور]] با [[عثمانی‌ها]] هم‌پیمان شده و حمله‌ای علیه مولداوی صورت می‌گیرد. [[لهستان]] در [[سکورا]] واقع در رود [[پروت]] متحمل فاجعه می‌شود.
* [[۱۶۲۱ (میلادی)|۱۶۲۱]] - ([[۱۰۰۰]]): [[جنگ خوتین]]: لهستانی‌ها و [[قزاق‌ها]] تحت فرماندهی [[یان کارول خادکیویچ]] عثمانی‌ها را شکست دادند.
* [[۱۶۲۲ (میلادی)|۱۶۲۲]] - ([[۱۰۰۱]]): [[فتح هرمز (۱۶۲۲)|فتح هرمز]]: تصرف و پس‌گیری [[جزیره هرمز]] که به مدت ۱۱۶ سال در اشغال امپراتوری پرتغال بود در سال ۱۶۲۲ به وسیله [[امام قلی خان]] سردار [[شاه عباس یکم]] و با کمک [[کمپانی هند شرقی بریتانیا|کمپانی هند شرقی انگلستان]] صورت گرفت.
* [[۱۶۲۲ (میلادی)|۱۶۲۲]] - ([[۱۰۰۱]]): [[کشتار جیمزتاون]]: بومیان [[الگانکین]] ۳۴۷ مهاجر انگلیسی (یک سوم جمعیت این مستعمره) را خارج از جیمزتاون [[ویرجینیا]] کشتند و مستعمرهٔ [[هنریکوس]] را به آتش کشیدند.
* [[۱۶۲۳ (میلادی)|۱۶۲۳]] - ([[۱۰۰۲]]): [[مافئو باربرینی]] به عنوان پاپ [[اوربان هشتم]] در [[کنفرانس پاپی ۱۶۲۳]] انتخاب شد.
خط ۱۱۵:
* [[۱۶۶۸ (میلادی)|۱۶۶۸]] - [[۱۶۴۰ (میلادی)|۱۶۴۰]] - ([[۱۰۱۹]]-[[۱۰۴۷]]): [[جنگ بازگشت پرتغال]] منجر به [[اتحاد ایبریایی]] شد.
* [[۱۶۴۰ (میلادی)|۱۶۴۰]] - ([[۱۰۱۹]]): [[شکنجه]] در [[انگلستان]] غیرقانونی شد.
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[شوگون‌سالاری توکوگاوا|نظام شوگونی توکوگاوا]] وضعیت [[ساکوکو]] را اعلام کرد -. در این وضعیت تمام خارجی‌ها از [[ژاپن]] اخراج و هیچ کس حق ورود یا خروج از کشور را نداشت.
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[شورش ایرلند در سال ۱۶۴۱|شورش ایرلند]]
* [[۱۶۴۱ (میلادی)|۱۶۴۱]] - ([[۱۰۲۰]]): [[رنه دکارت]] کتاب [[تاملات در فلسفه اولی|تأملات در فلسفۀ اولٰی]] را منتشر کرد.
خط ۱۲۸:
* [[۱۶۵۲ (میلادی)|۱۶۵۲]] - [[۱۶۴۷ (میلادی)|۱۶۴۷]] - ([[۱۰۲۶]]-[[۱۰۳۱]]): [[طاعون بزرگ در سویل]].
* [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] - ([[۱۰۲۷]]): [[پیمان وستفالیا]] به [[جنگ سی‌ساله]] و [[جنگ هشتادساله]] خاتمه داد و به اقتدار امپراتوری‌های [[امپراتوری اسپانیا|اسپانیا]] و [[امپراتوری روم مقدس|روم مقدس]] به عنوان قدرت‌های بزرگ اروپا پایان داد.
* [[۱۶۵۳ (میلادی)|۱۶۵۳]] - [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] - ([[۱۰۲۷]]-[[۱۰۳۲]]): [[شورش فروند|جنگ داخلی فروند]] در [[فرانسه]].
* [[۱۶۶۷ (میلادی)|۱۶۶۷]] - [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] - ([[۱۰۲۷]]-[[۱۰۴۶]]): [[جنگ‌های دلوج]] کشور [[مشترک‌المنافع لهستان–لیتوانی|همسود لهستان لیتوانی]] را ویران کرد.
* [[۱۶۶۹ (میلادی)|۱۶۶۹]] - [[۱۶۴۸ (میلادی)|۱۶۴۸]] - ([[۱۰۲۷]]-[[۱۰۴۸]]): عثمانی‌ها [[کرت]] را پس از محاصره [[کاندیا]] از ونیزی‌ها گرفتند.
* [[۱۶۵۳ (میلادی)|۱۶۵۳]] - [[۱۶۴۹ (میلادی)|۱۶۴۹]] - ([[۱۰۲۸]]-[[۱۰۳۲]]): [[استیلای کرامول بر ایرلند|استیلای نیروهای کرامول بر ایرلند]].
خط ۱۳۷:
* [[۱۶۵۲ (میلادی)|۱۶۵۲]] - ([[۱۰۳۱]]): [[کمپانی هند شرقی هلند]] شهر [[کیپ تاون]] را در [[آفریقای جنوبی]] ساخت.
* [[۱۶۵۲ (میلادی)|۱۶۵۲]] - ([[۱۰۳۱]]): نخستین [[جنگ انگلیس و هلند]] آغاز شد.
* [[۱۶۶۱ (میلادی)|۱۶۶۱]] - [[۱۶۵۴ (میلادی)|۱۶۵۴]] - ([[۱۰۳۳]]-[[۱۰۴۰]]): [[محمد کوپرولو پاشا]] ([[آلبانی|آلبانیایی‌تبار]]) [[وزیر اعظم]] [[عثمانی]] شد.
* [[۱۶۶۱ (میلادی)|۱۶۶۱]] - [[۱۶۵۵ (میلادی)|۱۶۵۵]] - ([[۱۰۳۴]]-[[۱۰۴۰]]): [[جنگ‌های شمالی]] در [[اروپا]] باعث شدند که جایگاه [[امپراتوری سوئد|سوئد]] به عنوان یک قدرت بزرگ تثبیت شود.
* [[۱۶۵۸ (میلادی)|۱۶۵۸]] - ([[۱۰۳۷]]): پس از آن که بنای [[تاج‌محل]] در [[هندوستان]] به دستور [[شاه‌جهان]] به پایان رسید، پسرش [[اورنگزیب]] او را از سلطنت پایین کشید.
خط ۱۷۰:
* [[۱۶۷۸ (میلادی)|۱۶۷۸]] - [[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]] - ([[۱۰۵۱]]-[[۱۰۵۷]]): [[جنگ فرانسه و هلند]]
* [[۱۶۷۳ (میلادی)|۱۶۷۳]] - ([[۱۰۵۲]]): [[آنتونی فان لیوونهوک]] توانست برای اولین بار در تاریخ [[میکروب]] را ببیند. او با استفاده از [[میکروسکوپ|میکروسکوپی]] که در خانه ساخته بود، بقایای دندان، قطرات باران و مدفوع خود را زیر دستگاه مشاهده کرد و نام موجودات ریزی را که دید انیمالکولس (جانور ریز) گذاشت.
* [[۱۶۷۴ (میلادی)|۱۶۷۴]] - ([[۱۰۵۳]]): [[پیمان صلح وستمینیستر (۱۶۴۷)|پیمان صلح وستمینیستروست‌مینیستر]] جنگ بین جمهوری متحد هفت ایالتی هلند و انگلستان را پایان داد.
* [[۱۶۷۴ (میلادی)|۱۶۷۴]] - ([[۱۰۵۳]]): [[امپراتوری مراتا]] توسط [[شیواجی]] در [[هندوستان]] به وجود آمد.
* [[۱۶۷۶ (میلادی)|۱۶۷۶]] - ([[۱۰۵۵]]): [[پیمان صلح زوراونو]] خصومت بین عثمانی و لهستان را پایان داد.
خط ۲۰۹:
* [[۱۶۹۴ (میلادی)|۱۶۹۴]] - ([[۱۰۷۳]]): [[بانک انگلستان]] تشکیل شد.
* [[۱۶۹۴ (میلادی)|۱۶۹۴]] - ([[۱۰۷۳]]): [[ماری دوم انگلستان]] مرد.
* [[۱۶۹۵ (میلادی)|۱۶۹۵]] - ([[۱۰۷۴]]): [[گورکانیان|امپراتوری مغولگورکانیان]] فعالیت [[کمپانی هند شرقی بریتانیا|شرکت هند شرقی]] را به دلیل دزدیدن [[گنج ساوای]] توسط یک [[دزد دریایی]] به نام [[هنری اوری]] تقریباً ممنوع اعلام کرد.
* [[۱۶۹۷ (میلادی)|۱۶۹۷]] - [[۱۶۹۶ (میلادی)|۱۶۹۶]] - ([[۱۰۷۵]]-[[۱۰۷۶]]): تقریباً یک سوم جمعیت [[فنلاند]] بر اثر قحطی، جان خود را از دست دادند.<ref>Karen Cullen,Karen J. Cullen (2010). "''[http://books.google.com/books?id=RiLjHZdt-sMC&pg=PA20&dq&hl=en#v=onepage&q=&f=false Famine in Scotland: The 'Ill Years' of the 1690s]''". Edinburgh University Press. p.20. ISBN 0-7486-3887-3</ref>
* [[۱۶۹۹ (میلادی)|۱۶۹۹]] - ([[۱۰۷۸]]): [[پیمان صلح کارلوویتز]] به [[جنگ بزرگ عثمانی]] پایان داد.
خط ۲۲۳:
* [[الکسیس روسیه]]، تزار [[امپراتوری روسیه]] ([[۱۶۷۶ (میلادی)|۱۶۷۶]]-[[۱۶۲۹ (میلادی)|۱۶۲۹]]) - ([[۱۰۵۵]]-[[۱۰۰۸]])
* [[الیزابت اول انگلستان]]، ملکۀ حاکم [[انگلستان]] و [[ایرلند]] ([[۱۶۰۳ (میلادی)|۱۶۰۳]]-[[۱۵۳۳ (میلادی)|۱۵۳۳]]) - ([[۹۸۲]]-[[۹۱۲]])
* [[الیور کرامول]]، [[فرمانروای نگهبان]] انگلستان، [[اسکاتلند]] و ایرلند ([[۱۶۵۸ (میلادی)|۱۶۵۸]]-[[۱۵۹۹ (میلادی)|۱۵۹۹]]) - ([[۱۰۳۷]]-[[۹۷۸]])
* [[ایمره توکولی]]، شاهزاده [[ترانسیلوانی]] ([[۱۷۰۵ (میلادی)|۱۷۰۵]]-[[۱۶۵۷ (میلادی)|۱۶۵۷]]) - ([[۱۰۸۴]]-[[۱۰۳۶]])
* [[پتر کبیر]]، [[تزار]] [[روسیه]]، نخستین [[امپراتوری روسیه|امپراتور روسیه]] ([[۱۷۲۵ (میلادی)|۱۷۲۵]]-[[۱۶۷۲ (میلادی)|۱۶۷۲]]) - ([[۱۱۰۴]]-[[۱۰۵۱]])
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/سده_هفدهم_میلادی»