استان ایلام: تفاوت میان نسخهها
[نسخهٔ بررسینشده] | [نسخهٔ بررسینشده] |
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
Zaheri nevin (بحث | مشارکتها) جزبدون خلاصۀ ویرایش برچسبها: ویرایشگر دیداری ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
بازگردانی مطالب مرتبط |
||
خط ۱۵:
| زبانها = [[کردی]]، [[لری]]، [[لکی]]، [[عربی]]
}}
'''استان ایلام''' (به کردی:
== جمعیت ==
خط ۳۱:
استان ایلام دارای ده [[شهرستان]] به این شرح است: [[شهرستان آبدانان|آبدانان]]، [[شهرستان ایلام|ایلام]]، [[شهرستان ایوان|ایوان]]، [[شهرستان بدره|بدره]]، [[شهرستان درهشهر|دره شهر]]، [[شهرستان دهلران|دهلران]]، [[شهرستان چرداول|چرداول]]، [[شهرستان ملکشاهی|ملکشاهی]] و [[شهرستان مهران|مهران]] و [[شهرستان سیروان|سیروان]]
از سال ۱۳۰۹ ه. ش در تقسیمات کشوری، ایلام بخشی از استان پنجم یعنی کرمانشاهان گردید.
درسال ۱۳۴۳ ه. ش محدوده کنونی استان ایلام به عنوان فرمانداری کل شامل شهرستانهای ایلام، درهشهر، دهلران و مهران بخشی از [[استان کرمانشاه]] به تصویب هیئت وزیران رسید. طی این مصوبه، بخشهایی از [[لرستان]] و [[خوزستان]] به ایلام ملحق شدند. این ملحقات شامل [[درهشهر]]
در فروردین ۱۳۵۲ ه. ش پس از تصویب هیئت وزیران فرمانداری کل ایلام و پشتکوه شامل فرمانداریهای ایلام، دره شهر، مهران و دهلران به استان ایلام تبدیل شد.
در سالهای بعد به ترتیب فرمانداریهای شیروان و چرداول، آبدانان، ایوان، ملکشاهی و سیروان در پیکره سرزمینی استان ایلام ایجاد شدند.
نقاط شهری استان ایلام عبارتاند از: [[آبدانان]]، [[آسمانآباد]]، [[ارکواز]]، [[ایلام]]، [[ایوان (شهر)|ایوان]]، [[بدره]]، [[پهله (ایلام)|پهله]]، [[توحید (شهر)|توحید]]، [[چوار]]، [[درهشهر]]، [[دهلران]]، [[زرنه]]، [[سرابله]]، [[صالحآباد (ایلام)|صالح آباد]]، [[لومار]]، [[مورموری]]، [[موسیان]]، [[مهران (شهر)|مهران]] و [[میمه (ایلام)|میمه]]
در مهر ماه سال ۱۳۹۱ ه. ش [[شهرستان چرداول|شیروان و چرداول]]، در، [[تقسیمات کشوری در ایران]] به دو [[شهرستان]]، [[شیروان و چرداول]]، به مرکزیت [[سرابله]]، و سیروان به مرکزیت [[لومار]]، تقسیم شد و همچنین در تیر ماه سال ۱۳۹۲ با مصوبه هیئت محترم دولت شیروان چرداول رسماً،
== جغرافیا ==
خط ۱۲۴:
=== پس از اسلام ===
نواحی را که ما امروز همدان و کرمانشاه و دینور و نهاوند و ایلام گوییم در قدیم ماه مینامیدند و در ویس و رامین این لفظ استعمال شده است. این باقی ماندهٔ «ماد» و «مای» قدیم است که مرکز مملکت مادی باشد. عرب بعد از فتح این قسمت از ایران این لفظ را به کار بردند منتهی دو ماه قائل شدند و برای ماه نیز معنای دیگری که بعد در کتب جغرافیا معمول گردید تصور کردند و گفتند ماه الکوفه و ماه البصره و مجموع را «ماهات» نام نهادند. از ماه کوفه مرادشان دینور و کرمانشاهان تا حلوان بود و از ماه بصره مرادشان نهاوند و صیمره بود. (از سبک شناسی ج ۱ ص ۲۶). مسکن قوم ماد را نیز «ماد» مینامیدند و همین کلمه است که در پهلوی و پارسی (و نیز در تعریب) «ماه» شده. ابوریحان بیرونی در کتاب الجماهر (ص ۲۰۵) نوشته: ماه عبارت است از زمین جبل و «ماهین» عبارت است از ماه بصره که دینور باشد و ماه کوفه که نهاوند باشد و اغلب به آن دو «ماه سبذان» را افزایند و جمله را «ماهات» نامند و بسا نهاوند را به «ماه دینار» یاد کنند. (از حاشیهٔ برهان چ معین). کلمهٔ ماه صورت تغییر یافتهٔ «ماد» اسم قوم و مملکت غربی ایران بوده است. در کتاب پهلوی کارنامک اردشیر بابکان این کلمه به همان ترکیب قدیم خود «مادیک» = «ماد» آمده اما معمولاً در پهلوی ماه میگفتهاند. در کتب مورخان و جغرافی دانان ایرانی و عرب غالباً به اسم ماه برمیخوریم ولی از دایرهٔ وسعت آن کاسته و به برخی از نواحی غربی ایران اطلاق میشده است
.<ref>علیاکبر دهخدا، لغت نامه، جلد ۳، زیر نظر محمد معین، ص۵۸.</ref> بعد از پنج قرن از حکومت اعراب بر ایران، آل برزیکانی حسنویه کرد بر ایلام حکومت کردند.<ref>راولینسون، ص ۴۸.</ref> و حدود سه قرن حکومت محلی منطقه در دست اتابکان بود. پس از سقوط اتابکان حکومت محلی منطقه به دست والیان افتاد، که بر تمام منطقه پشتکوه، از جمله ایلام، حکومت میکردند. در ابتدا مقر حکومت والیان در قلعهٔ «فلک الافلاک» خرمآباد امروزی بود، اما در دوره قاجاریه به جهت تضعیف قدرت والیان و با توجه به اختلافهایی که در امور مرزی، ایران و عثمانی بوجود آمده بود، حکومت ایلام از لرستان جدا و مقر والی، از قلعهٔ «فلک الافلاک» خرمآباد به «پشتکوه» که به ایلام اطلاق میشد، انتقال یافت و چون ایلام (پشتکوه) به خط مرزی ایران و عثمانی نزدیک تر بود، از تجاوز دولت عثمانی و تحریکات آنان جلوگیری به عمل میآوردند.
سطر ۱۳۶ ⟵ ۱۳۸:
گستره نام لرستان پیش از [[صفویان|حکومت صفویان]]، سکونتگاه [[مردم بختیاری|لرهای بختیاری]]، [[لرهای کهگیلویه]] و [[لرهای بویراحمدی]] را هم شامل میشد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نامگذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.<ref name=l1 /> این منطقه نیز در [[قاجاریان|حکومت قاجاریان]] به دو بخش [[پشتکوه]] و [[پیشکوه]] تقسیم شد.<ref name=l1 /> اما با این حال مردم پشتکوه ویژگیهای فرهنگی و قومی خود را همچنان حفظ کردند، بگونهای که محمود میرزا قاجار در اوایل دوره قاجار در مورد تفاوتهای مردم پشتکوه و پیشکوه لرستان میگوید:
«خلق پشتکوه (ایلام) را چندان ربطی با اهل پیشکوه(لرستان) نیست.»<ref>محمود میرزا قاجار، عهد حسام (سفرنامه لرستان و خوزستان)، به کوشش ایرج افشار، تهران:مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1390، ص 180.</ref>
ایلام حدود دو قرن یکی از شهرهای مهم و تاثیر گذار در حکومت کردهای برزیکانی بود.<ref>کتاب دینورپایتخت فراموش شده قوم کرد،برومند اعظمی پور</ref><ref>نفیسی،سعید،تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره معاصر،به اهتمام عبدالکریم جربزه دار،تهران نشراساطیر،چاپ سوم1392</ref><ref>دکترعباس عطاری کرمانی،تاریخ شهرهای ایران،نشرآسیم،ص156</ref> ایلام در طول تاریخ همواره به عنوان یکی از مراکز مهم کرد زبانها در ایران مطرح بوده است و حاکمیت لرهای فیلی برای دورانی بر آن دیار نتوانست بر کاهش تفاوت های فرهنگی و زبانی بین مردم آنجا و حاکمان لر آن موقع تاثیرگذار باشد و برخی نویسندگان هم با عنوان منطقه مهم کردنشین لرستان و ایران از آن یاد کرده اند که از نظر زبان و فرهنگ با حاکم های لر تفاوت های زیادی داشتند<ref>کتاب تاریخ ایران کمبریج،پژوهش دانشگاه کمبریج،جلدپنجم،گردآورنده:جی.آ.بویل،مترجم:حسن انوشه،چاپ یازدهم،موسسه انتشارات امیرکبیر،تهران1395،ص472</ref>
{{تقسیمات لرستان}}
== مردم ==
=== گروههای قومی ===
{{اصلی|مردم کرد|مردم لر|مردم لک}}
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش [[شورای فرهنگ عمومی]] در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان ایلام به قرار زیر بود: ۸۶ کرد (۸۸٫۳٪ مرد، ۸۴٫۲٪ زن)، ۱۰٫۷ لر (۱۰٪ مرد، ۱۲٫۳٪ زن)، ۱٫۷ سایر و ۱٫۷ بدون جواب بودند.<ref>طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:استان ایلام/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳–۴۰–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-مؤسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۹۶ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
'''ایلهای کرد استان ایلام''':<ref>رستم رفعتی. انساب شهری و عشایری استان ایلام. ایلام: انتشارات برگ آذین، 1386، صص 80-270، 275-375.</ref>
سطر ۱۷۷ ⟵ ۱۸۱:
* سیلیورزی در آبدانان و ایلام
* ایل دیناروند در دینارکوه و دال پری
* [[حسنوند]] و [[ایل بیرانوند]] که از
* [[سگوند]] در دشت عباس و آبدانان و دهلران
* حیدروند در آبدانان
سطر ۲۱۳ ⟵ ۲۱۷:
{{اصلی|زبان کردی|زبان لری|زبان لکی}}
زبان رایج ساکنین استان ایلام کردی است که طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستانهای استان با اندک تفاوتی در ادای الفاظ و کلمات بدان تکلم میکنند.<ref name="zaban">{{یادکرد وب|عنوان=شهر الکترونیک ایلام|ناشر=شهرداری ایلام|نشانی=http://e-ilam.ir/index.aspx?siteid=76&pageid=505|تاریخ بازدید=۲۸ مارس ۲۰۱۰}}</ref>
زبانهای کردی، لری و لکی و عربی در استان ایلام رایج است. کسانی که به زبان کردی سخن میگویند در شهرستانهای ایوان (
واژه فیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق به مناسبت سلطه والیان لرستان موسوم به [[فیلی]] بر ایلام، رواج دادهاند و آن از مقوله مجاز خاص و عام است (سارایی)<ref>منبع: بنیاد ایرانشناسی شعبه ایلام</ref> علیرضا اسدی در کتاب خود چنین میآورد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) با واژگان کردی به این نتیجه میتوان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم ریشهاند. این هم آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده میشود».<ref>فرهنگ تطبیقی گویش کردی ایلامی با زبان ایرانی میانه (پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی) به انضمام تاریخ و زبان استان ایلام قبل از اسلام. علیرضا اسدی. ایلام: انتشارات جوهر حیات، ۱۳۹۰. ص۱۰۶.</ref>
گویش [[کردی ایلامی]] دارای لهجههای گوناگونی است که مهمترین آنها عبارتند از:
'''ملکشاهی:'''
'''ایوان:''' کلهر
'''خزلی:'''در بخشهای از شهرستانها سیروان و چرداول --'''خزروند:'''محل سکونت از چها راه ایلام کارزان به پایین تا آخرین روستا یعنی سفید خانی... --'''مرشدوند:'''۳ روستای (سراب کارزان-قنات آباد -چشمه پهن)
'''ریزوندی:''' واقع در دهستان ریزوند از موشکان تا زیرتنگ بیجنوند▼
▲'''ریزوندی:''' واقع در دهستان ریزوند از موشکان تا زیرتنگ بیجنوند...
'''آبدانانی:''' در شهرستانهای آبدانان، دهلران و دره شهر▼
'''ایلامی:''' در شهرستان های ایلام، مهران، سیروان و چرداول▼
=== مشاهیر ===
* میرنوروز اهل [[دهلران]] از قدیمیترین شاعران استان ایلام
* [[پهلوان موسی خمیس|پهلوان موسی خمیس گرزدینوند]]
* [[غلامرضا خان فیلی]]
* صیدرضا احمدی<ref>دانشنامه آزاد ایلامیان، توشمال صیدرضا احمدی آخرین رئیس ایل باستانی ریزهوند</ref>
* [[فرامرز اسدی]]
* [[سید محسن اعرجی]]
سطر ۲۴۳ ⟵ ۲۴۸:
* [[غلامرضا ارکوازی]]
* [[قلعه والی ایلام|رضا قلی محجوبی -بنای قلعه والی]]
* ولی محمد امیدی، شاعر حماسهسرای کُرد<ref>{{یادکرد وب | عنوان=شکوه حماسههای پایداری در اشعار کردی مرحوم ولی محمد امیدی (قسمت اول) |نام=مرتضی|نام خانوادگی=حاتمی| وبگاه=خبرگزاری کرد پرس | تاریخ=۱۳۹۳/۱۱/۱۰ | پیوند=http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=77369 | کد زبان=fa | تاریخ بازبینی=2016-03-21}}</ref>
سطر ۲۸۲ ⟵ ۲۸۵:
== امکانات روستایی استان ایلام ==
استان ایلام در سال ۱۳۷۸ خورشیدی ۷۵۳ روستا داشت که از این تعداد ۵۶۲ روستا دارای جمعیت و سکنه هستند. از مجموع این روستاها ۴۷۰ آبادی دارای تأسیسات آب سالم آشامیدنی بهداشتی هستند که زیر پوشش آب و فاضلاب روستایی قرار دارند و ۹۲ روستا که زیر ۲۰ [[خانوار]] هستند شبکه آبرسانی ندارند.<ref name="autogenerated2" />
راههای روستایی استان ایلام در آن سال ۱۰ هزار و ۷۰ کیلومتر جاده آسفالته بود که در حدود ۷۶ درصد راههای روستایی این استان [[آسفالت]] و [[زیرسازی]] شدهاست.<ref name="autogenerated1" />
در سال ۱۳۷۸، در ۲۰۱ روستا [[دهیار]] مشغول به کار بود.
|