تاریخ مردم لر: تفاوت میان نسخه‌ها

<!-- قبلاً پیشنهاد حذف داده شده‌است لطفاً در الگوی پیشنهاد حذف۲ آرگومان اول را به شکل زیر اضافه کنید «صفحه=لرستان (دومین نظرخواهی)» -->

[[File:Cave painting in Doushe cave, Lorstan, Iran, 8th millennium BC.JPG|thumb|left|250px|دیوارنگاری [[غار دوشه]]، لرستان، حدود هزاره هشتم پیش از میلاد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://isna.ir/fa/news/91122817755/غار-دوشه-کهن-ترین-نگارخانه-ایران |عنوان =غار دوشه، کهن‌ترین نگارخانه ایران | ناشر =ایسنا |تاریخ = ۲۸ اسفند ۱۳۹۱|تاریخ بازدید = ۳ اکتبر ۲۰۱۴|نشانی بایگانی=https://archive.today/FwMtT|تاریخ بایگانی=۳ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.hamshahrionline.ir/details/236384 |عنوان =غار دوشه | ناشر =وب‌گاه همشهری |تاریخ =۴ آبان ۱۳۹۲ |تاریخ بازدید = ۳ اکتبر ۲۰۱۴|نشانی بایگانی=https://archive.today/VUDAD|تاریخ بایگانی=۳ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref>]]
'''لُرستان''' {{به لری|لورسو}} به معنی سکونتگاه [[مردم لر]]<ref name=l1>{{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =پشتدار | نام =علی‌محمد | پیوند نویسنده = | عنوان =لرها و لرستان از دیدگاه ولادیمیر مینورسکی | ترجمه = | جلد =۷ | سال =۱۳۷۶ | ناشر =علوم انسانی «ایران شناخت» |مکان = | شابک = | صفحه =۱۶۰ تا ۱۸۳ | پیوند =http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/716110 | تاریخ بازبینی =۵ ژوئن ۲۰۱۳}}</ref><ref name=britannica>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/348190/Lorestan| عنوان = Lorestān| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[دانشنامه بریتانیکا]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی = httphttps://archive.issoedytoday/SOeDy| تاریخ بایگانی = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref name=luristan-04>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/luristan-04-origin-nomadism| عنوان = LURISTAN iv. The Origin of Nomadism| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]]| زبان = انگلیسی| نشانی بایگانی =httphttps://archive.iscf8f5today/Cf8f5| تاریخ بایگانی = ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{پک|بختیاری|۱۳۸۳|ک=تاریخ بختیاری|ص=۶۲}}</ref><ref name=loghatnaameh2>{{یادکرد وب| نشانی = https://www.loghatnaameh.org/dehkhodaworddetail-c4eea2e27cb443da9506b20cb181a5fb-fa.html| عنوان = لرستان| تاریخ بازدید =۱۲ اکتبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =[[لغت‌نامه دهخدا]]| زبان = فارسی| نشانی بایگانی = httphttps://archive.isfkpumtoday/FKPuM| تاریخ بایگانی = ۱۲ اکتبر ۲۰۱۴}}</ref> واژه‌ای است که به سرزمین‌های لرنشین اطلاق می‌گردد و به معنای گستره جغرافیایی است که [[مردم لر]] در آن سکونت دارند. حدود لرستان از برخی مناطق دشت‌های شرقی [[عراق]] آغاز و تا غرب و جنوب غرب [[ایران]] گسترده است. حدود سرزمین لرستان در طول دوران دچار دگرگونی شده است.<ref name=l1 /><ref name=britannica /><ref name=luristan-04 /> گستره نام لرستان پیش از [[صفویان|حکومت صفویان]]، سکونتگاه [[مردم بختیاری|لرهای بختیاری]]، [[لرهای کهگیلویه]] و [[لرهای بویراحمدی]] را هم شامل می‌شد. اما پس از حکومت صفویان سکونتگاه لرهای بختیاری را منطقه بختیاری نام‌گذاری کردند و جغرافیای نام لرستان به حدود استان لرستان و ایلام کنونی محدود شد.<ref name=l1 /> این منطقه نیز در [[قاجاریان|حکومت قاجاریان]] به دو بخش پشتکوه و پیشکوه تقسیم شد.<ref name=l1 /> امروزه [[استان لرستان|لرستان]] نام یکی از استان‌های غربی ایران است. اقوام کرد، لر و برخی اقوام دیگر در لرستان ساکن هستند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/atabakan-e-lorestan |عنوان =ATĀBAKĀN-E LORESTĀN | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ =۱۷ آگوست ۲۰۱۱ |تاریخ بازدید = ۲۸ نوامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = www.iranicaonline.org/articles/asayer-tribes |عنوان =ʿAŠĀYER | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۲ فوریه ۲۰۱۵}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes |عنوان =KURDISH TRIBES | ناشر =[[دانشنامه ایرانیکا]] |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱۲ فوریه ۲۰۱۵}}</ref>

== تاریخ ==

لرستان سرزمینی کوهستانی، پرآبپر آب و دارای مراتع سرسبز است. در سراسر سرزمین لرستان پوشش درختانی مانند بلوط، نارون، گردو و بادام وجود دارد. تاریخ سکونت اقوام [[آریایی]] در لرستان به بیش از ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گرددباز می‌گردد.<ref name=britannica /> ابتدا [[مادها]] در مناطقی که لرستان گفته می‌شود ساکن شدند. در سال‌های بین ۶۲۵ تا ۷۰۰ پیش از میلاد اقوام دیگری همچون [[سکاها]] نیز در لرستان ساکن شدند.<ref name=britannica />

[[پرونده:Lurestan Fibula (4484325444).jpg|بندانگشتی|زنی در حال وضع حمل بین دو بز کوهی،گوزن، [[برنزهای لرستان|برنز لرستان]] نگهداری در [[موزه لوور]]]]

نخستین مردمی که بر مناطقی از [[لرستان]] حاکمیت داشته است [[عیلامیان]] بوده‌اند.<ref name=l1 /> گستره نفوذ ایلامی‌ها تا منطقه ممسنی کنونی بوده است.<ref name=l1 /> آنها از نژاد مردم بومی ایران هستند اما اطلاع درستی از چگونگی تشکیل جوامع و ابتدای تاریخ آنها در دست نیست با این حال توانسته بودند پیش از ورود [[آریایی|اقوام آریایی]] به [[ایران]] و در حدود هزاره چهارم پیش از میلاد مسیج در بخش‌هایی از غرب ایران کنونی دولتی بنا کنند.<ref name=loor1>{{یادکرد وب| نشانی = http://loor.ir/News.asp?nid=2970&ln=fa| عنوان = آیا لر آریاییست یا عیلامی و کاسی؟| تاریخ بازدید =۱۳ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =۲۶ شهریور ۱۳۸۹| ناشر =نشریه اینترنتی مردم لر| زبان =فارسی| نشانی بایگانی = httphttps://archive.iswagatoday/Waga| تاریخ بایگانی =۱۳ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref>{{سخ}}نخستین ساکنین لرستان [[کاسی‌ها]] بودند.<ref name=l1 /> آنها بابل را فتح کردند و در سال‌های ۱۶۵۰ تا ۱۷۵۰ پیش از میلاد مسیح بر بابل نیز حکومت کردند.<ref name=l1 />

[[عیلام|دولت عیلام]] شامل [[خوزستان]]، [[استان لرستان|لرستان امروزی]]، [[پشتکوه]] و [[بختیاری|کوه‌های بختیاری]] بوده و [[بابلی‌ها|بابلی‌ها]] سرزمین عیلامی‌ها را الام یا الامتو که به معنی [[کوهستان]] و شاید کشور طلوع خورشید بوده می‌نامیدندمی نامیدند.

شهرهای مهم حکومت عیلامی‌ها عبارت بودند از : [[شوش]]، [[اهواز]]، [[ماداکتو]] و [[خایدالو]]<ref name=loor1 />{{سخ}}

[[والتر هینتس]] در خصوص شهرهای مهم عیلامی‌ها می‌گوید :

[[عیلامی|عیلامی‌ها]]‌ها در مدت چند هزار سال هویت خود را در برابر اقوامی نیرومند چون [[سومریان|سومری‌ها]]، [[اکدی‌ها]]، [[بابلی‌ها]] و [[آشوری|آشوری‌ها]] حفظ کردند و در نتیجه به علت اختلاف‌های داخلی و جنگ‌های خانگی، از دشمن خود [[آشور]] در سال ۶۵۴ قبل از میلاد مسیح شکست خوردند.

مهم‌ترین رویداد سیاسی [[ایران]] در [[هزاره سوم پیش از میلاد]] را می‌توان به قدرت رسیدن [[عیلامیان]] و تشکیل حکومت [[عیلامی]] در شمال دشت [[خوزستان]] دانست. از آن هنگام تا پیش از ورود [[مادها]] و [[پارسی|پارسی‌ها]]‌ها حدود یک هزار سال آنچه از تاریخ سرزمین ایران می‌دانیم تنها از [[تاریخ سیاسی عیلام]] می‌باشد.<ref name=loor1 />

==== دوره کاسی‌ها ====

[[کاسیان]] قبل از [[مادها]] و [[پارسیان]]، از ارتفاعات [[قفقاز]] و [[آذربایجان (ایران)|آذربایجان]] به جنوب غربی ایران وارد شدند ولی در ابتدا سکونت در فلات ایران در نواحی [[دریای مازندران]] ساکن شدند و نام خود را به این دریا داده و آن را [[دریای کاسپی]] نامیدند.<ref name=iranatlas>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://iranatlas.info/regional%20prehistoric/hasanlu/kahian.htm |عنوان =کاسی‌ها | ناشر =اطلس تاریخی ایران پیش از اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۳ آذر ۱۳۹۱}}</ref> احتمال دارد کاسی‌ها قومی جدا از [[خوزیان]] باشند.<ref name=l1 />{{سخ}}

[[استرابون]] مورخ [[یونانی‌ها|یونانی]] در خصوص کاسی‌ها اینگونه می‌گوید :

واژه کاشی در کتیبه‌هایکتیبه های بابلی به عبارت [[کاسی]] یا [[کاسپی]] آمده و [[کاسیان|اقوام کاسی]] (کاشی) در زمان مهاجرت به تدریج در شهرهای [[کاشان]] و [[قزوین]] نیز سکونت نمودند و نام خود را بر این دو شهر داده‌اند.<ref name=iranatlas />

این قوم که هم‌زمان با [[عیلامی|عیلامی‌ها]]‌ها بر بخشهایی از لرستان تسلط داشته‌اند چیره‌دستیچیره دستی فوق‌العاده‌ای در ساختن مصنوعات مفرغی به دست آوردند. آنان مهمترین قبایل کوهستانی [[زاگرس]] محسوب می‌شدند و پیشه [[دامداری]] داشته و با زبانی که با [[عیلامی]] قرابت داشت، سخن می‌گفتندمی گفتند. آنان [[سوار کاری|سوار کارانی]] دلیر و جنگجو بودند و بارها با همسایگان خود از جمله [[عیلامی|عیلامی‌ها]]‌ها و [[بابلی‌ها]] وارد نبرد شدند. آنها حتی توانستند دولت [[بابل (دولت‌شهر)|بابل]] را سرنگون ساخته و مدت شش قرن بر آن سرزمین حکمرانی نمایند. حکومت [[کاسی‌ها]] بر [[بابل (دولت‌شهر)|بابل]] در نتیجه شکست از [[عیلامی|عیلامی‌ها]]‌ها به پایان رسید. آنها پس از شکست از [[عیلامی|عیلامی‌ها]]‌ها،، به سرزمین کوهستانی خود یعنی [[لرستان]] بازگشتند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://pardis.150m.com/kassi572.pdf |عنوان =قوم کاسی | ناشر =مهدی رازانی |تاریخ = |تاریخ بازدید =۳ آذر ۱۳۹۱}}</ref><ref>{{یادکرد|نویسنده =گرانتوسگی |کتاب =تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز| ناشر = تهران |صفحه = |تاریخ =۱۳۴۵}}</ref><ref>{{یادکرد|نویسنده =پیگولووسکایا |کتاب =تاریخ ایران از عهد باستان تا قرن ۱۸| ناشر = تهران |صفحه = |تاریخ =۱۳۵۳}}</ref>

نام شهرهای حکومت کاسی‌ها از [[زبان‌های هندواروپایی]] گرفته شده‌اند.<ref name=l1 /> رود کشکان در منطقه لرستان احتمالاً از واژه کاسیت گرفته شده است.<ref name=l1 /> آثار برخی از شهرهای باستانی در منطقه لرستان همچنان وجود دارد که از آن جمله می‌توان به شهرهای زیر اشاره کرد:<ref name=l1 />

* لور، حدود دو فرسخی شمال شهر [[دزفول]].

* کنزت اندیمش، در محل کنونی [[اندیمشک]].

* لشتر، در محل کنونی [[الشتر]].

لرستان در زمان حکومت هخامنشیان بخشی از حکومت کاسی‌ها به شمار می‌آمد و هخامنشیان هنگام حرکت از بابل به سوی همدان، ناچار از منطقه لرستان عبور کرده و به کاسی‌ها باج پرداخت می‌کردند.<ref name=l1 />

پهله یا پهلو نام سرزمینی وسیع در غرب [[ایران]] بوده‌است که بیشتر شهرها و نواحی [[زاگرس]] فعلی را فرا می‌گرفتهمی‌گرفته‌ است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=4454 |عنوان =جبال (۱) (جمع جَبَل ) یا کورة جَبَل یا قُهِستان یا قوهستان (معرّب کوهستان ) یا بلاد جبال | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱ ژوئن ۲۰۱۱|زبان=فارسی}}</ref> ایالت پهله در زمان [[ساسانیان]] به این نام نهاده شده و [[پهلوی]]، به مردم، زبان و خط مربوط به پهله اشاره می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2899 |عنوان =پَهلَوی | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱ ژوئن ۲۰۱۱|زبان=فارسی}}</ref> نام پهله بعد از ورود [[عرب|عرب‌ها]]‌ها به [[ایران]] به «جبال» و بعدها «کوهستان» تغییر یافته‌است. پهله خود از مناطق کوچک‌تری به نام «مهر» یا «مهرگان» تشکیل می‌شده است مانند «مهرگان کدک» که منظور غرب لرستان بوده‌است.{{مدرک}}{{سخ}}

در زمان [[هخامنشیان]]، لرستان کنونی به اتفاق [[ایلام]] و [[خوزستان]] ایالت سوم این امپراتوری عظیم بودند. در زمان [[اشکانی]] این سرزمین یکی از ساتراپهای (ایالت) این سلسله بوده‌است و سرانجام اینکه در زمان [[ساسانیان]] این منطقه به نام «[[پهله]]» نام‌گذاری شد.{{مدرک}}

=== پس از اسلام ===

حمله [[مردم عرب|اعراب]] به [[ایران]] تأثیرتاثیر بسیاری در فرهنگ و آداب مردم این کشور برجای گذاشت و این تأثیرتاثیر شامل منطقه لرستان نیز شد. [[مردم لر]] به هر حال توانستند زبان و بسیاری از آداب و رسوم خود را حفظ کنند. تا پایان قرن سوم هجری قمری منطقه لرستان خراج خود را به [[کوفه]] پرداخت می‌کرد و به صورت مستقیم زیر نظر [[خلفا]] اداره می‌شد اما پس از قدرت گرفتن [[آل حسنویه]] در غرب [[ایران]] بخش عمده‌ای از لرستان با [[حسنویه بن حسین برزیکانی]] مؤسسموسس این سلسله متحد شد.<ref name=onlinefr>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://lorestan.online.fr/article.php3?id_article=4 |عنوان =لرستان | ناشر =وب‌سایت لرستان آنلاین |تاریخ = |تاریخ بازدید =۳۰ بهمن ۱۳۹۰}}</ref>{{سخ}}

پس از حسنویه پسر وی بدر شهر [[شاپورخواست]] یا [[خرم‌آباد]] کنونی را [[پایتخت]] خویش قرار داد و کوشش بسیاری در آبادی منطقه لرستان انجام داد. این سلسله پس از حمله [[آل بویه]] منقرض شد. پس از آن شهر [[شاپورخواست]] و منطقه لرستان زیر نظر حکومت آل بویه قرار گرفت. در نیمه نخست قرن پنجم هجری قمری [[ترکان سلجوقی]] به [[ایران]] حمله کردند و لرستان به دست ابراهیم ینال برادر [[طغرل بیک|طغرل سجلوقی]] شکست خورد و ضمیمه حکومت [[سلجوقیان]] شد. سلجوقیان شهر شاپورخواست را به عنوان مرکز لرستان باقی گذاشتند. [[سنگ نبشته خرم‌آباد|سنگ نبشته‌ای]] در شرق شهر [[خرم‌آباد]] از این سلسله بر جای مانده است.<ref name=onlinefr />

لغت نامه دهخدا در کنار توصیف استان لرستان به عنوان یکی از تقسیمات کشوری جدید، از لرستان به معنای سرزمین محل سکونت لرها نام می‌برد: {{نقل قول|لرستان یعنی اراضی لرنشین، و آن ناحیتی است وسیع به مغرب ایران، که از شمال محدود است به [[کرمانشاه]] و از مشرق به کوه‌هایکوههای [[بروجرد]] و [[ملایر]] و از مغرب به [[عراق]] و از [[جنوب]] به خوزستان.<ref name=loghatnaameh2 /><ref>{{پک|ده‍خ‍دا|۱۳۷۷|ک=ل‍غ‍ت‌ن‍ام‍هل‍غ‍ت‌ن‍ام‍ه‌|ص=۱۹۶۶۳}}</ref><ref name=loghatnaameh2/>}}

در ادامه، لغت نامه دهخدا گویشوران ناحیه تاریخی لرستان را به دو گروه لر زبان و لکی تقسیم می‌کند:{{نقل قول|و سکنه نواحی واقع در شمال غربی آبدیز یکی موسوم به کرد لکی و قسمت دیگر دارای زبان لری است. زبان لری فعلی از ترکیبات زبان ایرانی قدیم، و از حیث ترکیب کلمات با زبان فارسی شباهت تام دارد و عناصر خارجی در آن کمتر نفوذ یافته و به واسطه محصور بودن در کوه‌هاکوهها این نظر بیشتر تأییدتائید می‌شود، در صورتی که [[کردستان]] چون در سر راه واقع بوده عناصر خارجی در آن بیشتر نفوذ یافته‌اند.<ref name=loghatnaameh2 />}}

==== دوره ملوک‌الطوایفی ====

[[پرونده:Atabakan lor kochakAtabakan_lor_kochak.png|thumb|left|230px|گستره حکومت اتابکان لر]]

[[پرونده:Jomann Imperium PeriscumJomann_Imperium_Periscum.jpg|thumb|left|230px|لرستان در حدود سال‌های [[۱۷۰۰ (میلادی)|۱۷۰۰]] تا [[۱۷۲۰ (میلادی)|۱۷۲۰]] میلادی در جنوب غربی ایران مشخص است]]

هزاراسپیان که به نام اتابکان لرستان نیز شناخته می‌شود<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/atabak-turkish-atabeg-lit |عنوان =اتابکان | ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۶ آبان ۱۳۸۹|زبان=انگلیسی }}</ref> نام سلسله‌ای [[لر]] است که از ( ۵۵۰ تا ۸۲۷ هَ. ق.)، ([[۱۱۴۸ (میلادی)|۱۱۴۸]] تا [[۱۴۲۴ (میلادی)|۱۴۲۴]]) به نواحی لرستان کنونی و بخش‌هایی از استان خوزستان و چهارمحال و بختیاری حکومت کرده‌اند. اتابکان به دو دسته [[اتابکان لر بزرگ]] و [[اتابکان لر کوچک]] تقسیم می‌شود. پایتخت [[اتابکان لر بزرگ]] در شهر [[ایذه]] (''ایدج'') و پایتخت [[اتابکان لر کوچک]] در شهر [[خرم‌آباد]] بود.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.iranicaonline.org/articles/hazaraspids |عنوان =هزاراسپیان | ناشر =دانشنامه ایرانیکا |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۶ آبان ۱۳۸۹|زبان=انگلیسی }}</ref>

;اتابکان لر بزرگ

[[اتابکان لر بزرگ]] از سلسله هزاراسپیان است که به مناطق چهارمحال و بختیاری کنونی و بخش‌های از استان خوزستان حکومت کرده‌اند. مؤسس این سلسله ابوطاهر است که او را اتابک (ترکمنان) [[سلغریان]] برای جلگویری از سرکشی [[لر بزرگ]] در سال ۵۴۳ ق . به این ناحیه فرستاد. اباقاخان مغول بعدها حکومت [[خوزستان]] را نیز بضمیمهٔبضمیمه ٔ سرزمین اصلی لر بزرگ به ابوطاهر داد و یکی از آنها یعنی افراسیاب پس از مرگ ارغون خان [[اصفهان]] را محاصره کرد اما خیلی زود سرکوب شد. پایتخت این امرا در [[شهر]] [[ایذه]] بود. اتابکان لر بزرگ تا نیمه اول قرن نهم باقی بودند و آخرین حاکم آنان که غیاث الدین کاوس نام داشت به دست سلطان ابراهیم بن شاهرخ تیموری شکست خورد و سلسله ایشان انقراض یافت.

[[اتابکان لر کوچک]] سلسله کوچکی از هزاراسپیان هستند که در فاصلهٔ سال‌های ۵۸۰ تا ۱۰۰۶(ه. ق) در قسمت‌های شمالی و غربی لرستان ناحیه [[لر کوچک]] حکومت می‌کرده‌اند. امرای این سلسله از اعتاب [[شجاع‌الدین‌خورشید]]، مؤسس سلطنت [[لر کوچک]] بوده‌اند و آخری‌ن حاکم لر کوچک به دست [[شاه عباس یکم]] [[صفویان|صفوی]] کشته و سلسله اتابکان لر کوچک منقرض گردید.<ref>دائرةالمعارفدایرةالمعارف فارسی، ج. ۲، ص. ۲۴۹۲</ref><ref name="mibosearch.com">{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.mibosearch.com/Dictionary.aspx?wId=18225&DicName=dehkhoda&word=اتابکان%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86+لرستان%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 |عنوان =اتابکان لر کوچک | ناشر =میبو سرچ |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۶ آبان ۱۳۸۹|زبان=فارسی }}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده name=" |نشانی =http://www.mibosearch.com"/Dictionary.aspx?wId=18225&DicName=dehkhoda&word=%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9%D8%A7%D9%86+%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 |عنوان =اتابکان لر کوچک | ناشر =میبو سرچ |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۶ آبان ۱۳۸۹|زبان=فارسی }}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.tebyan-lorestan.ir/sub.aspx?id=92 |عنوان =لرستان در دوره اتابکاناتابكان لر کوچکكوچك | ناشر =تبیان لرستان |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۶ آبان ۱۳۸۹|زبان=فارسی }}</ref>

==== دوره صفویان ====

در دوران حکومت صفویان ایران به چهار ولایت عربستان، لرستان، گرجستان، کردستان و سیزده بیگلربیگی تقسیم می‌شدمی‎شد.<ref name=encyclopaediaislamica1>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3749 |عنوان =تقسیمات کشوری | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =‎۱۴ فروردین ۱۳۹۰|زبان=فارسی }}</ref> ایران در این دوره به ۲۴ ایالت تقسیم می‌شد که از تعداد دو ایالت جز ایالت‌های لرنشین بودند. این دو ایالت شامل لرستان به مرکزیت [[خرم‌آباد]] و کهگیلویه به مرکزیت [[بهبهان]] بود. در این دوره ایالت‌های لرستان و کهگیلویه دارای [[والی|والیانی]] مستقل بودند.<ref name=encyclopaediaislamica1 /> والیان [[لرستان فیلی]] در سال ۱۰۰۶ هجری قمری به دستور شاه عباس حاکم پشتکوه و پیشکوه شدند و تا دوران قاجار بر این منطقه حکمرانی کردند.<ref name=6D0CYDLw7>{{یادکرد وب| نشانی = http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/54020| عنوان = تاریخ سیاسی و اجتماعی پشتکوه در دوران والیان فیلی| تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱| نویسنده =مراد مرادی مقدم| تاریخ =۲۸ آذر ۱۳۹۱| ناشر =پایگاه مجلات تخصصی نور| زبان = فارسی}}</ref>

==== دوره زندیان ====

لرستان در دوره زندیان نیز به عنوان یکی از ایالت‌های ایران دارای والی مستقل بود.<ref name=encyclopaediaislamica1 />

پس از [[آقامحمدخان]]، [[فتحعلی شاه]] به تجزیه لرستان ادامه داد و در راستای این سیاست، [[پشتکوه]] ''([[ایلام]])'' را از منطقه لرستان جدا کرد و از آن پس لرستان به صورت مستقیم زیرنظر [[قاجار]] و فرستادگان آن که اقلب شاهزادگان بودند اداره شد. لرستان دراین دوره به دلیل سیاست‌های قاجار دچار ناامنی و هرج و مرج شد، اقوام مختلف لر با یکدیگر به ستیز برخواستند و بسیاری از آنها مجدد به [[کوچ نشینی]] روی آوردند.<ref name=lorestanonline />

پیشکوه نام تاریخی مناطقی است در غرب ایران که برابر است با [[استان لرستان]] امروزی. بین استان لرستان و [[استان ایلام]] رشته کوه [[کبیرکوه]] قرار دارد، لرستان را پیشکوه و ایلام را [[پشتکوه]] می‌نامیدند. در طرف مقابل پشتکوه نام تاریخی مناطقی است در غرب ایران که برابر است با [[استان ایلام]] امروزی است.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی =http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2774 |عنوان =پشتکوه و پیشکوه | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۱۴ فروردین ۱۳۹۰|زبان=فارسی }}</ref>

یکی از مهمترین فعالیت‌های سیاسی مردم لر در سده گذشته مشارکت در [[انقلاب مشروطه ایران]] بوده است. طرفداری [[مردم لر]] و به خصوص [[ایل بختیاری]] نقش پررنگی در پیروزی انقلاب مشروطه داشتند.<ref>{{پک|ملک‌زادهملک زاده|۱۳۸۳|ک=تاریخ مشروطیت ایران|ص=۱۰۸۱}}</ref> برخی همراهی مردم لر با انقلاب مشروطه را به دلیل مخالفت با [[محمدعلی شاه]] می‌دانند.<ref>{{پک|حائری|۱۳۸۷|ک=تشییع و مشروطیت در ایران|ص=۱۹}}</ref><ref>{{پک|گ‍ارث‍وی‍تگ‍ارث‍وی‍ت‌|۱۳۸۲|ک=ت‍اری‍خت‍اری‍خ‌ س‍ی‍اس‍ی،س‍ی‍اس‍ی‌، اج‍ت‍م‍اع‍یاج‍ت‍م‍اع‍ی‌ ب‍خ‍ت‍ی‍اریب‍خ‍ت‍ی‍اری‌ ب‍ا اس‍ت‍ف‍ادهاس‍ت‍ف‍اده‌ از اس‍ن‍اد م‍ن‍ت‍ش‍ر ش‍دهش‍ده‌ وزارتوزارت‌ خ‍ارج‍هخ‍ارج‍ه‌ ان‍گ‍ل‍ی‍سان‍گ‍ل‍ی‍س‌|ص=۲۵۶}}</ref> این نویسندگان ارتباط [[سردار اسعد]] با [[انگلستان|انگلیسی‌ها]] و ملاقات با " ادواردگری " وزیر خارجه این کشور قبل از اقدام بختیاری‌ها و عوامل دیگر را دلیل قانع کننده این هدف مشترک می‌دانند.<ref>{{پک|ای‍وان‍وفای‍وان‍وف‌|‏‫‏‏۱۳۵۷|ک=انقلاب مشروطیت ایران|ص=۶۱}}</ref>{{سخ}}[[سردار ظفر بختیاری]] انگیزه خود را در پیوستن به قوای دولتی چنین بیان می‌کند :<ref>{{پک|بختیاری|۱۳۶۲|ک=ی‍ادداش‍ت‍ه‍ا و خ‍اطراتخ‍اطرات‌ س‍ردار ظف‍ر ب‍خ‍ت‍ی‍اریب‍خ‍ت‍ی‍اری‌|ص=۲۳}}</ref>

[[پرونده:Bakhtiaris tehranBakhtiaris_tehran.jpg|بندانگشتی|250px|راست|فتح [[تهران]] توسط سواران مشروطه خواه [[بختیاری]]]]

روز ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی قوای سردار اسعد و سپهدار در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در بادامک اردو زدند. جنگ بین قزاقان دولتی و قوای مشروطه خواه درگرفتدر گرفت و عصر روز ۲۴ تیرماه جنگ به نفع مشروطه خواهان پایان پذیرفت. فردای آن روز [[محمد علی شاه]] و نزدیکان او به [[سفارت روسیه]] و سعدالدوله به [[سفارت انگلستان]] پناه بردند.

==== دوره پهلوی ====

پس از سقوط [[قاجار|قاجارها]]ها و روی کارآمدن [[رضاخان]] و [[حکومت پهلوی]] در سال [[۱۲۹۹]]، [[رضاخان]] شروع به سرکوب [[عشایر لر]] کرد، این سرکوب باعث درگیری‌های شدیدی میان نیروهای دولتی و [[عشایر]] لر شد این درگیری‌ها تا سال [[۱۳۱۲]] ادامه داشت که سرانجام به شکست عشایر لر منجر شد و [[پشتکوه]] و [[پیشکوه]] هر دو به کنترل نیروهای حکومتی درآمد. هرچند باروی کارآمدن حکومت پهلوی هرج و مرج در منطقه لرستان از میان رفت ولی به دلیل سیاست‌های حکومت این منطقه پیشرفت قابل توجه‌ای نداشت و همچنان در وضعیت نابسمانی قرار داشت.<ref name=lorestanonline />

در سال ۱۳۰۴ ایران به ۱۳ استان تقسیم شد که لرستان جزئی از [[استان خوزستان]] محسوب می‌شد پس از مدتی [[استان لرستان]] امروزی از استان خوزستان جدا شد.<ref name=encyclopaediaislamica1 />{{سخ}}

[[استان چهارمحال و بختیاری]] در تقسیمات کشوری سال ۱۳۱۶ به همراه استان‌های [[استان اصفهان|اصفهان]] و [[استان یزد|یزد]] کنونی استان دهم ایران را تشکیل می‌دادند. این منطقه در سال ۱۳۳۷ به صورت فرمانداری، با نام فرمانداری کل بختیاری و چهارمحال اداره می‌شد و در سال ۱۳۵۲ یک استان مستقل را تشکیل داد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=42526 |عنوان =کلیات استان چهارمحال و بختیاری | ناشر =وب‌گاه تبیان |تاریخ =۲۹ خرداد ۱۳۸۶ |تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://hamshahrionline.ir/details/43216 |عنوان =آشنایی با استان چهارمحالچهارمحال‌ و بختیاری‌بختیاری | ناشر =همشهری آنلاین |تاریخ =۱۲ بهمن ۱۳۸۶ |تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱}}</ref> [[مردم بختیاری]] یا لرهای بختیاری جزئی از [[مردم لر]] بشمار می‌آیند و در جنوب غربی [[ایران]] ساکن هستند. بختیاری‌ها با [[گویش بختیاری]] که یکی از شاخه‌های [[گویش‌های لری]] است تکلم می‌کنند.<ref name=islamicabakhtiari>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=661 |عنوان =بختیاری | ناشر =دانشنامه جهان اسلام |تاریخ = |تاریخ بازدید =۲۹ دی ۱۳۹۰}}</ref> گستره سکونتگاه لرهای بختیاری از شمال تا [[الیگودرز]]، [[فریدن]] و [[اصفهان]] و از جنوب غرب تا [[اهواز]] است.<ref name=islamicabakhtiari />{{سخ}}

[[استان کهگیلویه و بویراحمد]] یا به طور دقیق تر منطقه کهگیلویه طبق قانون مصوب ۱۳۱۶ جزئی از استان غرب به شمار می‌آمد اما در تقسیمات سال ۱۳۴۰ به عنوان یکی از هشت فرمانداری کل ایران و با نام بویراحمد سردسیر کهگیلویه درآمد.<ref name=encyclopaediaislamica1 /> شهر [[یاسوج]] در سال ۱۳۴۲ به عنوان مرکز فرمانداری کهگیلویه و بویراحمد و در سال ۱۳۵۵ به عنوان مرکز استانی به همین نام برگزیده شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://hamshahrionline.ir/details/21321 |عنوان =آشنایی با استان کهگیلویه و بویر احمد | ناشر =همشهری آنلاین|تاریخ =۱۷ اردیبهشت ۱۳۸۶|تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱}}</ref> مردم کهگیلویه و بویراحمد و به طور دقیق‌تر بویراحمدی‌ها جزئی از مردم لر به شمار می‌آیند و با [[لری بویراحمدی|گویش بویراحمدی]] که یکی از شاخه‌های گویش لری است تکلم می‌کنند. سرزمین و سکونتگاه بویراحمدی‌ها از [[بهبهان]] تا [[دوگنبدان]] و کوه‌پایه‌های [[دنا]] و در حدود چهارهزار کیلومتر مربع وسعت دارد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2125 |عنوان =بویراحمدی، ایل و گویش | ناشر =دانشنامه جهان اسلام|تاریخ =|تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱}}</ref> در سال ۱۳۳۰ کهگیلویه به مرکزیت بهبهان بخشی از [[استان فارس]] به شمار می‌آمد اما در سال ۱۳۴۲ و با تشکیل فرمانداری کهگیلویه و بویراحمد، بهبهان به استان خوزستان پیوست.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=2211 |عنوان =بهبهان| ناشر =دانشنامه جهان اسلام|تاریخ =|تاریخ بازدید =۲۸ آذر ۱۳۹۱}}</ref>

در سال ۱۳۰۲ نیروهای دولتی و [[عشایر لر]] در فاصله میان شهرهای [[بروجرد]] و [[خرم‌آباد]] وارد نبرد شدند. قوای عشایر متشکل از طوایف [[ایل بیرانوند]]، [[سگوند]]، [[پاپی]] و [[چگنی (ایل)|چگنی]] بودند و درگیری‌ها در مهر سال ۱۳۰۲ آغاز شد ولی تا پایان آذر همان سال نیروهای دولتی توانستند خرم‌آباد را محاصره و آن را به کنترل درآورند. در آغاز حکومت رضاشاه پهلوی خرم‌آباد نقش پررنگی در شورش علیه نیروهای حکومتی داشت. دلیل این شورش دستگیری عده‌ای از عشایر به جرم راهزنی بود. پس از دستگیری راهزنان اعلام [[عفو عمومی]] شد و هنگامی که آنان سلاح خود را تحویل دادند برخی سران عشایر دستگیر و اعدام شدند. این رویداد باعث شورش در لرستان شد. شدیدترین درگیری میان مردم لر و نیروهای حکومت مرکزی در تنگه‌ای به نام زاهدشیر در دوازده کیلومتری شمال خرم‌آباد صورت گرفت. پس از یک سلسله درگیری گسترده در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۰۲ خرم‌آباد به دست نیروهای حکومت پهلوی اشغال شد. شکست مردم لر با تبلیغات گسترده در سطح کشور توأمتوام شد.<ref name=shoresh>{{پک|ستوده|۱۳۹۱|ک=شورش لرستان|ص=۱۱۰|توضیح=}}</ref>{{سخ}}

پس از فتح خرم‌آباد چندتن از سران عشایر بر خلاف آنچه عفو عمومی اعلام شده بود اعدام شدند. سرکوب مردم لر توسط [[احمد امیراحمدی|سپهبد احمد امیراحمدی]] مورد تقدیر رضاشاه قرار گرفت. اقدام حکومت مرکزی در نقض عفو عمومی و اعدام سران عشایر باعث شورش مجدد در منطقه لرستان شد. این شورش با محاصره خرم‌آباد در بهار ۱۳۰۳ آغاز شد. با آغاز فصل بهار و بازگشت ایل‌های لر از شمال [[خوزستان]] به مرکز لرستان، درگیری مسلحانه با نیروهای حکومت مرکزی از سر گرفته شد. در این سال [[محمد شاه‌بختی|سپهبد محمد شاه‌بختی]] فرماندهی تیپ پیاده لشکر غرب را بر عهده داشت. علی‌رغم اینکه احمدی خواهان سرکوب بیشتر لرها بود شاه‌بختی درپی دفاع از مواضع نیروهای حکومتی بود.<ref name=shoresh />{{سخ}}

سرانجام در ۹ اردیبهشت همان سال در حالی که امیراحمدی فرماندهی را بر عهده داشت خرم‌آباد توسط هواپیما بمباران شد و پس از یک رشته درگیری میان مردم لر و نیروهای حکومت مرکزی در ۱۵ خرداد ۱۳۰۳ بار دیگر خرم‌آباد توسط نیروهای دولتی اشغال شد. امیراحمدی پس از پیروزی درپی سرکوب بیشتر مردم لر بود اما رضاشاه در تاریخ ۱۹ مرداد همان سال با ارسال تلگرافی دستور اعلام عفو عمومی را صادر کرد.<ref name=shoresh />

طی دوره هشت ساله [[جنگ ایران و عراق]]، استان لرستان به دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی ایران شامل استانهای [[استان کرمانشاه|کرمانشاه]]، [[استان خوزستان|خوزستان]] و [[استان ایلام|ایلام]] هم از نظر [[سوق الجیشی]] و هم از نظر پذیرایی از جنگزدگان دارای اهمیت بود. علاوه بر آن، شهرهای مختلف این استان به ویژه [[خرم‌آباد]]، [[بروجرد]] و [[پلدختر]] بارها مورد [[حمله هوایی]] و موشکی قرار گرفتند.<ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://staffsbasij.sbu.ac.ir/images/سال_شمارجنگ.doc| عنوان =سال شمار ۸ سال جنگ تحمیلی از سال ۱۳۵۹ تا سال ۱۳۶۷| تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =| تاریخ =| ناشر =وب‌گاه بسیج دانشگاه شهید بهشتی | زبان = فارسی| نشانی بایگانی =http://www.webcitation.org/6SMpvUtEp| تاریخ بایگانی = ۵ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref><ref>{{یادکرد وب| نشانی =http://www.ensani.ir/fa/content/68944/default.aspx| عنوان =تاریخچه حملات هوایی و تجاوز رژیم بعث به مناطق مسکونی ایران/۴۷۷۰ پرواز سیاه بر شهرهای سپید | تاریخ بازدید =۱۱ سپتامبر ۲۰۱۴| نویسنده =اصغر فتاحی | تاریخ =| ناشر =پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی | زبان = فارسی| نشانی بایگانی =http://www.webcitation.org/6SMqAjhwQ| تاریخ بایگانی = ۵ سپتامبر ۲۰۱۴}}</ref> برخی برآوردها حاکی از آن است که لرستان از نظر حجم مالی، دومین استان خسارت دیده در طول جنگ ایران و عراق بوده است.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی=http://safireaflak.ir/fa/news/25024/ |عنوان=لرستان؛ فراموش خانه بزرگان/نسیم امید در دیار لرستان خواهد وزید؟ | ناشر =سفیر افلاک |تاریخ =۲۷ خرداد ۱۳۹۳ |تاریخ بازبینی=۱۳ شهریور ۱۳۹۳ }}</ref>

* [[زبان لری]]

* [[موسیقی لرستان]]

== پانویس ==

== منابع ==

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بختیاری| نام = سرداراسعد| عنوان =[[تاریخ بختیاری (کتاب)|تاریخ بختیاری]]| سال =۱۳۸۳| چاپ = دوم| ناشر = اساطیر|مکان = تهران| شابک = 964-5960-29-0}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ستوده | نام =سیدیداللهسید‌یدالله| پیوند نویسنده = | عنوان =شورش لرستان | ترجمه = | چاپ =نخست | سال =۱۳۹۱ | ناشر =شاپورخواست |مکان =خرم‌آباد | شابک =978-964-2707-75-1}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =امان‌اللهیامان اللهی بهاروند | نام =سکندر | پیوند نویسنده = | عنوان =قوم لر | ترجمه = | چاپ =نخست| سال =۱۳۹۱ | ناشر =آگاه |مکان =تهران | شابک =978-964-329-135-8}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ملک‌زادهملک زاده| نام =مهدی | پیوند نویسنده = | عنوان =تاریخ مشروطیت ایران | ترجمه = | چاپ =نخست|جلد=سوم| سال =۱۳۸۳| ناشر =سخن |مکان =تهران | شابک =964-372-094-2}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =حائری | نام =عبدالهادی| پیوند نویسنده = | عنوان =ت‍ش‍ی‍عت‍ش‍ی‍ع‌ و م‍ش‍روطی‍تم‍ش‍روطی‍ت‌ در ای‍رانای‍ران‌ و ن‍ق‍شن‍ق‍ش‌ ای‍ران‍ی‍ان‌ ای‍ران‍ی‍انم‍ق‍ی‍م‌ م‍ق‍ی‍مع‍راق‌ ع‍راق | ترجمه = | سال =۱۳۸۷| ناشر =امیرکبیر |مکان =تهران | شابک =978-964-00-0782-2}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =گ‍ارث‍وی‍تگ‍ارث‍وی‍ت‌| نام =ج‍ی‍نج‍ی‍ن‌ رال‍فرال‍ف‌| پیوند نویسنده = | عنوان =ت‍اری‍خت‍اری‍خ‌ س‍ی‍اس‍ی،س‍ی‍اس‍ی‌، اج‍ت‍م‍اع‍یاج‍ت‍م‍اع‍ی‌ ب‍خ‍ت‍ی‍اریب‍خ‍ت‍ی‍اری‌ ب‍ا اس‍ت‍ف‍ادهاس‍ت‍ف‍اده‌ از اس‍ن‍اد م‍ن‍ت‍ش‍ر ش‍دهش‍ده‌ وزارت‌ وزارتخ‍ارج‍ه‌ خ‍ارج‍هان‍گ‍ل‍ی‍س‌ ان‍گ‍ل‍ی‍س | ترجمه = | سال =۱۳۸۲| ناشر =آن‍زانآن‍زان‌|مکان =تهران | شابک =964-6699-29-4}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ای‍وان‍وفای‍وان‍وف‌| نام =م‍ی‍خ‍ائ‍ی‍لم‍ی‍خ‍ائ‍ی‍ل‌ س‍رگ‍یس‍رگ‍ی‌ ی‍وی‍چی‍وی‍چ‌| پیوند نویسنده = | عنوان =انقلاب مشروطیت ایران | ترجمه =کاظم انصاری| چاپ =سوم| سال =‏‫‏‏۱۳۵۷| ناشر =شبگیر|مکان =تهران | شابک =978-964-311-667-5}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ب‍خ‍ت‍ی‍اریب‍خ‍ت‍ی‍اری‌| نام =س‍ردار ظف‍ر| پیوند نویسنده = | عنوان =ی‍ادداش‍ت‍ه‍ا و خ‍اطراتخ‍اطرات‌ س‍ردار ظف‍ر ب‍خ‍ت‍ی‍اریب‍خ‍ت‍ی‍اری‌| ترجمه =| سال =۱۳۶۲| ناشر =ف‍ره‍ن‍گ‍س‍را|مکان =تهران}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ن‍ام‍ور| نام =رح‍ی‍م‌‏‫| پیوند نویسنده = | عنوان =برخی ملاحظات پیرامون تاریخ انقلاب مشروطیت| ترجمه = | چاپ =|جلد=| سال =۱۳۵۲| ناشر =چاپار‏‫‏‏|مکان =تهران}}

* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =ده‍خ‍دا| نام =ع‍ل‍ی‌اک‍ب‍ر| پیوند نویسنده = | عنوان =ل‍غ‍ت‌ن‍ام‍هل‍غ‍ت‌ن‍ام‍ه‌| ترجمه = | چاپ =دوم|جلد=سوم| سال =۱۳۷۷| ناشر =روزنه‏‫|مکان =تهران| شابک =964-03-9614-1}}