برای اولیننخستین بار پیشنهاد ایجاد مکانی به نام [[موزه]] توسط مرحوم [[مرتضی قلی هدایت]] ملقب به [[صنیع الدوله]] عنوان شد. او در فکر ایجاد موزه و اداره‌ای به نام اداره عتیقات برای ساماندهی به وضع کاوش‌های تجاری بود اما به این مقصود نرسید.
اولیننخستین موزه در سال ۱۲۹۵ خورشیدی به نام «موزه ملی» یا «موزه معارف» در یکی از اتاقهای بزرگ وزارت معارف که در سمت شمال بنای مدرسه دارالفنون قرار داشت تشکیل گردید. این موزه دارای ۲۷۰ قلم شی مفرغی، سفالی، شیشه‌ای، سکه، سلاحهای قدیمی، مهر، اشیای چوبی، مرقعات، کتاب و منسوجات بود که بوسیله کارمندان اداره عتیقات جمع‌آوری یا توسط مردم اهدا شده بود.
در ۱۳۰۴ خورشیدی اشیای این موزه به تالار آئینه کاخ مسعودیه منتقل شد. از سویی با آغازحفاری باستان شناسان اروپایی به ویژه هیئت باستان‌شناسی فرانسه به ریاست [[ژاک دومرگان]] (Jacques de Morgan) از سال ۱۲۷۶ خورشیدی (۱۸۹۷ میلادی) در شوش توجه مردم ایران به اهمیت مواریث فرهنگی جلب شد. در سال ۱۳۰۶ خورشیدی امتیاز بدون قید و شرط طرف باستان شناسان فرانسوی در ایران لغو گردید. به آنها اجازه داده شد تنها در [[شوش]] به حفاری بپردازند. همچنین از آنجا که ایران تصمیم گرفته بود تا موزه و کتابخانه ملی تأسیس نماید، لذا امتیاز طراحی و اجرای آن به فرانسویان داده شد. به همین منظور آندره گدار مهندس فرانسوی در سال ۱۳۰۸ خورشیدی ۱۹۲۹ میلادی برای تأسیس موزه و کتابخانه به ایران آمد و رسماً کار خود را شروع کرد.
ساخت موزهٔ دوران اسلامی با انگیزهٔ انجام فعالیتهای گوناگون فرهنگی در سال ۱۳۲۳ در محوطه موزه ملی ایران آغاز شد و با وقفه‌های متعدد سرانجام در سال ۱۳۲۹ معماری آن پایان یافت و لیکن انجام مراحل تکمیلی آن به سالهای بعد موکول شد. با توجه به اهمیت آثار دوره اسلامی طراحی و اجرای معماری داخلی موزه دوران اسلامی از سال ۱۳۷۰ با در نظر گرفتن هنر و فلسفه اسلامی آغاز شد و پلان آن به طرح چلیپای دوران ساسانی در نظر گرفته شد. سرانجام این موزه با حدود ۱۰ هزار متر مربع در چهار طبقه در سال ۱۳۷۵ افتتاح گردید که دو طبقه آن اختصاص به نمایش آثار هنر اسلامی دارد و دو طبقه دیگر آن امکان فعالیتهای جنبی را میسر می‌سازد.
در حال حاضر موزه ملی ایران شاملدربرگیرنده دو [[موزه ایران باستان]] و [[موزه دوران اسلامی|دوران اسلامی]] است. این موزه با زیر بنایی در حدود بیست هزار متر مربع در زمینی به مساحت ۱۸۰۰۰ متر مربع و با حدود سیصد هزار شی باستانی مهمترین موزه کشور محسوب شده و در رابطه با فرهنگ وهنر ایران غنی‌ترین موزه جهان به حساب می‌آید.
موزه ملی ایران آثار مربوط به دوران مختلف پیش از تاریخ، تاریخی و اسلامی ایران را در خود جای داده‌است که قدیمی‌ترینکهن‌ترین آثار آن حدود هشتصد هزار سال قدمت دارد. از آنجا که فرهنگ، هنر و تمدن ایران همواره در تمام دوره‌ها با هویت ایرانی بدون وقفه راه تکامل را پیموده‌است، لذا آثار به نمایش درآمده در این موزه، جدای از تمامی خصوصیات منحصر به فرد هنر خود از این ویژگی نیز برخوردارند.
موزه ملی ایران همواره در انجام مسئولیت خود برای معرفی بهتر تمدن و فرهنگ ایرانی گام برداشته‌است و در این ارتباط برگزاری نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی، چاپ بورشور، بولتن، کاتالوگ و غیره را سرلوحه فعالیتهای خود قرار داده‌است.
