ابوالحسن بیهقی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
Hesam haghighat khah (بحث | مشارکت‌ها)
اصلاح املا، اصلاح سجاوندی، اصلاح ارقام
خط ۱:
'''ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی'''، معروف به '''ابن فندق بیهقی''' و '''فرید خراسان'''، [[حکیم]] و [[ادیب]] مشهور ایران و از [[ریاضی‌دان]]ان بزرگ سده ۶ هجری است.
 
== زندگینامه ==
'''ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابی القاسم زید بیهقی''' مشهور به '''ابن فُندَق''' مار می روددر یکی از روستاهای [[سبزوار]] به نام شِشتَمَد به دنیا آمده است همچنانکه خود به این موضوع در تاریخ بیهق اشاره داشته است. محمد مشکور در شرح حال و وصف آثار بیهقی و خاندان او رسالۀ مبسوطی تألیف کرده است براساس تحقیقات خود تاریخ ولادت بیهقی را چنین بیان می کند که بیهقی در روز بیست و هفتم شعبان ۴۹۳ ه متولد شده و در روز قتل فخرالملک (عاشورای سال ۵۰۰) شش سال و چهار ماه و سیزده روز داشته است.<ref>{{پک|ابوالفضل بیهقی|ک=تاریخ بیهقی|ص= ص76-77}}</ref>
وی در فقه، اصول، طب، لغت، عروض، حکمت، کلام، تاریخ و سایر علوم رایج زمان تبحر داشت. ولادت او را «[[یاقوت حموی]]» به سال ۴۹۹ ه‍. ق نوشته‌است اما از قرائن چنین برمی آید که باید پیش از این تاریخ بوده باشد.
در سلسه نسب او نام فندق به عنوان یکی از نیاکان وی ذکر گردیده به همین خاطر به ابن فندق شهرت داشته است جد بزرگش، فندق بن ایوب پس از آنکه از سوی محمود غزنوی به منصب قضا در نیشابور گمارده شد به این شهر مهاجرت کرد امّا اندکی بعد از این شغل کناره گرفته و در ناحیه بیهق سکنی گزید. در مورد پدرش زید (۵۱۷–۴۴۷ ق) اطلاعات چندانی در دست نیست جز آنکه خود بیهقی بیان می کند. به گفته بیهقی سالیان درازی (بیست و اند سال) در بخارا سکنا داشته است و در این مدت ضمن معاشرت با علمای شهر از انواع علوم اطلاع کسب کرده است. بیهقی در زادگاه خود ادبیات عربی را فرا گرفت و در ۵۱۴ ق در نیشابور از حضور ابوجعفر بیهقی و احمد بن محمد میدانی بهره برد. وی بعد از مرگ پدرش در ۵۱۷ ق به مرو رفت و فقه را در حضور ابوسعد یحیی بن عبدالملک صاحدی آموخت امّا پس از ازدواج در مرو در ۵۲۱ ق به نیشابور و پس از آن به بیهق بازگشت و از سوی شهاب الدین محمد بن مسعود حاکم وقت به مقام قضای بیهق رسید ولی اندکی بعد این شغل را کنار گذاشته و مسافرتهایی دست زد و سپس به بیهق بازگشت تا هنگام مرگ در زادگاه خود به سر برده است. وفات بیهقی را خوافی در مجمل فصیحی در سال ۵۴۸ ق ذکر کرده است.<ref>{{پک|احمد خوافی|ک=مجمع فصیحی|ج= جلد2|ص= ص123}}</ref>
بیهقی در حکمت و علوم جدلی دست داشت و فردی تیزبین و دقیق بود او از ریاضی‌دان های به نام عصر خود به حساب می آمد. بیهقی از دانشمندان زمان خود بود و در علوم مختلف دست داشت. حتی شاعر نیز بود و قطعاتی از شعر او را یاقوت در معجم الادباءِ آورده است. او هم عصر عمر خیام بود و در جلسات او نیز حضور داشته است. بیهقی کتابهای بسیاری که بیشتر عربی و بعضی به فارسی بوده تألیف کرده ولی بیشتر تألیفات او از بین رفته و تنها اسامی و عناوین آنها در کتاب های مختلف ثبت و ضبظ شده است.<ref>{{پک|علامه قزوینی|ک=مقدمه تاریخ بیهق|ص= ص12}}</ref>
 
== آثار بیهقی ==
ابن فندق در [[ششتمد]] متولد شد در جوانی به کسب علوم مختلف پرداخت و بسیاری از استادان بزرگ زمان خود را در بیهق، نیشابور، مرو، سرخس و دیگر مناطق خراسان ملاقات کرد و از آنان بهره جست، از جمله دیداری با «[[حکیم عمر خیام]]» داشت که شرح آن را در کتاب «تتمه صوان الحکمة» آورده‌است. بیهقی مدتی را نیز در [[بیهق]] به قضاوت گذراند.
* مشارب التجارب و غوارب الغرائب: ذیلی بوده بر تاریخ یمینی، و وقایع ایران در بازه ی زمانی ۱۵۰ سال تقریباً تمام تاریخ دوره غزنوی و سلجوقی *نیمۀ اول دوره خوارزمشاهی را شامل بوده است. عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشا قسمت هایی از این کتاب نقل کرده است.
* تتمۀ صوان الحکمۀ: که به قصد تکمیل صوان الحکمة ابوسلیمان منطقی سجستانی نوشته شده است.
* وشاح دمیة القصر ولقاح روضة العصر: ذیلی بوده بر دمیة القصر باخزری در شرح حال شعراء معاصر خودش
* جوامع الاحکام النجوم: در سه مجلد و این کتاب را ابن فندق در عین انکار علم احکام نجوم به خواهش دوستانش نوشته است.
* معارج نهج البلاغه: در شرح نهج البلاغه، بیهقی این کتاب را در دو مجلد نگاشت. وی در کتاب خود تا حد بسیاری بر شرح نهج البلاغۀ ابونصر احمد بن محمد وبری خوارزمی حنفی تکیه داشته است.
* لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب: در موضوع نسب شناسی، بیهقی این کتاب را به خواهش نقیب السادات بیهق، عمادالدین ابوالحسن علی ابن محمد از
زباری نگاشت.
* تاریخ بیهق: تاریخ بیهق در رابطه تاریخ و جغرافیای ناحیۀ بیهق و و بزرگان، ادیبان و علمای بزرگ بیهق اطلاعات دقیقی است که درسایر منابع آن دوره کمتر دیده می شود.
 
{{== پانویس}} ==
مهم‌ترین اثر او کتاب پارسی «تاریخ بیهق» در تاریخ و جغرافیای ناحیه بیهق و ذکر رجال علم و ادب و کتاب و نیز سادات و خاندانهای مشهور و دیگر اطلاعات تاریخی آن سرزمین است.
{{پانویس}}
 
== آثار ==
از آثار او کتابی در [[ستاره‌شناسی]] به پارسی به نام ''جوامع احکام النجوم'' در سه جلد موجود است که او این کتاب را به خواهش دوستان خود نوشت.
برخی آثار او عبارت‌اند از:
* تتمه صوان الحکمه یا ''تاریخ حکماء الاسلام'' (به زبان عربی و ذیلی است بر صوان الحکمه ابوسلیمان محمدبن طاهر بن بهرام سجستانی منطقی، با نام درة الاخبار ترجمه شده‌است)
* لباب الانساب و الالقاب و الاعقاب
* معارج نهج‌البلاغه در تفسیر نهج‌البلاغه
* مشارب التجارب (که در دست نیست و ذیلی بود بر تاریخ یمینی)
* وشاح دیمة القصر (این کتاب نیز در دست نیست و ذیلی بود بر دمیة القصر باخرزی)
* الامانات فی شرح الاشارات
* الاناده فی کلمه الشهادة
* اسئله القرآن مع الاجوبه
* اصول الفقه
* ازهار اشجار الاشعار
* آداب السفر
* اعجاز القرآن
* الافاده فی اثبات الحشر و الاعادة،
* اسرار الحکم
 
== درگذشت ==
بیهقی در سال ۵۶۵ ه‍. ق. درگذشت. آرامگاه این ادیب اکنون در شهر [[ششتمد]] در ۳۰ کیلومتری جنوب [[سبزوار]] قرار دارد.
{{درگاه|سبزوار}}
 
== منابع ==
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =خوافی| نام =احمد| پیوند نویسنده =|فصل=| عنوان =مجمل فصیحی| سال =۱۳۴۱}}
{{پانویس}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =علامه قزوینی| نام =| پیوند نویسنده =|فصل=|عنوان =مقدمه تاریخ بیهق| سال =۱۳۴۷}}
* {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =بیهقی| نام =ابوالفضل| پیوند نویسنده =ابوالفضل بیهقی|عنوان =تاریخ بیهق| سال =۱۳۴۷}}
(وب‌گاه [http://paarsi.com])
''صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات ایران(جلد دوم)، انتشارات فردوس، چاپ هفدهم''