شهرستان جغتای: تفاوت میان نسخه‌ها

|مرکز=[[جغتای (شهر)|جغتای]]

|شهرها= [[جغتای (شهر)|جغتای]]

برخی از تاریخ نویسان بر این باورند که نام جغتای از [[جغتایجغتای‌خان|پسر چنگیزخان]] مغول گرفته شده اما در نگاه برخی دیگر: کلمه جغتای (با تلفظ آن به فتح غ وغ، نه سکون)؛ از دو کلمه «جغ» به معنای [[آبنوس (گیاه)|آبنوس]] و «اتای» به معنی پرتاب کردن می دانند. اینها کلماتی مغولی نیستند بلکه ترکی هستند. از این نگاه؛نگاه، علت نامگذاری جغتای این بوده است که اهالی این منطقه در قلعه ای مستحکم و مرتفع سنگر می گرفت هاندگرفته‌اند و هنگام هجوم دشمن، درختان آبنوس را به طرف لشکر مهاجم پرتاب می کرده اند چنانکه از این درختان هنوز هم چند تایی در باغ های [[شهر جغتای]] موجود است. بنابراین جغتای نام شهری است که با پرتاب چوب های آبنوس از آن محافظت می شده است.<ref name=ToolAutoGenRef1 />

شهرستان جغتای، بخش وسیعی از ولایت گویان یا کویان قدیم را در بر می گیرد. این ولایت، سرزمین یا دشت وسیعی که دو شهرستان جغتای و جوین امروزی را شامل می شود.<ref name=ToolAutoGenRef2>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://sedayearyan.ir/?page_id=801|عنوان= گویان در گذر زمان | ناشر = وبگاه صدای آریان |تاریخ بازبینی= 20/11/1395}}</ref> در معجم‌البلدان [[یاقوت حموی]] مرزهای این [[ولایت جوین|ولایت]] وسیع، از [[بسطام]] تا [[نیشابور]] بوده و در سمت جنوب، به [[ولایت بیهق|بیهق]]؛ و در سمت شمال، به [[ولایت جاجرم|جاجرم]] می رسیده است.<ref>{{یادکرد |کتاب= معجم‌البلدان |نویسنده=شهاب‌الدین ابی عبدالله یاقوت حموی | ناشر=دارصادر |شهر=بیروت |سال=1977م |صفحه= ج2، ص192}}</ref> حیات تاریخی جوین به دوره اشکانیان می رسد [[اعتمادالسلطنه]] تاریخ بنای گویان را دوره [[پارتیان]] (اشکانیان ) و بانی آن را گودرز ( یکی از پادشاهان سلسله اشکانی) معرفی نموده است. در دوره اسلامی و به ویژه از دوره [[طاهریان]] تا اواخر حکومت [[خوارزمشاهیان]] یعنی اوایل قرن سوم هجری تا اوایل قرن هفتم هجری، ولایت جوین به مرکزیت [[آزادوار]] (از توابع شهرستان جغتای امروزین) از ولایت های [[ربع نیشابور]] [[خراسان]] بود. این ولایت در دوران استیلای [[مغولان]] بر ایران در قرن هفتم هجری، تا پایان حکومت [[صفویان]] (اوایل قرن دوازدهم هجری)، به مرکزیت [[فریومد]] یکی از ولایات خراسان بزرگ بود. مرکزیت ولایت، در دوره افشاریه، به [[شهر آق قلعه|آق قلعه]] منتقل شد و تا پایان حکومت [[محمدشاه قاجار]] مرکز ولایت بود. در زمان حاکمیت سلیمان خان قلیچی (حاکم این منطقه)، مرکز حاکمیت، از آق قلعه به قلعه قارضی ([[جغتای (شهر)|جغتای]] کنونی) منتقل گردید دوران مرکزیت قلعه قارضی از اواخر دوره حکومت محمدشاه قاجار تا اوایل حکومت [[ناصرالدین شاه قاجار]] (تقریبا بین سال های ۱۲۲۰ تا ۱۲۲۸ هجری شمسی) بوده است. در همین سال ها قدرت خاندان قلیچی تنزل یافت و حاکمیت آنان بر منطقه، خاتمه یافت و بر اساس تدابیر حکومت مرکزی، منطقه گویان (دشت وسیع جوین)، چند سالی به تابعیت [[بجنورد]] درآمد. پس از آن اداره منطقه جوین به یکی از کاندیداهای والی خراسان واگذار شد و او به خاطر موقعیت و ارتباطی که با سبزوار داشت، این ولایت را به قلمرو حاکمیتی سبزوار ضمیمه نمود و تقریبا از حدود سال های ۱۲۳۰ شمسی بود که سرزمین گویان، به عنوان یکی از مناطق یا بخش های تابعه ولایت سبزوار معرفی شد. در این دوران (اوایل دوره حکومت ناصرالدین شاه قاجار تا سال ۱۳۷۵ شمسی)، جغتای مرکز بخش جوین بود و پنج دهستان نقاب، آزادور، خسروشیر، کهنه و براکوه؛ دهستان های این بخش را تشکیل می دادند. در سال ۱۳۷۵، نقاب از دهستان، به بخش ارتقاء یافت و از همان سال به عنوان مرکز بخش جوین دارای بخشداری شد. از این زمان بود که منطقه جوین از نظر تقسیمات کشوری، به دو بخش جدا از یکدیگر تقسیم گردید و تا سال ۱۳۸۶ شمسی، این منطقه در قالب دو بخش جغتای و نقاب در تابعیت شهرستان سبزوار بود.<ref name=ToolAutoGenRef2 /> و سرانجام طی مصوبه دولت در سال ۱۳۸۶، بخش های جوین و جغتای، به دو شهرستان مستقل ارتقاء یافتند.<ref>{{یادکرد وب |نویسنده = |نشانی= http://rc.majlis.ir/fa/law/show/135006|عنوان= تصویب‌نامه درخصوص اصلاحات تقسیمات کشوری در استان خراسان رضوی شهرستان سبزوار| ناشر = مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی|تاریخ = |تاریخ بازبینی= 23 آذر 1394}}</ref> اما گرچه منطقه گویان یا جوین بزرگ از نظر تقسیمات کشوری به دو شهرستان جوین و جغتای، تفکیک شده است اما مردم این منطقه دارای اشتراکات تاریخی و فرهنگی در هم تنیده و کهن هستند که یادآور سرزمینی یگانه به نام سرزمین گویان است.<ref name=ToolAutoGenRef2 />