حزب توده ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

حزب توده ایران در دهه ۱۳۲۰ به یکی از بازیگران اصلی ستارهسپهر سیاسی ایران تبدیل شده بود، پس از [[کودتای ۲۸ مرداد]] و افشای [[سازمان افسری]]، حزب با سرکوب گسترده‌ای از سوی حکومت روبرو شد و صدها افسر [[ارتش ایران]] به دلیل عضویت در این حزب به اعدام، زندان و تبعید محکوم شدند. حزب که از سال ۱۳۲۷ غیرقانونی اعلام شده بود، به فعالیت مخفی خود ادامه داد و بخشی از رهبران و کادرها هم کشور را ترک کردند.

مهمترین موفقیت حزب توده در سازماندهی کارگران، به ویژه در [[خوزستان]] بود.<ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص ۳۶۰ و ۳۷۲</ref> در سال ۱۹۴۵ به گزارش انگلیسی‌ها، «[[شورای متحده مرکزی کارگران و زحمتکشان]]» حزب توده، ۳۳ اتحادیه وابسته در کشور و بیش از ۲۷۵٬۰۰۰ عضو داشت که ۷۵ درصد کل نیروی کار صنعتی کشور را شامل شده و حضور در اکثر ۳۴۶ کارخانه صنعتی مدرن کشور به شمار می‌رفت.<ref>از بین ۲۷۵٬۰۰۰ عضو، ۴۵٬۰۰۰ کارگر صنعت نفت، ۴۵٬۰۰۰ کارگر ساختمانی، ۴۰٬۰۰۰ کارگر نساجی، ۲۰٬۰۰۰ کارگر راه‌آهن، ۲۰٬۰۰۰ فرشباف، ۱۲٬۰۰۰ کارگر آبجوسازی و صنایع غذایی، ۱۱٬۰۰۰ کارگر بنادر، ۸٬۰۰۰ معدنچی، ۶٬۰۰۰ راننده کامیون و همچنین چندین هزار تن کارگران سایر خرفه‌ها بودند. (نقل از آبراهامیان، ''ایران بین دو انقلاب''، ص ۴۳۴ و ''ایران معاصر''، انتشارات دانشگاه کمبریج، صفحه ۱۰۹)</ref> شورای متحده، قدرت خود را در اردیبهشت ۱۳۲۵ در [[روز کارگر]]، با سازماندهی یک راهپیمایی بزرگ ۸۰٬۰۰۰ نفری در [[آبادان]] نشان داد و به دعوت حزب و این شورا، در ۲۲ تیرماه بیش از ۶۵٬۰۰۰ کارگر خوزستانی به یکی از بزرگترین اعتصابات صنعتی در ایران و خاورمیانه دست زدند. سفارت انگلیس ضمن خاطرنشان ساختن اینکه اتحادیه‌های کارگری حزب توده کنترل امور و اداره کامل منطقه صنعتی خوزستان، پالایشگاه‌ها و لوله‌های نفتی را در اختیار دارند، نوشت «[[شرکت نفت ایران و انگلیس]] چاره دیگری جز پذیرش خواستهای صنفی کارگران ندارد.»<ref name="Abrahamian, Modern Iran, p۱۱۰" /><ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص ۳۷۲، ۳۷۳ و ۴۴۷</ref> حزب توده به دنبال این موفقیتها بر دولت [[احمد قوام]] فشار آورد تا نخستین [[قانون کار]] پیشرفته در خاورمیانه را در دستور کار خویش قرار دهد. در این قانون، تعیین حداقل دستمزد بر اساس قیمت محلی مواد غذایی، منع کار کودکان، محدود شدن زمان کار روزانه به هشت ساعت، لزوم پرداخت حقوق برای روزهای جمعه و شش روز تعطیل سالانه، از جمله روز کارگر و اجازه دادن به اتحادیه‌ها در داشتن سازمان و تشکیلات و مذاکره با کارفرمایان وعده داده شده بود.<ref name="Abrahamian, Modern Iran, p۱۱۰" /><ref>آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص ۴۳۵ و ۴۳۶</ref>

حزب توده به دلیل مخالفت با قوانین شرعی اسلامی که حقوق بیشتری برای مسلمانان نسبت به سایر ادیان قائل بود در بین اقلیتهای مذهبی پرطرفدار بود. علی‌الخصوص یهودیان ایران دارای دید بسیار مثبتی نسبت به حزب توده بودند و این حزب به صورت مشخص با یهودستیزی اسلامی که در بین مردم ایران رایج بود مخالفت میکردمی‌کرد. حزب توده تنها حزبی در بین حزبهای ایران بود که با آغوش باز از یهودیان استقبال میکردمی‌کرد. همچنین بسیاری از یهودیان ایران جنبش بلشویک در شوروی را جنبشی یهودی میدانستندمی‌دانستند زیرا درصد زیادی از سران حزب بلشویک در روسیه یهودی زاده بودند. در درون کمیته مرکزی حزب توده یک نفر یهودی و در اداره نشریات آن ده نفر نویسنده طراز اول یهودی وجود داشتند. در حوزه هایحوزه‌های دانش آموزی، دانشجویی و حتی کارگری حزب توده بسیاری یهودیان شرکت فعال داشتند. بسیاری از رهبران کنونی و گذشته جامعه یهودیان ایران از اعضای حزب توده بوده اندبوده‌اند.<ref>تروعا یهودیان ایرانی در تاریخ معاصر – جلد اول، هما سرشار، انتشارات مرکز تاریخ شفاهی یهودیان ایرانی، 1996 ،1996، صفحه 75- 85.</ref>

[[علی اکبر هاشمی رفسنجانی]] در خاطرات خود چندین بار به ملاقات با کیانوری و محمد علی عمویی در منزل شخصی خود اشاره می‌کند<ref>علی اکبر هاشمی رفسنجانی، عبور از بحران (کارنامه و خاطرات ۱۳۶۰)، دفتر نشر فرهنگ معاصر اسلامی، چاپ چهارم ۱۳۷۸، صص ۱۰۸، ۲۲۶، ۲۷۴ </ref>

حزب توده در عرصه سازمان‌دهی کارگران توانست فعالیت‌های چشمگیری را انجام دهد. ایجاد سندیکاها و اتحادیه‌های کارگری و آشنایی کارگران با حقوقشان تا آنجا جلو رفت که در دهه ۱۳۶۰، با وجود تلاش‌های وزیر کار وقت، [[احمد توکلی]] و حمایت [[خمینی|سید روح اللهروح‌الله خمینی]]، جمهوری اسلامی نتوانست [[قانون کار]] خود را به کارگران تحمیل کند.

«در یک برهه از زمان و در همان اوایل انقلاب همه چیز در تیول حزب توده بود...بود… چنین حالتی را من و هر کسی در اوایل انقلاب حس می‌کرد که توده‌ای‌ها و جریان چپ، به خصوص حزب توده بر همه چیز مسلط بودند و اصلاً حرکت انقلاب را می‌خواستند منحرف کنند...کنند…».<ref>نامه مردم، شماره ۴۰۲، ۴ خرداد ماه ۱۳۷۲</ref>{{مدرک|منبع مستقل}}

دادگاه، احکام نابرابری صادر کرد چنان که،چنان‌که، ۱۰ نفر به مرگ، ۶ تن به حبس ابد، ۱۲ نفر به حبس‌های پانزده تا سی سال، ۱۹ نفر به زندان‌های هشت تا چهارده سال، ۸ تن تا هفت سال، ۳۰ تن تا پنج سال و ۱۳ تن تا کمتر از پنج سال محکوم شدند. گروهی از محکومین از جمله شاخه نظامی حزب مانند دریادار افضلی، سرهنگ عطاریان، کبیری و آذرفر، در بهمن ۱۳۶۳ اعدام شدند و ۱۹ تن، شامل دو نفر که دوران محکومیتشان به سر آمده بود، به همراه دیگر اعدامیان جمعی [[اعدام زندانیان سیاسی (تابستان ۱۳۶۷)|کشتار سال ۱۳۶۷]]، اعدام شدند. عباس حجری، منوچهر بهزادی، محمدعلی رصدی، محمد پورهرمزان، مهدی کیهان، انوشیروان ابراهیمی، فرج‌الله میزانی، آصف رزم‌دیده و [[حسین جودت]] از این گروه بودند.<ref>آبراهامیان، اعترافات شکنجه شدگان، ص۳۱۴</ref><ref>آبراهامیان، اعترافات شکنجه شدگان، ص۳۰۸</ref> کیانوری و عمویی برای یک دهه در حبس ماندند و پس از رهایی از زندان خاطرات خود را بدون ذکر تجربه آخر (زندان جمهوری اسلامی) به رشته تحریر درآوردند. خاطرات کیانوری، با نظارت حکومت بر محتوای آن به چاپ رسید. افراد دیگر چون شلتوکی و آوانسیان در زندان درگذشتند. [[مهدی پرتوی]] مورد عفو قرار گرفت، [[احسان طبری]] نیز که اعترافات آن مبنی بر نفی مارکسیسم و مسلمان شدن وی از تلویزیون پخش شده بود، پس از گذران چندین سال به دور از خانواده خود و در انزوای کامل در زندان، در سال ۱۳۶۸ درگذشت. اما مطبوعات دولتی تا پیش از مرگ وی، این شبهه را در خوانندگان ایجاد کردند که او در حال به سر بردن در خانه خود و ترتیب دادن مصاحبه‌های مطبوعاتی است.<ref>آبراهامیان، اعترافات شکنجه شدگان، ص۳۱۷–۳۱۹</ref>

در سال ۱۳۶۸ و پس از پایان اعدام‌های دسته جمعی سال قبل، حکومت به مسئول کمیسیون ویژه وقت [[سازمان ملل متحد]] «گالیندو پُل» (Galindo Pohl) اجازه داد تا از زندان اوین دیدن کند.<ref>آبراهامیان، اعترافات شکنجه شدگان، ص۳۴۱–۳۴۲</ref> در این دیدار، کیانوری از سلولش، در مورد چگونگی شکنجه خود و همسرش [[مریم فیروز]] برای اخذ اعترافات نادرست و فرمایشی، با گالیندو پل سخن به میان آورده و بازوی شکسته خود را برای اثبات آن به او نشان داد. پُل در گزارش خود همچنین دربارهدربارهٔ مریم فیروز نوشت که به دلیل مورد ضرب و شتم قرار گرفتن در چند سال پیش، در شنیدن، خوردن غذا و نشستن مشکل داشته‌است.<ref>آبراهامیان، اعترافات شکنجه شدگان، ص۳۴۴</ref>

در حال حاضر نیز حزب تودهٔ ایران به فعالیت ادامه می‌دهد و نشریهٔ «نامهٔ مردم» ناشر نظرات حزب است. صدر حزب [[علی خاوری]] است.<ref name="راه توده" />