'''نِصفُ‌النّـَهار'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=نصف‌النهار | بیگانه=meridian, celestial meridian | بیگانه در فارسی= | حوزه=نجوم رصدی و آشکارسازها | دفتر=هفتم | بخش=فارسی | سرواژه=نصف‌النهار}}</ref> به پارسی '''نیمروز''' خط ها یا نیم‌دایره های متناظر فرضی است که به قطب شمال و جنوب زمین می‌رسد و [[طول جغرافیایی]] یک نقطه را با توجه به یک پرگاره ی نیمروزی قراردادی بعنوان مبدأ تعیین می‌کند.
نیمروزها همگی برابر می‌باشند؛ واندو چون هیچ برتری نسبت به یکدیگر ندارند برای استفاده از آنها باید یکی را به عنوان نیمروز مبدأ برگزید و بقیه را بر مبنای آن نام‌گذاری کرد. امروزه [[نصف‌النهار گرینویچ]] اکنون [[نصف‌النهار مبدأ]] می‌باشد.
== تاریخچه ==
ایرانیان باستان [[کنگ‌دژ]]، مابینبین [[سیستان]] و [[خراسان]] قدیم در عرض ''سی‌وسه‌ونیم درجه'' شمالی از استوا را نصف‌النهار مبدأ (نود درجه) قرار دادند. این ناحیه را نیمروز (به معنی نصف‌النهار) گفتهنامیده شده استاند و این ناحیه دقیقاً وسطمیان [[چین]] و [[اروپا]] و همه سرزمینهای مسکون شناخته شده آنروز استجای دارد و از این حیث از جانب شمال-جنوب نیز از این حیث در میانه می‌افتد.<ref>[http://www.jamejamshid.com/gangedej1.htm گنگ دژ یا گرینویچ؟!] وبگاه جام جمشید</ref> ایرج افشار تعیین مبدأ کنگ دژ را در سال ۱۷۶۷ پیش از میلاد، توسط زرتشت می‌داند.<ref name=nimans>[http://www.ensani.ir/storage/Files/20101103090412-200.pdf رصدخانه نیمروز: دکتر ایرج افشار (سیستانی)]</ref> آغاز آبادانی (ربع مسکون) جزایر خالدات ([[جزایر قناری]] در غرب آفریقا) و مرز شرقی آن ماچین ([[ژاپن]]) و میانه آن نیمروز (کنگ دژ) دانسته شده است. نصف‌النهار مبدأ را جزایر خالدات (یا ساحل غربی آفریقا) یا کنگ دژ بوده است. بعضی نیز بقعهخانه مکهکعبه را برای مبدأ نصف‌النهار درنظر گرفته‌اند.<ref>جهان دانش، محمد بن مسعود مسعودی، بکوشش: حسین علیزاده غریب، تهران: مؤسسه فرهنگی اهل قلم (1381)، ص 108-109.</ref>
علامه حسن‌زاده آملی در اثر خود بنام «دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی» دربارهٔ مبدأ طول ارض آورده است (با اندکی تلخیص و تعدیل):{{سخ}}
: «اکثر قدماءقدما (بخصوص یونانیان و اهالی مغرب زمین) مبدأ طول را غایت نقطه غربی یعنی از جزیره هرو یا فرو، یکی از جزائر خالدات (جزائر کاناری) گرفته‌اند. جزائر خالدات شش جزیره‌اند که در مغرب آفریقا در اقیانوس اطلس نزدیک به ساحل واقع اند. در قانون مسعودی بین آنها تا ساحل بحر ده درجه آمده است. بطلیموس و پیروانش مبدأ طول را از آن جزائر می‌گرفتند و بعد از آنان چون جزائر نام برده در آب فرو رفته بود مبدأ طول را از ساحل بحر مغرب گرفته‌اند چنان‌که ابوریحان بیرونی در قانون مسعودی مبدأ طول بلد را ساحل گرفته است. جزائر خالدات (جزائر کاناری) در اطلسها و نقشه‌ها در جهت غرب آفریقا در اقیانوس اطلس شمالی قریب به عرض شمالی سی درجه مشاهده می‌شود که عرض شمالی هرو (فرو یا هیرو) ۲۷ درجه و ۴۵ دقیقه و ۸ ثانیه است؛ و نصف‌النهار مبدأ برای قدمای هند و اهل چین و ترکستان و اهالی مشرق زمین کنگ دژ بوده که در ۹۰ درجه جزایر خالدات بوده است.<ref>[http://library.tebyan.net/newindex.aspx?PageSize=1&NAVIGATEMODE=CommonLibrary&PARENTID=211695&PageIndex=79&CONTENT=&PERSONALID=0&METADATAID=31185&VOLUME=1&BOOKID=105892&PID=102834 مبدأ طول بلد کجاست ؟] دروس هیئت و دیگر رشته‌های ریاضی، تألیف حسن‌زاده آملی [منبع الکترونیکی]</ref>»
[[ابوسهل بیژن بن رستم کوهی]] یا [[ابوسهوهی]] ریاضیدان و ستاره‌شناس سدهٔ دهم ایرانی و اهل مازندران کتابی دربارهٔ نواقص مسائل [[ارشمیدس]] نوشت و اقدام به محاسبه نصف‌النهار نمود.{{مدرک}}
