شماره استاندارد بین‌المللی کتاب: تفاوت میان نسخه‌ها
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
←ساختار شابک: توضیح درست |
|||
خط ۱۹:
== ساختار شابک ==
[[تصویر:ISBN_Details.svg|انگشتی|قسمت‌های تشکیل‌دهندهٔ یک شابک ۱۰ رقمی (بالا) و ۱۳ رقمی (پایین). شابک سیزده رقمی همچنین به صورت [[بارکد]] نشان داده شده‌است. در تصویر قسمت‌هایی از دو شابک که با هم مرتبط هستند مشخص شده‌اند. کد سه‌رقمی که با نام EAN مشخص شده، یک کد
هر [[ویراست]] از یک کتاب دارای شمارهٔ شابک خاص خود است؛ مثلاً اگر کتابی هم به صورت [[کتاب الکترونیکی|الکترونیکی]]، هم با جلد نرم و هم با [[گالینگور|جلد سخت]] منتشر شود هر کدام از این‌ها شابک متفاوتی دارد. شابک‌هایی که تا قبل از ۱ ژانویه ۲۰۰۷ تعیین شده باشند دارای ۱۰ هستند و شابک‌های بعد از آن تاریخ دارای ۱۳ رقم. شابک‌های ده‌رقمی دارای چهار بخش هستند و شابک‌های سیزده‌رقمی دارای پنج بخش:
# اگر شابک سیزده‌رقمی باشد، یک پیشوند سه‌رقمی دارد که در واقع یک کد [[جی‌اس۱]] است. پیشوندهایی که تا به حال استفاده شده‌اند عبارتند از ۹۷۸ و ۹۷۹.
# رقم‌های بعدی کدی هستند برای اشاره به یک منطقهٔ زبانی، یا یک [[کشور]]. به این کد «شناسهٔ گروه ثبتی» گفته می‌شود.
# رقم‌های بعدی کدی هستند برای [[انتشارات]]ی که کتاب را منتشر کرده‌است.
# رقم‌های بعدی کدی هستند برای آن ویراست به خصوص از آن کتاب خاص.
# رقم آخر یک عدد کنترل یا [[سرجمع]] است که به کمک آن می‌توان صحت شابک مورد نظر را بررسی کرد.
در نگارش شابک‌ها متداول است که بخش‌های بالا را با خط تیره از هم جدا کنند. مثلاً شابک ۹۷۸۸۱۷۵۲۵۷۶۶۵ به صورت {{چر}}۹۷۸-۸۱-۷۵۲۵-۷۶۶-۵ نوشته می‌شود. تعیین محل خط تیره کار آسانی نیست چرا که بخش‌های مختلف شابک (به جز پیشوند سه‌رقمی در ابتدا و عدد کنترل تک‌رقمی در انتها) تعداد ارقامشان ثابت نیست.
=== تعیین شابک ===
تعیین شابک برای هر کتاب، توسط نمایندهٔ سازمان شابک در کشور یا منطقه‌ای که کتاب در آن منتشر شده انجام می‌شود. شمارهٔ شابک بر اساس محل چاپ مشخص می‌شود، نه بر اساس زبانی که کتاب در آن منتشر شده‌است. در برخی کشورها نظیر [[ایالات متحده]] و [[انگلستان]]، سازمانی که شابک‌ها را تعیین می‌کند دولتی نیست، در نتیجه تعیین شابک برای ناشر هزینه دارد.
=== شناسه گروه ثبتی ===
شناسهٔ گروه ثبتی، عددی است یک تا پنج‌رقمی که مشخص‌کنندهٔ یک کشور یا یک منطقهٔ زبانی است. در شابک‌هایی که پیشوند ۹۷۸ دارند، چند شناسهٔ گروه ثبتی یک‌رقمی وجود دارند: صفر یا یک برای کشورهای انگلیسی‌زبان، ۲ برای کشورهای [[زبان فرانسوی|فرانسوی]]زبان، ۳ برای کشورهای [[زبان آلمانی|آلمانی]]زبان، ۴ برای [[ژاپن]]، ۵ برای کشورهای [[زبان روسی|روس]]زبان، و ۷ برای چین به کار می‌روند.
مثالی از یک شناسهٔ گروه ثبتی پنج‌رقمی عبارت است از ۹۹۹۳۶ که برای کشور [[بوتان (کشور)|بوتان]] به کار می‌رود. معمولاً هر چه زبانی رواج کمتری در جهان داشته باشد، شناسهٔ مربوط به آن منطقهٔ زبان تعداد ارقام بیشتری دارد.
=== کد ناشر ===
هر منطقهٔ زبانی، برای هر ناشر یک کد تعیین می‌کند و این ناشر در زیر مجموعه‌های آن کد کتاب‌هایش را شماره‌گذاری می‌کند. در اکثر کشورها، تعیین شابک برای کتاب‌ها الزامی نیست اما بیشتر ناشران فقط کتاب‌هایی که شابک دارند را به فروش می‌رسانند. در کل مجموعهٔ شابک‌ها، بیش از ۹۰۰٬۰۰۰ ناشر تا کنون پوشش داده شده‌اند.
== عدد کنترل ==
عدد کنترل در انتهای شابک قرار دارد و با استفاده از آن می‌توان از درستی شابک اطمینان حاصل کرد. روش محاسبهٔ عدد کنترل برای شابک ده‌رقمی و سیزده‌رقمی تفاوت دارد. در شابک ده‌رقمی، عدد کنترل در [[مبنا]]ی ۱۱ است و بین ۰ تا ۹ یا X (معادل ۱۰) تغییر می‌کند. در شابک سیزده‌رقمی این رقم بر [[ده‌دهی|مبنای ۱۰]] است و فقط بین ۰ تا ۹ تغییر می‌کند.
=== عدد کنترل شابک ده‌رقمی ===
این عدد بین ۰ تا ۱۰ تغییر می‌کند (۱۰ با X نشان داده می‌شود). این عدد چنان انتخاب می‌شود که اگر هر یک از ارقام شابک از چپ به راست در وزنی که از ۱۰ تا ۱ به‌ترتیب برای هریک از آنها در نظر گرفته می‌شود ضرب شوند، حاصل جمع این مضرب‌ها به ۱۱ [[بخش‌پذیر]] باشد. برای نمونه، شابک {{چر}}۰-۳۰۶-۴۰۶۱۵-۲ یک شابک معتبر است چرا که حاصل جمعی که به روش یادشده محاسبه می‌شود برابر است با ۱۳۲، که به ۱۱ بخش‌پذیر است:
:<math>
\begin{align}
s &= (0\times 10) + (3\times 9) + (0\times 8) + (6\times 7) + (4\times 6) + (0\times 5) + (6\times 4) + (1\times 3) + (5\times 2) + (2\times 1) \\
&= 0 + 27 + 0 + 42 + 24 + 0 + 24 + 3 + 10 + 2\\
&= 132 = 12\times 11
\end{align}
</math>
رایج‌ترین اشتباه در وارد کردن شابک‌ها آن است که یک رقم پس و پیش شود یا یکی از ارقام کلاً اشتباه نوشته شود. اثبات ریاضی وجود دارد که نشان می‌دهد که در مجموعهٔ تمام شابک‌های ده‌رقمی معتبر، هیچ کدامشان کمتر از دو رقم متفاوت با هم ندارند. بنابراین اگر اشتباه در یکی از ارقام رخ بدهد، محصول کار قطعاً یک شابک نامعتبر خواهد بود و این امر با استفاده از عدد کنترل قابل تشخیص خواهد بود.
=== عدد کنترل شابک سیزده‌رقمی ===
این عدد بین ۰ تا ۹ تغییر می‌کند و چنان انتخاب می‌شود که اگر هر یک از ارقام شابک از چپ به راست، در وزنی که به طور یک‌درمیان ۱ یا ۳ است ضرب‌شوند، حاصل جمع این مضرب‌ها به ۱۰ بخش‌پذیر است. مضرب اولین رقم از سمت چپ و اولین رقم از سمت راست همواره ۱ است. برای نمونه، شابک {{چر}}۹۷۸-۰-۳۰۶-۴۰۶۱۵-۷ یک شابک معتبر است چرا که حاصل جمعی که به روش یادشده محاسبه می‌شود برابر است با ۱۰۰ که به ۱۰ بخش‌پذیر است:
:<math>
\begin{align}
s &= (9\times 1) + (7\times 3) + (8\times 1) + (0\times 3) + (3\times 1) + (0\times 3) + (6\times 1) + (4\times 3) + (0\times 1) + (6\times 3) + (1\times 1) + (5\times 3) \\
&= 9 + 21 + 8 + 0 + 3 + 0 + 6 + 12 + 0 + 18 + 1 + 15\\
&= 100 = 10\times 10
\end{align}
</math>
== نحوه اعتبارسنجی ==
| |||