تاریخ گیلان و دیلمستان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تاریخ گیلان و دیلمستان'''، کتابی تاریخی به فارسی از قرن نهم، اثر [[ظهیرالدین مرعشی|سید ظهیرالدینِ مرعشی]] است. این اثر ظاهراً قدیمترین تاریخ محلی به جا مانده در بارهدرباره حکومت خاندان [[کیاییان]] در [[گیلان]] و [[دیلمستان]] است. به نوشته مؤلف، کارکیا سلطان محمد دوم (حک: ۸۵۱ـ۸۸۳۸۵۱–۸۸۳) عده‌ای را مأمور گردآوری و نوشتن رویدادهای حکام گیل و دیلم پیش از حکومت سادات و روی کار آمدن [[سید امیر کیای مَلاطی]]، بنیانگذار حکومت کیاییان در گیلان (۷۶۳ـ۷۷۶۷۶۳–۷۷۶)، تا ۸۸۱ کرد. او از سید ظهیرالدین مرعشی خواست تا آن دست نوشته‌ها را تنظیم و تدوین کند. مرعشی تاریخ شروع کار خود را ۸۸۰ هجری ذکر کرده و مطالبی به این نوشته‌ها اضافه کرده‌است.

تاریخ گیلان و دیلمستان شامل مقدمه و شش باب است که هر باب چند فصل دارد. مؤلف در آغاز کتاب پس از سپاس خدا، به ضرورت علم تاریخ اشاره کرده و آن را پیش درآمد سایر علوم دانسته‌است. سپس در مقدمه اصطلاحات رایج بین مردم گیلان و دیلمستان را شرح داده‌است. این بخش از کتاب در تنها نسخه خطی موجود، وجود ندارد. مطالب شش باب کتاب به ترتیب عبارت اند از: رویدادهای این سرزمین قبل از حکومت کیاییان و نیز رسوم مردم گیلان (از این باب اثری بر جا نمانده)؛ آغاز خروج سید امیر کیای ملاطی و رخدادهای دوره حکومت او؛ شرح کشمکشهای امیران [[بیه پس|بیِه پس]] (ناحیه غربی گیلان) و [[بیه پیش|بیِه پیش]] (ناحیة شرقی گیلان) و وقایع حدود ۷۸۱ تا ۷۹۷؛ دورة حکومت [[سید رضی کیا]] (۷۲۹ـ۷۹۹۷۲۹–۷۹۹) و کارکیا [[سید محمد اول]] (۸۲۹ ـ۸۳۷۸۲۹–۸۳۷)؛ رویدادهای حکومت کارکیا ناصر کیا (۸۳۷ ـ۸۵۱۸۳۷–۸۵۱) و برادرش کارکیا امیر سید احمد و پسرش، کارکیا سلطان محمد دوم، و منازعات میان مدعیان حکومتِ کیاییان مانند سید داوود کیا ؛کیا؛ و شرح وقایع دوره حکومت سلطان محمد دوم. مرعشی پس از باب ششم، وقایع ۸۸۱ ـ۸۹۴۸۸۱–۸۹۴ یعنی آخرین سالهای حکومت سلطان محمد دوم و پسرش، [[کارکیا میرزا علی]]، را نوشت و آن را باب هفتم نامید که شامل چند فصل است، هرچند در مقدمه اش از این باب نامی نبرده‌است.

به رغم افتادگیهای تنها نسخه خطی موجود - که از روی نسخه‌ای به خط سید ظهیرالدین مرعشی تحریر شده و در کتابخانه [[بودلیان]] آکسفورد موجود است - تاریخ گیلان و دیلمستان به لحاظ بیان آداب و رسوم و زندگی اجتماعی مردم [[گیلان]] و رسم الخطرسم‌الخط و نکات دستوری [[گیلکی]] اهمیت دارد. نثر این کتاب روان و ساده و آمیخته با آیات قرآنی و اشعار [[عربی]] است. این کتاب نخستین بار در ۱۹۱۲ میلادی به کوشش [[رابینو]] همراه با «مکاتیب خان احمدگیلانی» در [[رشت]] منتشر شد. [[منوچهر ستوده]] نیز این کتاب را تصحیح انتقادی و در ۱۳۴۷ شمسی در [[تهران]] منتشر کرده‌است.

== منابع ==