زبان تاتی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

|fam4=[[زبان‌های ایرانی غربی|ایرانی غربی]]

|fam5=[[زبان‌های ایرانی شمال غربی|شمال غربی]]

|iso3=-

|map= Tat people-iran.jpg

'''زبان تاتی ایران''' (به [[تاتی]]: Tâti Zobun, تاتی زبون) یا '''تاتی جنوبی'''<ref>کتاب «دستور زبان لهجه‌های تاتی جنوبی»، احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦٩</ref> از دستهٔ [[زبان‌های ایرانی]] شاخه [[زبان‌های ایرانی غربی|شمال غربی]] است. گویش‌های این زبان روزگاری از [[آذربایجان (ایران)|آذربایجان]] تا شمال [[خراسان]] گسترده بود ولی امروزه با ترک‌زبان و فارسی‌زبان شدن بخشی از شمال‌باختری ایران تنها جزیره‌هایی از گویش‌های تاتی در منطقه به جا مانده‌است. بزرگ‌ترین این جزیره‌ها در استان قزوین شامل شهر تاکستان، اسفرورین، شال، دانسفهان، روستای تاریخی خیارج، خوزنین، و نیز در سایر استانها شامل [[استان مرکزی|مرکزی]]، [[استان البرز|البرز]]، [[استان تهران|تهران]]، [[استان اردبیل|اردبیل]]، [[استان گیلان|گیلان]]، [[استان زنجان|زنجان]] و [[استان خراسان شمالی|خراسان شمالی]] در شهرستان‌ها و مناطق [[وفس|روستای وفس]]، [[شهرستان زرندیه|زرندیه]]، [[شهرستان تاکستان|تاکستان]] و [[شهرستان بوئین‌زهرا|بوئین‌زهرا]] و [[الموت]]، [[اشتهارد]] و [[شهرستان طالقان|طالقان]]، [[شهرستان دماوند|دماوند]]، [[بخش شاهرود|شاهرود خلخال]]، [[شهرستان رودبار|رودبار]]، [[شهرستان طارم|طارم]]، [[شهرستان جاجرم|جاجرم]] و [[شهرستان اسفراین|اسفراین]] و همچنین در [[آران و بیدگل]] و [[وزوان]] استان اصفهان دیده می‌شوند.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.cgie.org.ir/fa/news/12452 |عنوان =وَفس؛ دیار تات زبان‌ها | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref><ref>{{یادکرد وب|نویسنده = |نشانی = http://www.cgie.org.ir/fa/news/82492 |عنوان =تات‌نشینان بلوک ایران | ناشر = |تاریخ = |تاریخ بازدید = ۱ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref>{{سخ}}همچنین زبان تاتی در فهرست میراث ناملموس آثار ملی ایران از [[استان آذربایجان شرقی]] نیز ثبت شده است. این زبان در روستای کرینگان [[ورزقان]] سخن گفته می‌شود.<ref>[http://www.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100852238602 ثبت زبان تاتی در فهرست میراث معنوی-جام جم آنلاین]</ref>

 

 

== ریشه زبان تاتی ==

مادی بودن ریشه تاتی را کسان دیگری چون عباس طاهری، اسدالله رحمانی و ابراهیم جهان‌بخش در مقاله‌های «بررسی گویش تاتی تاکستان»، «راهکارهای حفظ زبان تاتی» و «ساختار دستوری تاتی» و همچنین [[احسان یارشاطر]] در دانشنامه اسلام و ایران بیان داشته‌اند.

 

 

 

 

== ریشه و کاربرد واژهٔ تات ==

قدیمی‌ترین سندی که کلمهٔ تات در آن استفاده شده، کتیبه‌های اورخون است. تات در در این کتیبه‌ها ظاهراً به معنای «اتباع» و «رعایا» استفاده شده‌است. لفظ «تات» علاوه بر این که بر ایرانیان و یکجانشینان اطلاق می‌شده، عنوانی بوده که قبل از حکومت ایلک‌خانی به عناصر خارجی سرزمین‌های ترکان (احتمالاً خارجی‌های یکجانشین ترکستان، بعضی قبایل متمدن ترک، اقوام مغلوب و ساکنان مناطق تحت تصرف ترکان) گفته می‌شده‌است.<ref name="اسلامیکا">[http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3003 تات]، دانشنامهٔ جهان اسلام</ref>

 

 

== قوم تات ==

* در [[شهرستان تاکستان]]، شهر تاکستان و در بخش [[اسفرورین]]، شهر اسفرورین و روستای [[قرقسین]]، تات زبان‌اند.

* در شهرستان بوئین زهرا، شهرهای [[شال]]، [[دانسفهان]] و روستاهای [[خیارج]]، [[خوزنین]]، [[خروزان]]، [[ابراهیم‌آباد (قزوین)|ابراهیم‌آباد]] و [[سگزآباد]] و …<ref>[[تات نشین‌های بلوک زهرا]]، جلال آل احمد، چاپ سوم- امیرکبیر،1353</ref><ref>[[دوبرادر]]، محمد حسین دانایی، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1392</ref> تات زبان هستند.

* تاتهای [[خلخال]]([[کلور]]، [[روستای درو|درو]]، [[اسکستان]]، [[شال (خلخال)|شال]]، [[دیز (خلخال)|دیز]]، [[کرین]]، [[لرد (خلخال)|لرد]]، [[گیلوان]]، [[کرنق]])، [[جیرنده]]، [[طارم]]، [[عنبران]]، [[میناباد]]، [[میرزانق]]، [[کلش]]، [[سروآباد]]، [[پیله‌رود]]، [[جید]]، [[طولش]]، [[عنبران علیا]]، [[لنکران]]، [[ماسالی|ماسالی جمهوری آذربایجان]] و [[کجل]].

 

به طور کلی زنجیره مناطق تات‌نشین از شهر تاکستان شروع شده و به سمت جنوب و جنوب شرقی ادامه می‌یابد و در نهایت در شهرستان بوئین زهرا به روستای تاریخی [[سگزآباد]] پایان می‌یابد.

* '''روستای ابیانه'''

مهم‌ترین و دستنخورده‌ترین گویش تاتی، گویش اشتهاردی است که در [[استان تهران]] قرار دارد طبق کتاب [[تات نشین‌های بلوک زهرا]] نوشته [[جلال آل احمد]] این گویش شاید خالص‌ترین گویش زبان تاتی باشد چون منطقه [[اشتهارد]] که در سر راه کرج به بویین زهرا در ۸۰ کیلومتری کرج و ۲۵ کیلومتری بویین زهرا قرار دارد به علت خشکی و کمی آب از دستبرد کوچنشین‌های ترک در امان بوده و مردم آن همچنان زبان قدیم خود را حفظ کرده‌اند.<ref>[http://www.ethnologue.com/ آثنولوگ]</ref>

!style="width:80px;"|[[طیخور|تاتی طیخور]]

|-

|-

|پشت بام || bon{{سخ}}بُن || bun{{سخ}}بون || bön{{سخ}}بون || bom{{سخ}}بوم || bum{{سخ}}بوم || bum{{سخ}}بوم

|عدس || marjömake{{سخ}}مرجومکه || marjeva{{سخ}}مرجوه || marjeva{{سخ}}مرجوه || marju{{سخ}}مرجو || marju{{سخ}}مرجو || marju{{سخ}}مرجو

|-

|-

|فریاد || harāy{{سخ}}هرای || harāy/qia{{سخ}}قیه/هرای || harāy/qeya{{سخ}}قیه/هرای || harāy/qiyu{{سخ}}قیو/هرای || qālmeqāl/harāy{{سخ}}هرای/قال مِقال || hara{{سخ}}هَرَه

|}

 

{|

||