علیقلی جبادار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''علی‌قُلی جُبِه‌دار''' (جبه دار = سلاح دار) یا ''علیقلی جبادار'' مهم‌ترین [[نقاش]] فرنگی‌ساز اواخر قرن هفده و اوایل هجده ایران است. وی تکنیک‌های ایرانی و اروپایی را توامان و در کنار هم به کار می‌برد. این هنرمند به نام‌های '''علی‌قلی بیگ فرنگی''' و '''علی‌قلی جبه‌دار عباسی''' و '''علی‌قلی آرنااوت''' و '''علی‌قلی بیگ ارناوت نادری اصفهانی''' در هنر تصویرسازی ایران شهره بوده‌است.<ref name="aftabir">[http://www.aftabir.com/lifestyle/view/68503/علی-قلی-جبادار علی قلی جبادار]، مجله اینترنتی آفتاب، شهریور 1385.</ref> <ref name="ruwiki">[//[:ru.wikipedia.org/wiki/:Али-Кули_ДжаббадарКули Джаббадар|جبه دار]]، ویکی‌پدیای روسی.</ref>

منابع تاریخی در خصوص هنرمندان، در دوران [[زند]] و [[قاجار]] بسیار ضعیفند. تنها در تذکرهٔ [[آتشکده آذر]] [[لطفعلی آذر بیگدلی]] از علیقلی جبه‌دار یاد شده، که در شرحی مختصر از "«محمد علی بن عبدل ابن علی قلی بیگ جبه‌دار"» (یا جبادار) با نام مستعار "«علی - فرنگ"» نام برده، و مدعی‌است که وی مسیحی زاده‌ای بود، که به اسلام گرویده، و در [[اصفهان]] نقاش دربار [[صفویان|صفوی]] بوده‌است. (فرنگ در اینجا اشاره به فرنگی‌سازی نقاش است). وی همچنین گزارش کرده که جبه‌دار با سمت "«نقاش باشی"» در دربار [[شاه تهماسب دوم]] و [[نادر شاه افشار]] خدمت کرده، اما پس از تحلیل رفتن بینایی‌اش، در [[مازندران]] به سال ۱۷۵۰ میلادی درگذشته‌است. <ref name=ruwiki />

برخلاف آنچه که عده‌ای معتقدند که «جبه‌دار [[مسیحی]] و از مردم آرنااوت ([[آلبانی]]) بوده که در زمان شاه عباس دوم صفوی (۱۰۵۲ - ۱۰۷۷۱۰۵۲–۱۰۷۷ ق) به ایران آمده، تغییر مذهب داده و در بدایت حال به جبه‌خانه (اسلحه‌خانه) دولتی راه یافته‌است»،<ref name="aftabir" />، دکتر [[یعقوب آژند]] بر این باور است که وی فرنگی (اروپایی) نبوده، بلکه از اهالی [[گرجستان]] بوده‌است. (در دورهٔ صفوی مسیحیان آن دیار را فرنگی می‌نامیدند). وی نواده [[قرچقای خان]] گرجی، سپهسالار کل قشون ایران و حاکم مشهد در دوره [[شاه عباس]] اول است.<ref name="journals">دکتر یعقوب آژند، علی قلی بیگ جبه دار، کتابدار، [http://journals.ut.ac.ir/page/article-frame.html?articleId=3155 نشریه هنرهای زیبا]، شماره ۱۶ سال هشتادو دو.</ref>

[[قرچقای]] یا قرچغای خان دوم، فرزند منوچهر خان و نوهٔ قرچقای خان اول، سپهسالار سپاه [[شاه عباس اول]]، خود از پشتیبانان هنر [[کتاب آرایی]] محسوب می‌شد؛ چنانکهچنان‌که [[شاهنامه قرچغای خان]] (شاهنامهٔ وینزور) به دستور وی و احتمالاً توسط [[محمد قاسم]] و [[محمد یوسف نگارگر]] کتاب آرایی شده‌است. این [[شاهنامه]] که از خاندان قرچقای به دست حاکمان [[هرات]] افتاده بود، به خاطر سپاسگزاری از حمایت قشون [[بریتانیا|انگلیس]] از حکام یاد شده به هنگام محاصرهٔ هرات توسط قشون [[قاجار]]، به رسم تحفه به دربار بریتانیا فرستاده شده، و هم اینک در گنجینهٔ [[قصر سلطنتی وینزور]] بریتانیا نگهداری می‌شود.<ref name="ensani">مهدی حسینی، [http://www.ensani.ir/storage/Files/20120329164634-5107-49.pdf شاهنامه قرچقای خان (شاهنامه وینزور)]، [http://ensani.ir/fa/content/230914/default.aspx نشریه هنرهای زیبا] -هنرهای تجسمی، شماره45شماره45، ،بهاربهار 1390، صفحات 13-21</ref>

پسر جبه‌دار، با نام [[محمد علی بیگ]] نیز نقاش بود، و در زمان سلطنت [[نادر شاه]] به سمت نقاش باشی دربار یا رییسرئیس کارگاه نقاشی دربار نادر منصوب شد.<ref name=" ruwiki" />

به سبب مقام و منزلت آباء و اجدادش در دربار صفوی، در سال ۱۰۴۹ یا ۱۰۵۰ه. به سمت کتابدار خاصه [[شاه صفی]] و [[شاه عباس دوم]] برگزیده می‌شود. او منصب جبه‌داری و نقاش‌باشی دربار را نیز کسب می‌کند. در زمان شاه عباس ثانی اسلوب فرنگی‌سازی را از نقاشان هلندی مشغول در دربار همچون [[فیلیپس انجل]]، لوکار، رمیان، یان دوهارت و غیره فرا می‌گیرد و گاهی نیز به تقلید از نقاشان طبیعت‌گرای هندی نظیر [[گواردهان]] می‌پردازد و یا از تصاویر چاپی اروپایی بهره می‌گیرد و آثاری می‌آفریند که امروزه به سبک فرنگی‌سازی شهرت دارد. در کنار او نقاشان دیگری چون [[شیخی عباسی]]، [[بهرام سفره‌کش]] و غیره هم کار می‌کرده‌اند.<ref name=" journals" />

وی به سبب آشنایی با نقاشی اروپایی، در تحول سبک، از [[مینیاتور]] صفوی به شیوهٔ ایرانی‌سازی، در شمار پیشگامان است. همچنین در مکتب هند و ایران نیز دست داشته، و آثاری در این مکتب از او به یادگار مانده‌است. علی قلی، تک‌صورت را بسیار لطیف می‌ساخت و عمارات تاریخی و منظره‌ها را با لطافت و رعایت نزدیک نمایی و دورنمایی ([[پرسپکتیو]]) استادانه به تصویر می‌کشید. علاوه بر این در تصویرسازی جانوران نیز توانا بود. [[قلمدان]]های کار او از نوع بهترین قلمدان‌های عصر صفوی محسوب می‌شود. عمده‌ترین آثارش در [[آبرنگ]] بوده، اما در [[رنگ روغن]] نیز مهارت داشت.<ref name="aftabir" />

* تصویر زن جوانی که نیم تاج جواهرنشانی به‌سر گذاشته و در روی چهار پایه‌ایچهارپایه‌ای نشسته‌است و چنین رقم دارد: "رقم علی‌قلی جبادار به تاریخ شهر صفر...صفر… در دارالسلطنهٔ قزوین مرقوم شد. رقم کمترین غلامان علی‌قلی جبادار سنه ۱۰۸۵"؛

* تصویر مجنون که در حالت افسردگی و خستگی است و چنین رقم نوشته: "رقم علی‌قلی سنه ۱۱۲۹".<ref name="aftabir" />

* تصویری از شاهزاده را روی تخت: شاهزاده‌ای جوان، روی ایوانی که شبیه به ایوان [[چهل ستون]] در اصفهان است نشسته و مشغول شراب خواری است. در طرفین ایوان از یک سو نوازندگان جوان مشغول رامشگری هستند، و از سوی دیگر صاحب منصبان جوانی با تفنگ و تیر و کمانشان مراقب حفظ وی می‌باشند. در سوی دیگر ایوان شاعران مترصدند که شعری در مدح امیر بسازند، و بخوانند، و یک فرنگی در این مجلس شرکت دارد این منظره ما را به یاد نوشته‌های «[[شاردن]]» و «[[تاورنیه]]» می‌اندازد و رابطه نزدیکی میان دربار شاه سلیمان و جهانگیر و پادشاهان قاجاریه به وجود می‌آورد.<ref>عیسی بهنام، [http://www.ichodoc.ir/p-a/CHANGED/21/HTML/21_50001.htm "نقاشان ایران در هندوستان"]، مرکز اسناد و مدارک میراث فرهنگی، دوره 2-3، شماره 21 (تير1343تیر1343): صفحات 5-7</ref>

* در "«احوال و آثار نقاشان"» به بیست اثر دیگر وی اشاره شده‌است.<ref name="aftabir" />

در میان نگارگران ایران دو تن به نام «علیقلی» نامبردار هستند که هردو از استادان چیره دستچیره‌دست زمان خود بوده و آثار ارزشمندی به عالم هنر عرضه کرده‌اند.

نخستین ایشان همین «علیقلی جبه‌دار یا جبادار» معروف به «آرنااوت» است که گویا آلبانی‌تبار ولی پرورش یافته در ایران است و معاصر «[[شاه سلیمان]]» و «[[شاه سلطان حسین]]» صفوی ست، و تا اواخر سدهٔ یازده و اوایل سدهٔ دوازده می‌زیسته و به آفریدن آثار هنری می‌پرداخته‌است.<ref name=" adibboroumand" />

{{پانویس|۲}}