موروها: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مورها''' یا '''موروها''' {{به اسپانیایی|Moro}} به مسلمانان [[اسپانیا]] گفته‌می‌شد که نژادی [[عربی]]-اسپانیایی-[[بربر]]ی داشتند <ref name="Britannica">Moor. Answers.com. Britannica Concise Encyclopedia, Encyclopædia Britannica, Inc. , 1994-2010. http://www.answers.com/topic/moors, accessed April 07, 2011.</ref> و امروزه عمدتاً در شمال غرب [[آفریقا]] زندگی می‌کنند.<ref>Moor. Answers.com. The American Heritage® Dictionary of the English Language, Fourth Edition, Houghton Mifflin Company, 2004. http://www.answers.com/topic/moors, accessed April 07, 2011.</ref>

موروها در اصل ساکنان استان رومی [[موریتانیا]] بودند که دربرگیرنده شمال غربی [[الجزایر]] و شمال [[مراکش]] امروزی است. آنها پس از حمله به [[شبه‌جزیره ایبری]] در سدهٔ هشتم میلادی و به‌دنبال ایجاد خلافت‌های [[امویان]] و [[مرابطان]]، بزرگترین تمدن عربی-[[آندلس]]ی را در شهرهایی همچون [[کوردوبا]]، [[تولدو]]، [[گرانادا]] و [[سبیا]] به‌وجود آوردند. [[پرونده:Mauretania et Numidia.jpg|بندانگشتی|500px|حدود استان رومی مورتانیا با خط زرد مشخص شده است. اما]] مسیحیان به رهبری [[آلفونسوی چهارم کاستیا|آلفونسوی چهارم]] در سدهٔ ۱۱ میلادی تلاش‌های خود برای بازپس‌گیری اسپانیا را آغاز کردند که با شکست کامل موروها در ۱۴۹۲ به پایان رسید. در طول این مدت و تا یک سده پس از آن بسیاری از موروها یا خود به شمال آفریقا گریختند و در آنجا ساکن شدند<ref name="Britannica" /> و یا توسط دولت اسپانیا از آن کشور اخراج شده و در شمال آفریقا پناه جستند.<ref name="کلمبیا">Moor. Answers.com. The Columbia Electronic Encyclopedia, Sixth Edition, Columbia University Press. , 2011. http://www.answers.com/topic/moors, accessed April 07, 2011.</ref>

== تاریخچه و خدمت مورها به اسپانيااسپانیا ==

واژهٔ «مورو» از ''Maurus'' لاتین گرفته شده است که نخستین بار [[رومیان]] از آن برای نامیدن ساکنان استان رومی موریتانیا که متشکل از شمال غربی [[الجزایر]] امروزی و بخش شمالی [[مراکش]] امروزی بود استفاده کردند.<ref>"Moor." Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, 2011. Web. 07 Apr. 2011. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/391449/Moor>.</ref> اینان دارای نژادی عربی-بربر بودند و در سدهٔ هشتم میلادی اسلام آورده و مسلمان شدند. آنان سپس به سمت جنوب غربی آفریقا و نواحی شمال غربی قاره به سمت اسپانیا پراکنده شدند.<ref name="کلمبیا" />

در زمان [[طارق بن زیاد]] آنان از [[جبل‌الطارق]] گذشتند و در ۷۱۱ بدون هیچ مشکلی پادشاهی [[ویزیگوت]]ی رو به زوال رودریک را مورد تاخت و تاز خود قرار دادند. آنان سپس با گذر از [[کوه‌های پیرنه]] وارد [[فرانسه]] شدند اما [[شارل مارتل]] در ۷۳۲ موفق شد آنان را در مکانی به نام [[تور (فرانسه)|تور]] شکست داده و به عقب براند.<ref name="کلمبیا" /> در ۷۵۶ [[عبدالرحمان یکم]]، دودمان اموی را در کوردوبا پایه‌گذاری نمود و این امیرنشین در زمان [[عبدالرحمان سوم]] به [[خلافت قرطیه]] تبدیل شد. در این زمان دربار موروها از نظر ثروت، فرهنگ و شکوه و جلال رو به گسترش بود و شهرهای جنوبی تولیدو، کوردوبا و سبیا به سرعت به مراکز فرهنگ جدید بدل شده و دانشگاه‌ها و گنجینه‌های معماریشان شهرت یافت. <ref name="کلمبیا" />

در اوخر سدهٔ دهم میلادی نایب‌السلطنه المنصور وارد درگیری نظامی سختی با مسیحیان شمال اسپانیا شد و تنها در آنجا بود که کشورگشایی‌های موروها با مشکل مواجه گردید. در ۱۰۳۱ خلافت کوردوبا به دلیل قدرت‌خواهی‌های حکام محلی از هم پاشید و مرابطان در ۱۰۸۶ ادارهٔ اسپانیا را در دست گرفتند. با این حال آنان نیز خیلی زود رو به زوال گذاشتند و [[موحدون]] در ۱۱۷۴ جای آنان را گرفتند.<ref name="کلمبیا" /> با این حال انجام کشورگشایی‌هایی پی‌درپی در این مدت سبب شده بود تا هزاران صنعتگر ماهر و کشاورز توانای موروتبار به اسپانیا بیایند و نقش مهمی در شکوفایی روبه‌رشد آن سرزمین ایفا کنند. اما بسیاری از این افراد در طی نبردهای منجر به [[سقوط آندلس]] که در سدهٔ یازدهم میلادی آغاز گردید یا کشته شدند و یا پس از بازپس‌گیری اسپانیا توسط مسیحیان از آن کشور اخراج شدند. <ref name="کلمبیا" />

{{کپی|بخش|url=http://www.dmsonnat.ir/Article-809.aspx}} 

امروزه آثار فرهنگی بیشماری از مسلمانان در اسپانیا باقی مانده است که یکی از نمونه هاینمونه‌های آن وجود پانزده هزار جلد  کتاب خطی در کتابخانه هایکتابخانه‌های معتبر اسپانیا و دیگر آثار مهم تاریخی است که نشانگر عظمت دوران اقتدار مسلمین در آن  دیار است.  (21۲۱) 

در عصر حکومت مسلمین بر اندلس علم طب پیشرفتهای کم نظیریکم‌نظیری کرد، و ابداعات بیشماری در رشتهرشته‌های هایجراحی، جراحی، طب بالینی، و طب گیاهی (زیربنای طب امروزی) پدید آمد. پیشرفتها و تجربه هایتجربه‌های مسلمانان در رشته طب به درجه ای  از کمال رسید که اطبای اندلس قرن یازدهم ظریف ترینظریف‌ترین ابزار جراحی را ساختند و از متد بیهوشی قابل کنترل استفاده  کردند. در زمینه بیماریهای عفونی به تحقیق پرداختند و دیری نگذشت که نخستین داروخانه اروپا در اندلس افتتاح شد.  (22۲۲)  در بررسی دوره اسلامی تاریخ اسپانیا تردیدی باقی نمی ماندنمی‌ماند که اروپاییها تحت تاثیرتأثیر این دوره قرار گرفتند. با توجه به  خدمات اندلس به اروپاییان، می توانمی‌توان گفت که ارتشهای فاتح این منطقه از شکوه و عظمت شهر سویل (اشبیلیه) در حیرت  شدند زیرا مسیحیان هیچ گاههیچ‌گاه مشابه آن را در اختیار نداشتند و این امر نمایانگر رونق اقتصادی، رشد یابندگی سازمان  مدنی، پیشرفت فنی و شکوفایی علمی و ادبی آن دوران بود. زندگی اندلس بواقع جنبه ای اصیل از تجربه بشری است.  بناهای زیبا مثل مسجد بزرگ قرطبه، و قصر الحمراء در غرناطه نشان از عظمت و فرهنگ اسلامی در اسپانیا دارد.  (23۲۳) 

از قرن چهارم هجری به بعد شتاب گسترش کتابخانه هاکتابخانه‌ها در ممالک اسلامی شگفت انگیزشگفت‌انگیز است. در قرطبه خلیفه اموی  اندلس حکم دوم (متوفی 366۳۶۶ هه‍. ق) کتابخانه عظیمی تاسیستأسیس کرد که در حدود چهارصد هزار جلد کتاب داشت و تنها  فهرست آنها بالغ بر چهل و چهار دفتر می شدمی‌شد. در غرناطه در عصر امویان هفتاد کتابخانه عمومی وجود داشت. سلطان  مراکش هنگام عزیمت از اندلس کتابخانه خود را در یک کشتی به مقصد فرستاد. می گویندمی‌گویند که کشتی به دست دزدان  دریایی افتاد. کتابخانه مزبور که بالغ بر 300۳۰۰ تا 400۴۰۰ هزار جلد کتاب بود سرانجام به دست فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا افتاد و  هسته اصلی کتابخانه اسکوریال شد.  (24۲۴) 

ایالت زیبا و تاریخی اندلس (به تلفظ اسپانیاییها آندالوزی) نه تنها در میان شهرهای اروپا ممتاز است بلکه برای خود  معنی و مفهوم خاص دارد. اندلس در حقیقت جنوبی ترینجنوبی‌ترین نقطه اروپاست که در آن جا واندالها و گتهای غربی با یکدیگر  درآمیختند. سپس در شمال آفریقا تحلیل رفتند و آن گاه همه منطقه به تصرف مسلمانها درآمد و اسلام آن جا را با  فرهنگ غنی و پربار خود اشباع کرد و تمدن و اسلوب معماری اصیل خود را در شهرهای قرطبه، اشبیله، غرناطه باقی  گذاشت به طوری که امروز نیز اندلس سنتهای آن دوران را از سبک معماری شهر و روستا تا شیوه کشاورزی و گرفتن  روغن زیتون و مانند آنها حفظ کرده اندکرده‌اند.  (25۲۵) 

سپاهیان اسلام که بدون خانواده و همسر به اسپانیا رفته بودند در ابتدای امر فقط کلنیهای نظامی تشکیل دادند ولی  بعد از سقوط حکومت اموی در دمشق عبدالرحمن بن معاویه بر اندلس تسلط یافت و سلسله امویان اندلس را بنیان نهاد.  حکومت عبدالرحمن اول (756۷۵۶ تا 788۷۸۸) کلنیهای نظامی را اسکان داد و رژیمی مستقل به وجود آورد و فرهنگ سرشار وپربار اسلام در آنجا استقرار یافت، شیوه هایشیوه‌های کشاورزی و آبیاری مشرق زمین رایج شد. با اسکان یافتن مسلمانان که در آن  جا به آنان «مورو» اطلاق می شدمی‌شد عصر طلایی اندلس نیز آغاز شد. در سال 785م۷۸۵م بزرگترین مسجد اعظم اسلامی در اروپا  به همت عبدالرحمن جوان در اندلس به وجود آمد، این مسجد در قرطبه و بر روی یک معبد رومی و یکی از کلیساهای  گت غربی ساخته شد که 179۱۷۹ متر درازا و129و۱۲۹ متر پهنا داشت. بزودی تمدن دیرپای مسیحیت قویا تحت الشعاع تمدن و  فرهنگ مواج و پربار اسلام نوپا قرار گرفت و شکوه و عظمت اسلام و تمدن اسلامی چشم مسیحیان اروپا را خیره ساخت.  تشریفات درباری مشرق زمین در آندلس رواج پیدا کرد، صنایع زرگری و قالی بافی گسترش یافت، کتاب و دانش اهمیت  فراوان پیدا کرد، کتابهای کهنه و قدیمی گردآوری شده در یک کتابخانه بزرگ جای گرفت. سلاطین مسلمان اندلسی ادبا،  شعرا، نقاشان و هنرمندان را در دربار خود گرد آورده و عظیمترین کانون فرهنگی - هنری شرق و غرب را  وجودیت بخشیدند و به روایتی قرطبه را پایتخت شرق در غرب درآوردند. در زمان هارون الرشید (766-809۷۶۶–۸۰۹) مترجمان  عرب آثار ارسطو و افلاطون و سقراط و ارشمیدس را به زبان عربی برگرداندند. مسلمانان اراضی بایر را آباد کردند، قناتها  و کاریزهای بسیار حفر کردند، آب انبارها ساختند، سطح کشاورزی را بالا بردند، و هنر باغ سازی و معماری اسلامی را  ترویج کردند. آنان کشت گیاهان و میوه هایمیوه‌های غیربومی از قبیل نیشکر و خرما و زردآلو و هلو را رواج دادند و هنرهای  دستی اسلامی نظیر ابریشم دوزی، پارچه بافی، دباغی، کاشی سازی و اسلحه سازی را به صورت صنایع مادر درآوردند.  (26۲۶) 

از مهمترین آثار دیدنی اسپانیا که هر سال مورد بازدید میلیونها جهانگرد واقع میمی‌شود شود می توانمی‌توان مسجد بزرگ الکازار در  غرناطه، کاخ الحمراء، کاخ مسلمانان در قرطبه و مساجد بزرگ را نام برد.  (27۲۷)  یکی از این آثار مناره مسجد جامع اشبیلیه  است که رواقها و گنبدهای آن ویران شده، اما اصل بنا برجا مانده و به کلیسای جامع ملحق شده است. دقیقادقیقاً بالای منارهاتاقکی ساخته اندساخته‌اند که بر دیوارهای آن چند ناقوس صلیب و تندیس آویخته شده است. مناره مذکور پس از آن که کار کرد و  هویت اسلامی خود را از دست داد به مدت چند قرن نام «زوما»  Zuma  منسوب به جمعه یا صومعه را به خود  رفت سپس به «خیرالدا»  Giralda  شهرت یافت که هنوز به این نام خوانده می شودمی‌شود. علی رغم تفرقه هایتفرقه‌های سیاسی بین  حکام مسلمان در آندلس، فعالیتهای هنری و فرهنگی متوقف نشد. بدین لحاظ تمدن و فرهنگ اسلامی در اشبیلیه قرن  دوازدهم و غرناطه قرن چهاردهم عالی ترینعالی‌ترین مدارج ترقی و خلاقیت خود را پشت سر گذاشت. برج طلایی اشبیلیه یکی  دیگر از این آثار است. دیوارهای این برج را با خشتهای سرامیک طلایی پوشاندند و مناره مسجد اعظم نیز در سال 1184 ۱۱۸۴ بر تمامی شهر سایه گسترد. این آثار بر شکوفایی تمدن این شهر در عصر اسلامی دلالت دارد.  (28۲۸)  قصر سلطنتی الکازار  (القصر) با ستونهای عظیم خود و سالنهای تزئین شده و آبنماها و حوضها و چشمه هایشچشمه‌هایش در راهروهای پرپیچ و خم و  خنکش زیباترین و فریباترین پدیده معماری اروپا به شمار می آمدمی‌آمد و فی الواقع نیز جالبترین آمیزه فرهنگ و دانش و ذوق و  سلیقه اسلامی محسوب شد. از جمله لشکریانی که تحت عنوان جنگهای صلیبی به مشرق زمین آمدند آنچنان فریفته  سبک زندگی شرق شدند که سبک مذکور را با خود برای اروپا به ارمغان بردند.  (29۲۹) 

خلفای اسلام کاخهای متعددی برای اقامت خویش ترتیب داده بودند ولی مقر رسمی آنان کاخ القصر (الکازار) در قرطبه  بوده است پارک مجد این کاخ بسیار وسیع و دارای طرحی دلپذیر است. در انتهای پارک بنایی کوچک و اختصاصی  ساخته شده که سبک آن نظیر سبک بناهای بغداد است. 

خلفای بنی امیه در قرطبه از لحاظ علاقه به شوکت و جلال دست کمی از خلفای عباسی در بغداد نداشتند. تشریفات و  تجملات آنان به منظور خیره کردن عامه بخصوص فرستادگان اجنبی بود.  (30۳۰)  جنبش ترجمه آثار اسلامی در شهرهای  مختلف اسپانیا شکل گرفت و شهر طلیطله (تولدو) مهمترین و فعالترین این شهرها به شمار می آمدمی‌آمد. زیرا این شهر بیش  از سایر شهرها از کتابخانه هایکتابخانه‌های عربی برخوردار بود. سه گروه در این شهر سکونت داشتند: مسیحیان، اعراب مسلمان، و  یهودیان. یهودیان در زمینه ترجمه نقش واسطه را در میان مسیحیان و مسلمانان ایفا می کردندمی‌کردند. می توانمی‌توان جنبش ترجمه  در طلیطله را به دو مرحله تقسیم کرد. در مرحله اول کتابهای عربی به زبان لاتینی ترجمه می شدمی‌شد ولی در مرحله دوم  کتابهایی که به زبان عربی نوشته شده بود مستقیمامستقیماً به زبان اسپانیایی برگردانده می شدمی‌شد. رشد جنبش ترجمه در مرحله  اول از طریق حکومت مرکزی در ممالک مسیحی نشین اسپانیا صورت نمی گرفتنمی‌گرفت بلکه تلاش اسقفها و علما موجب  پیشرفت این جنبش بود. این عده توانستند از اعضای خود گروهی را تشکیل دهند که ترجمه آثار عربی را سرلوحه کار  خود قرار داده بودند. 

مسیحیان نمی توانستندنمی‌توانستند بدون کمک مسلمانان و بهره برداریبهره‌برداری از ترجمه هایترجمه‌های ایشان به تالیفات علما و فلاسفه یونانی  ست یابند و تا چندین قرن اوضاع بر همین منوال ادامه داشت. جنبش ترجمه در طلیطله در پرتو تلاشها و تشویقهای  رایموند اسقف شهر همچنان به پیش می رفتمی‌رفت و به همین سبب با وجود مراکز دیگر ترجمه در شهرهای مختلف اسپانیا  مثل بارسلون، سگوویا، پامپلونا...،پامپلونا…، طلیطله همچنان مراکز دیگر ترجمه در شهرهای مختلف اسپانیا به شمار می آمدمی‌آمد. 

مرحله دوم جنبش ترجمه به نام مدرسه عربی اسپانیا معروف شد و تاسیستأسیس و سرپرستی این مدرسه با تلاش سلطان  کاستیل صورت گرفت. او می خواستمی‌خواست به رهبران طلیطله و اشبیلیه و دیگر شهرهای اسلامی که دانشمندان خود را مورد  تفقد قرار می دادندمی‌دادند اقتدا کند. معاونان یهودی کاستین سبب شدند تا متون عربی به جای ترجمه به زبان لاتینی، به زباناسپانیایی ترجمه شود زیرا یهودیان از زبان لاتینی به عنوان مهمترین حربه مسیحیت ناخشنود بودند به همین سبب  یهودیان در قرن هفتم هجری خواهان آن بودند که متون قدیمی به زبان اسپانیایی ترجمه شود و هم ایشان بودند که  نوشتن کتابهای تاریخی علمی را به زبان رومی متداول کردند. در مدرسه ترجمه بیش از یکصدوشصت مترجم مشغول  کار بودند. این عده می توانستندمی‌توانستند به ترجمه هزار اثر بپردازند.  (32۳۲) 

در میان علمای اسلامی اندلس مشهورترین ادبا ابن زیدون و ابن سهل و مشهورترین فیلسوف ابن رشد بوده اندبوده‌اند. 

فلاسفه اسپانیا کتابهای فلسفی مختلفی نگاشته اندنگاشته‌اند که همگی نشان از تاثیرپذیری منفی یا متفاوت مؤلفان آن از فلاسفه  مسلمان دارد. برای مثال دومینگو گونسالبو متوفی به سال 1182میلادی۱۱۸۲میلادی (578۵۷۸ هجری) کتابی به نام دگرگونیهای جهان  Deprocessione Mundi  نوشت. وی این کتاب را که از قدیمیترین و مهمترین کتابهای فلسفی مسیحی است، درهفت فصل تدوین کرد و کلمه به کلمه آن را از آثار ارزشمند ابن سینا در فلسفه و ماوراءالطبیعه گرفته است. موضوع بحث  تمام این فصول صفات الهی است. کتاب افراد و یگانه گونسالبو از شفای ابوعلی سینا اقتباس شده و کتاب فروع فلسفه او از  احصاءالعلوم فارابی تقلید شده است.  (33۳۳) 

بسیاری از دانشمندان و فلاسفه مسلمان در مدارس دارای موقعیتهای برجسته بودند و مترجمان به ترجمه تالیفات  ایشان به زبانهای لاتینی و اسپانیایی و عبری می پرداخته اندمی‌پرداخته‌اند. ابوالولیدبن رشد از مهمترین دانشمندان اسلامی اندلس  بوده است. در قرن سیزدهم کتابهای ابن رشد در طبیعیات و مابعدالطبیعه را به زبان عبری ترجمه کردند. 

تاریخ پرماجرای کشورهای اسلامی در طول چهارده قرن حوادث گوناگون و رویدادهای تلخ و شیرین بسیاری را ضبط  کرده است ولی کمتر حادثه ای همانند سرنوشت شوم سرزمین زیبای اندلس تکان دهنده و عبرتعبرت‌انگیز انگیز می باشدمی‌باشد. بی جهت  نیست با آن که قرنها از آن تاریخ می گذردمی‌گذرد هنوز خاطره سرگذشت اندلس زنده باقی مانده است. در گوشه و کنار شهرهایاسپانیا در میان آن همه جلوه گریهای طبیعت مناظر جالبی به چشم می خوردمی‌خورد که در سایر نقاط اروپا دیده نمی شودنمی‌شود. این  مناظر طبیعی نیستند بلکه ساخته هایساخته‌های دست بشرند و هر کدام از آنها 700۷۰۰ تا 1000۱۰۰۰ سال عمر دارند ولی در عین حال  بقدری پرجاذبه و تاثیرتأثیر گذارند که از همه چیز بیشتر بازدید کنندگان کشور اسپانیا را به خود جلب می کنندمی‌کنند. این آثار وعمارتها همانها هستند که از زمان حکومت مسلمین در اسپانیا به یادگار مانده و عظمت و جلال و ابهت تمدن مسلمانان  را در خاطره هر بیننده ای زنده می سازدمی‌سازد. گرچه تماشای مسجد الحمراء، مسجد قرطبه، عمارت القصر و قصر الحمراء همه  کس را مجذوب خود می کندمی‌کند ولی برای مسلمانان جلوه و تاثیریتأثیری دیگر دارد و خاطره هایخاطره‌های تلخ و شیرین را زنده میمی‌کند. کند. شیرین از این جهت که در لابلای کاشیکاریهای زیبا و سقفهای مقرنس و ایوانهای مرتفع آن آثار یک تمدن خیره کننده و  باشکوه دیده می شود.می‌شود؛ و عظمت و جلال هفت قرن حکومت مسلمین را به یاد می آوردمی‌آورد و تلخ از این جهت که بیننده را به یاد  انقراض این تمدن بزرگ می اندازد.می‌اندازد؛ و به خاطر می آوردمی‌آورد که اروپای مسیحی چگونه توانست با نقشه هاینقشه‌های مرموز و خطرناک  جای پای خود را در این سرزمین زیبا باز کند و دست مسلمانان را از آن کوتاه نماید. چگونه توانست جوانان مسلمان را از  مسیر دینی خود منحرف کند و سرزمین اندلس را با خون آنان رنگین سازد و بر آن سرزمین مسلط شود.  (34۳۴)

== سقوط آندلس ==

در ۱۰۸۵ آلفونسوی چهارم، پادشاه لئون و کاستیا موفق به بازپس‌گیری تولیدو از موروها شد اما بزرگترین پیروزی مسیحیان در [[نبرد ناواس ده تولوسا]] اتفاق افتاد و این پیروزی آغازی بر سقوط مسلمانان بود. کوردوبا در ۱۲۳۶ به دست [[فردیناند سوم کاستیا]] افتاد و دژهای مسلمانان با ادامه یافتن جنگ یکی پس از دیگری سقوط کرد. در این زمان تنها [[امارت غرناطه]] بود که در کنترل مسلمانان قرار داشت. در ۱۴۸۷ [[فردیناند دوم آراگون]] و [[ایزابلای یکم کاستیا]] پس از محاصره‌ای طولانی [[مالاگا]] را نیز بازپس گرفتند و در نهایت گرانادا نیز در ۱۴۹۲ به دست آنان فتح شد.<ref name="کلمبیا" />

با وجود پیروزی مسیحیان اما هنوز بسیاری از موروها در اسپانیا باقی‌مانده بودند. در این میان آن دسته از موروهایی که هنوز بر دین خود اصرار داشتند مودیخار {{به اسپانیایی|Mudéjar}} و آنانی که مسیحی شده بودند [[موریسکو]] نام گرفتند. به آنان اجازه داده شد تا در اسپانیا بمانند اما به شدت بر رفتار و کارهایشان نظارت می‌شد.<ref name="کلمبیا" />

موروها در زمان [[فیلیپ دوم اسپانیا|فیلیپ دوم]] مورد آزار و اذیت بسیاری قرار گرفتند، در ۱۵۶۸ سر به شورش برداشتند و در دادگاه‌های تفتیش عقاید متهم شده و تقریباً منقرض شدند. سرانجام در ۱۶۰۹ حکم اخراج موریسکوهای باقی‌مانده نیز صادر شد و آنان از اسپانیا بیرون رانده شدند. بدین ترتیب شکوه تمدن موروها در اسپانیا به‌تدریج نابود گردید هرچند نقش آنان در کمک به پیشرفت‌های [[اروپای غربی]] بویژه اسپانیا در زمینه‌های هنر و معماری، پزشکی و علوم و آموزش ناشمردنی است.<ref name="کلمبیا" />

{{پانویس|اندازه=ریز|چپ‌چین=بله|۲}}