|
'''مسجد کبود''' {{ترکی آذربایجانی|Göy məscid - گوی مچید}}، یا [[مسجد]] جهانشاه<ref>عبدلعلی کارنگ، آثار و ابنیه تاریخی شهرستان تبریز، جلد ۱، چاپ دوم ۱۳۷۴، صفحه ۲۸۱</ref>، از بناهای تاریخی [[تبریز]] است.
این مسجد بنا به [[کتیبه]] سردر آن در سال ۸۷۰ هجری قمری و ۱۴۶۵ میلادی و در زمان سلطان [[جهانشاه]] مقتدرترین حکمران سلسله [[قره‌قویونلو]] و به دستور دختر او - صالحه خانم - بنا شده‌است.<ref name="mosahab">مصاحب، غلامحسین. ''دایرة‌المعارف فارسی''. تهران: امیرکبیر، کتابهای جیبی، ۱۳۸۰</ref> تنوع و ظرافت کاشی کاری و انواع خطوط به کار رفته در آن و بخصوص به دلیل رنگ [[لاجوردی]] کاشی‌کاری‌های [[معرق]] آن سبب شده‌است که به «فیروزهٔ اسلام» شهرت یابد.
[[زلزله]] سال ۱۱۹۳ هجری قمری آسیب فراوان به مسجد زده و در اثر آن گنبدهای مسجد فرو ریخت. تعمیرات و دوباره‌سازی مسجد به منظور حفاظت و بازسازی بخش‌های باقیمانده شامل طاق‌ها و پایه‌ها از سال ۱۳۱۸ آغاز شد و در ۱۳۵۵ کارهای ساختمانی آن به اتمام رسید بازسازی گنبد اصلی توسط مرحوم استاد رضا معماران انجام شد. بازسازی کاشیکاری داخلی و خارجی هنوز ادامه دارد.<ref>{{یادکرد وب
بنای تاریخی مذهبی مسجد کبود از آثار ارزشمند دوره [[قراقویونلو]] می باشد که به دستور [[جهانشاه]] که شهر [[تبریز]] را پایـتخت خود قرار داده بود و به ســــرکــــاری [[عزالدین قاپوچـی]] بنا گردیــده و با استنــــاد به کتــیبه برجسته ســـر درب به سال 870 ه.ق ساختمان آن به اتمام رسیده است.
سلــطنت جهــانشاه از سال 839 ه.ق آغـاز و تا 872 ه.ق ادامـه داشت که وی به دست اوزون حسن از طایفه آق قویونلو کشته شد و بساط اقتدار حـکومتی وی که از آسیای صغیر تا خلیج فارس و هــرات و [[ماوراالنهر]] گــسترده شده بـود برچیده شد.بنای اصـلی در مقام مـسجد مقـــبره، دارای صحـن وســیعی بـوده کــه در آن مجـــموعه ای از ســـاختمان ها از جمــله مدرســه و حمام و خــانقاه و کتابــخانه و... ساخته شده بود که متأسفانه آثاری از آنها به جا نمانده است.
خصوصیت بارز و شهرت وافر مسجد کبود با معماری ویژه تلفیــقی و اعـــجاب انگیز آن بیشتر به خاطر [[کاشیکاری معرق]] و تلفیق آجر و کاشی ، اجرای نقوش پرکار و در حد اعجاز آن می باشد، که زینت بخش سطوح داخلی و خارجی بنا بوده است. در متن کتیبه برجسته سر درب باشکوه و پر نقش و نگار آن، عمارت مظفریه و نیز نام [[نعمت الله بن محمد البواب]] ، خطاط و احتمالا" طراح نقوش که از هنرمندان برجسته خوشنویسی آذربایجان بوده،درج شده است.
چنین تصور می شود که ساختمان مسجد کبود به مثابه یادمان از پیروزی های جهانشاه برپا گردیده است به طوری که در این خصوص می توان به سوره «فتح» که بصورت کامل و به شکل برجسته ، زینت بخش دور تا دور بالای شبستان بزرگ می باشد اشاره نمود. نام جهانشاه در کتیبه بالای درب ورودی نقش بسته که قبلا" روکش طلایی داشته است.
مسجد کبود دارای دو مناره باریک و بلند در منتهی الیه شرق و غرب ضلع شمالی بوده است، در پشت درب ورودی به شبستان بزرگ ، یک بیت شعر فارسی به خط ثلث نوشته شده بدین مضمون :
کردار بیار و گرد گفتار مگرد چون کرده شود ، کار بگوید که که کرد
شبستان بزرگ را از سه طرف رواق ها در بر گرفته و بر بالای آن گنبد دو پوشی به قطر تقریبی 17 متر قرارگرفته است. شبستان کوچک که در حکم مکانی خصوصی و مقبره سلطنتی در نظر گرفته شده بود ، در سمت جنوب بنا واقع شده و با قطعات سنگ مرمر ازاره بندی شده بود که آیات قرآنی به خط زیبای ثلث و به صورت برجسته زینت بخش قسمت فوقانی سنگ ها است.
کاشیکاری آن صرفا" به رنگ لاجوردی و عمدتا" از قطعات شش ضلعی کار شده بود و تمام سطح سقف آن زرنگار ( نقاشی با آب طلا) و کف شبستان ها به احتمال قوی مرمرین بوده است. نقش و نگار نقاشی معرق مسجد شامل گره بندی های هندسی، گل و بوته اسلیمی و ختایی و کتیبه های مختلف که مجموعا" حکایت از زیبایی خارق العاده ای داشته است.
آرامگاه جهانشاه و نزدیکان وی در انتهای شبستان کوچک در داخل سرداب بوده است. زلزله مهیب سال 1193 ه.ق باعث ویرانی شهر تبریز و کشته شدن عده زیادی از مردم آن گشته و از مسجد کبود بجز سر درب و چندین جرز پایه بر جا نمی گذارد و در فاصله بین سالهای پس از زلزله تا شروع مرمت، درب ورودی اصلی و قطعات مرمرین و ... به تاراج میرود.
مسجد کبود در سال 1310 ه.ش در فهرست آثاری ملی به ثبت رسید و بیشترین مرمت آن تا سال 1343 انجام پذیرفته و در فاصله سالهای 54_1352 بازسازی
گنبدهای بالای شبستان ها به همت مرحوم [[اسماعیل دیباج]] و دفتر فنی حفاظت آثار باستانی و به دست توانای معمار شهیر و فقید آذربایجان، استاد رضا معماران جامه عــمل پوشاند. اینک کار محوطه سازی و باز یافت نقس و نگار کتیبه های داخل مسجد در دست اجرا است.
--[[کاربر:Hamid azhari|Hamid azhari]] ۱۳ مهٔ ۲۰۰۹، ساعت ۱۵:۵۸ (UTC)
.<ref>{{یادکرد وب
| عنوان=مجموعه "مسجد كبود" تبريز نمونه‌اي از معماري بديع اسلامي
| ناشر=خبرگزاری جمهوری اسلامی
| 