گیاهان دارویی: تفاوت میان نسخه‌ها

محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
LetsDoItBot (بحث | مشارکت‌ها)
تمیزکاری، + ویرایش با ماژول ابرابزار با استفاده از AWB
Fatranslator (بحث | مشارکت‌ها)
خط ۱:
'''گیاهان دارویی'''<ref>{{یادکرد فرهنگستان | مصوب=گیاهان دارویی | بیگانه=medicinal plants | بیگانه در فارسی= | حوزه=گیاهان دارویی | دفتر=سیزدهم | بخش=فارسی | سرواژه=گیاهان دارویی}}</ref> [[گیاه|گیاهانی]] هستند که یک یا برخی از اندام‌های آنها حاوی [[مواد مؤثر در گیاهان دارویی |مادهٔ مؤثره]] است. این ماده که کمتر از ۱٪ وزن خشک گیاه را تشکیل می‌دهد، دارای خواص دارویی مؤثر بر موجودات زنده است.
 
[[پرونده:Arabic herbal medicine guidebook.jpeg|بندانگشتی|چپ|270px|توضیح خواص درمانی [[زیره]] و [[شوید]] در نسخه عربی (پیرامون ۱۳۳۴ م) از کتاب ''د ماتریا مدیکا'' از نوشته‌های [[دیوسکوریدس|دیوسکوریدوس]]]]
خط ۸:
گیاه‌شناسی در ایران قبل از اسلام نیز سابقهٔ طولانی داشت. در [[اوستا]] بارها از «اورورو بیشه زو» (گیاه درمانی) ستایش شده است و واژهٔ اورورو به معنی گیاه فرشته نگهبان [[امرتات]] (امرداد) که خود یکی از [[امشاسپندان]] و کمال جاودانگی است در اوستا آمده است. پزشکان ایرانی از صدها گیاه و رستنیِ درمان‌بخش آگاه بودند و آن‌ها را مقدس می‌شمردند. مقدس‌ترین این گیاهان ۳۰ نوع بود که نمادی از نام روزهای سی‌گانهٔ یک ماه بود. به طور مثال نام روز [[آذر]] که نماد گیاهی آن در [[اوستا]] «اثرگون» نام دارد و آن نوعی [[گل همیشه بهار]] است که دم کردهٔ آن محرک [[سلسله اعصاب]] است و برای رفع خستگی استفاده می‌شد.<ref name="shafaqna.com">{{یادکردوب|نشانی=http://shafaqna.com/persian/services/other-news/item/37292-چکیده-ای-از-گیاه-شناسی-ابن-بیطار|عنوان= چکیده‌ای از گیاه‌شناسی ابن بیطار |تاریخ بازدید=۱۲ اسفند ۱۳۹۴|ناشر=خبرگزاری بین‌المللی شیعه}}</ref> نام «دارو» نیز از ریشه واژه ایرانی «دار» به معنی درخت است و در [[زبان پارسی میانه|زبان پهلوی]] به «داروگ» تغییر شکل یافته و واژه انگلیسی و فرانسه «drug» از همین ریشه [[زبان فارسی|فارسی]] ساخته شده‌اند.<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/3001513890201.pdf|عنوان= گیاه درمانی و پزشکی در ایران باستان|تاریخ بازدید=۳ فروردین ۱۳۹۵|ناشر=فصلنامه تاریخ پزشکی، سال دوم، شماره دوم، بهار ۱۳۸۹}}</ref>
 
در [[طب یونانی]] نیز دمنوش کاربرد داشته است. [[بقراط]] (۴۶۰–۳۷۷ قبل از تاریخ) ارتباط میان شکل گیاهان و بیماری‌های قابل درمان توسط آن‌ها به نام تئوری امضاها را مطرح کرد. بر اساس این نظریه می‌گوید این خود طبیعت است که به ما قدرت درمانی گیاهان را نشان می‌دهد. به همین علت بود که ساقهٔ [[زرد]] رنگ [[ریواس|ریوند]] علیه [[یرقان|بیماری زردی]] و میوه و گل قرمز [[انار]] علیه [[خونریزی]] بکار می‌رفت.<ref>{{پک|ولاگ|استودولا|۱۳۹۲|ک=گیاهان دارویی|ص=۱۷}}</ref> [[جالینوس]] (۱۲۹–۲۰۰ میلادی) پزشک [[یونان|یونانی]] تجربیات خود را در یازده جلد کتاب ثبت کرد. او داروهای گیاهی را به چند گروه تقسیم کرد و بنیانگذار شاخهٔ خاصی از طب به نام «جالینوسی» (علم مواد دارویی و تهیهٔ آن‌ها) بود.<ref>{{پک|ولاگ|استودولا|۱۳۹۲|ک=گیاهان دارویی|ص=۱۸}}</ref> در قرن اول میلادی، کتاب ''[[د ماتریا مدیکا]]'' را [[دیوسکوریدس|دیوسکوریدوس]]، پزشک ارتش [[نرون]] تدوین کرد، که از نخستین کارهای معتبر در مورد علم [[گیاه‌درمانی]] است. دیوسکوریدوس که اساس کار خود را بر پایهٔ کار بقراط بنا نهاده بود، شکل، مشخصات و خواص بیش از ۵۰۰ گیاه را در کتاب خویش ارائه کرد که تا ۱۵۰ سال بعد به‌عنوان یک کتاب مرجع مورد استفاده قرار می‌گرفت. در همان زمان یک طبیعی‌دان رومی به نام [[پلینیوس|پلینی]] کتاب تاریخ طبیعی نسبتاً حجیمی را تدوین نمود که در آن به شرح گیاهان و خواص درمانی آن‌ها پرداخت. ۷ قرن بعد، که در اروپا به [[قرون وسطی]] موسوم است، [[صومعه]]‌ها زنده‌نگاه‌داشتن گیاه‌درمانی را به دست گرفتند. [[راهب|راهبان]] متون مربوطه را نسخه‌برداری کردند و از آن‌ها برای شفای بیماران استفاده نمودند و مزرعه‌هایی را به پرورش این گیاهان اختصاص دادند.<ref name="shafaqna.com" />
 
آغاز کاربرد وسیع گیاهان دارویی و رونق و گسترش آن در کشورهای شرقی بخصوص در دورهٔ اسلام به زمانی که شرق به کارها، نوشته‌ها و ترجمه‌های آثار بقراط، [[جالینوس]] و کتاب‌های دیوسکوریدوس و [[پلینیوس]] و دیگران دسترسی یافت، مربوط می‌شود. زیرا کارها و آثار این دانشمندان یونانی مستقیماً از طریق [[شام]] و شرق رسید و در اوایل قرن سوم میلادی در [[بیت‌الحکمه]] به [[عربی]] ترجمه شد. کتاب «گیاهان» یا «الحشایش» یکی از مهمترین ترجمه‌های این منابع است که در واقع همان ترجمهٔ ''دِ ماتریا مدیکای'' دیوسکوریدوس است و از آن زمان و حتی تا همین اواخر به عنوان [[طب سنتی]] همیشه مورد استفاده قرار می‌گرفت. [[محمد بن زکریای رازی]] (سال‌های ۲۵۰ تا ۳۱۳ ق) دایرةالمعارفیدائرةالمعارفی در [[درمان|درمان‌شناسی]] به نام کتاب [[الحاوی|''الحاوی فی الطب'']] و کتاب خلاصهٔ پزشکی، به نام [[الکناش المنصوری (کتاب)|''المنصوری'']] و کتاب دیگری به نام [[دفع مضار الاغذیه (کتاب)|''منافع الاغذیه و دفع مضارها'']] را نوشت. این کتاب‌ها و بقیهٔ آثار او، مخزن و مرجع مهم اطلاعات گیاه‌شناختی برای نسل‌های متمادی در شرق و غرب بوده است.<ref>{{پک | قهرمان | 1384 | ک=تاریخ شناخت گیاهان دارویی | زبان=fa | ص=22–29}}</ref> پزشک نامور [[بوعلی سینا]] (سال‌های ۳۵۹ تا ۴۱۶ ه‍. ش) ۸۱۱ داروی گیاهی و معدنی را در کتاب [[قانون]] همراه با اثرات آن‌ها بر بدن انسان شرح داده است. برخی از این گیاهان ریشهٔ هندی، [[تبت|تبتی]] چینی یا کلاً شرقی داشته‌اند.<ref>{{پک|ولاگ|استودولا|۱۳۹۲|ک=گیاهان دارویی|ص=۲۰}}</ref>
 
دو واقعه زمینهٔ علم گیاه‌شناسی را گسترش داد. یکی از آن‌ها اختراع دستگاه چاپ به وسیلهٔ [[یوهانس گوتنبرگ|گوتنبرگ]] در سال ۱۴۵۰ میلادی و دیگری کشف آمریکا به وسیلهٔ [[کریستف کلمب]] در سال ۱۴۹۲ میلادی بود. نتیجهٔ مستقیم این دو واقعه، چاپ تعداد زیادی از مجموعه‌های گیاهی و وارد کردن داروهای جدیدِ بسیار به اروپا بود. [[پاراسلسوس]] دانشمند [[سوئیسی]] (۱۵۴۱–۱۴۹۳) با سفر به اروپا و جمع‌آوری تجربیات گوناگون، پایه و اساس محکمی در طب به وجود آورد. ''گنجینهٔ گیاهان'' یکی از مهم‌ترین آثار این دانشمند است. او برای طب گیاهی اولویت خاصی قائل بود و به اثرات درمانی آب‌های معدنی و گیاهان محلی توجه زیادی داشت. وی اولین کسی بود که علم [[شیمی]] را در روش‌های درمانی شرکت داد. او در تاریخ علم طب به عنوان اصلاح کننده طب و به بیان دیگر بنیانگذار [[شیمی درمانی]] و پزشکی مطلع در باب گیاهان دارویی شناخته شده است. شیمی و [[فارماکولوژی]] به موازات یک‌دیگر تکامل یافته‌اند. بالاخره به لطف کتاب [[الکساندر چیرش]] (۱۸۵۶–۱۹۳۹) به نام «رسالهٔ فارماکولوژی» بود که مطالعهٔ گیاهان دارویی و داروهای طبیعی در میان علومِ شناخته شدهٔ دیگر جای گرفت.<ref>{{پک|ولاگ|استودولا|۱۳۹۲|ک=گیاهان دارویی|ص=۲۶}}</ref>
خط ۲۲:
 
== تفاوت بین گیاهان دارویی و داروی گیاهی ==
گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسد. گیاهان دارویی مثل زیره، رازیانه، هل یا دارچین گیاهانی هستند که برخی خواص درمانی آن‌ها که عمدتاً بی ضرر یا کم ضرر هستند، به اثبات رسیده است اما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرآیندیفرایندی خاص و استریل هستند. با این توضیحات و ذکر تفاوت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی باید گفت که عطاری‌ها تنها حق فروش گیاهان دارویی را دارند، گیاهانی که تعداد شان مشخص است و طی سالیان دراز فواید و بی عارضه یا کم عارضه بودن شان به اثبات رسیده است. مسلم است که مصرف بی‌رویه و بیش از حد نیاز هر نوع خوراکی اعم از گیاهی یا شیمیایی می‌تواند برای بدن ضرر داشته باشد.<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://www.tebyan-ardebil.ir/description.aspx?id=25204|عنوان= فرق گیاهان دارویی با داروهای گیاهی |تاریخ بازدید=۳۰ اسفند ۱۳۹۴|ناشر=تبیان اردبیل| پیوند بایگانی =| تاریخ بایگانی =}}</ref>
 
== گیاهان در ایران ==
خط ۴۲:
* ذکر نام و نام علمی گیاه
* ذکر قسمت مورد استفادهٔ گیاه از قبیل: گل، برگ، ریشه و غیره
* ذکر تاریخ انقضای مصرف<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://www.fda.gov.ir/item/485|عنوان= مقررات و ضوابط اخذ مجوز بسته‌بندی وتولید فرآورده‌هایفراورده‌های گیاهی|تاریخ بازدید=۲۸ اسفند ۱۳۹۴|ناشر= وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان غذا و دارو| پیوند بایگانی =| تاریخ بایگانی =}}</ref>
 
== تولید و فروش گیاهان دارویی ==
خط ۵۳:
| تاریخ بایگانی =}}</ref> اغلب گیاهان دارویی موجود در عطاری‌ها به صورت خشک شده می‌باشد که تا رسیدن به دست مصرف‌کننده زمان زیادی از جمع‌آوری آنها گذشته است؛ به همین دلیل خواص درمانی این گیاهان به شدت کاهش یافته یا در اکثر موارد به کلی از بین رفته است.<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://fdo2.sums.ac.ir/moavenat/tahghigh/danestaniha/archivedanestaniha/indexgihandaroo.HTML|عنوان=داروی گیاهی در مقابل گیاه دارویی |تاریخ بازدید=۵ فروردین ۱۳۹۵|ناشر= دانشگاه علوم پزشکی شیراز- معاونت غذا و دارو |}}</ref>
 
پروانه‌ای که برای عطاری‌ها صادر می‌شود پروانهٔ فروش گیاهان دارویی است و تعهد محضری از آن‌ها گرفته می‌شود که دخالت در امور پزشکی نکنند و عطاری‌هایی که اقدام به فروش «داروی گیاهی»<ref group="یادداشت">گیاهان دارویی شامل بخش‌هایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازه‌ها و عطاری‌ها به فروش می‌رسداما داروهای گیاهی حاصل تبدیل برخی گیاهان به دارو در کارخانه‌های داروسازی و طی فرآیندیفرایندی خاص و استریل هستند.</ref> می‌کنند، مرتکب تخلف می‌شوند.<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://isna.ir/fa/news/94111710602/فروش-غیرقانونی-داروهای-گیاهی-به-عطاری-ها|عنوان= فروش غیرقانونی داروهای گیاهی به عطاری‌ها |تاریخ بازدید=۸ اسفند ۱۳۹۴|ناشر=ایسنا}}</ref>
 
بعضی از کشورها مانند [[چین]] و [[ویتنام]] درمان‌های سنتی را در نظام بهداشت و درمان عمومی خود ادغام کرده‌اند.<ref>{{یادکردوب|نشانی=http://www.bbc.com/persian/science/2011/04/110430_l32_herbal_medicine_eu|عنوان= مقررات جدید اتحادیه اروپا برای محدود کردن داروهای گیاهی|تاریخ بازدید=۹ اسفند ۱۳۹۴|ناشر=بی‌بی‌سی فارسی| پیوند بایگانی =
خط ۷۳:
گیاهان تلخ لعابدار: گیاه [[پای خر]]، [[شاهدانه]]، گیاهان قابض (داروهای منقبض کننده<ref group="یادداشت">Astringentes</ref> این مواد روی بشره یا مخاط با تشکیل رسوبات سخت همراه با بافت پروتئینی تأثیر می‌گذارند. آن‌ها آب موجود در بافت‌ها را می‌گیرند و با کم و بیش خشک کردن آن‌ها اثر ضد تورمی نیز دارند. این مواد اغلب از ترکیبات [[تانن]] هستند.
 
این گروه شامل [[مورد]]، [[گل غافث]]، [[هوفاریقون]]، [[مریم گلی]]، [[انجبار]]، [[گوش خر]]، [[گل مینا]] (امراض جلدی، اگزمای متورم و عفونی)، [[تره تیزک]]، [[سنفتیون]]، پوست [[درخت بلوط]] و [[بید]]، ریشهٔ [[بابا آدم (گیاه)|بابا آدم]]، [[گردو (درخت)|درخت گردو]]، [[توت روباهی (سرده) |توت روباه]]، [[هفت بند]]، [[آویشن]]، [[دم شیر (گیاه)|دم شیر]] و [[زوفا]] می‌شود.
 
;ضد التهاب<ref group="یادداشت">Antiphlogistica</ref>
خط ۱۷۱:
;ضد فشار خون<ref group="یادداشت">Hypotensiva</ref>
 
این گیاهان روی [[فشار خون]] بالا (ناراحتی‌های سیستم تنظیم کننده) تأثیر می‌گذارند. درمان این بیماری شامل رژیم غذایی و داروهای مناسب آن است. در مرحلهٔ آغاز بیماری فشار خون می‌توان از مسکن و پایین آورنده‌های فشار خون نظیر [[سنبل الطیب]]، [[یولاف]]، [[سیر]]، [[اکلیل الملک]]، سرخ ولیک و [[رازک]] استفاده کرد.<ref name="ReferenceA" />
 
;گیاهان معطر<ref group="یادداشت">Aromatica</ref>
خط ۲۱۰:
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
 
== منابع ==
خط ۲۲۴:
{{آشپزی}}
{{داده‌های کتابخانه‌ای}}
{{قارچ‌ها و گیاهان دارویی}}
 
[[رده:گیاهان دارویی|*]]
[[رده:پزشکی جایگزین]]