زال: تفاوت میان نسخه‌ها

| bodystyle =

| titlestyle =

| title =

| imagestyle =

| captionstyle =

| labelstyle =

| data18 =

روابط میان ایران و زابل از دوران [[فریدون]] و [[نریمان]] کم‌و‌بیشکم‌وبیش پایدار بود ولی در دوران منوچهر و سام این روابط مستحکم‌تر گشت. منوچهر پادشاه [[ایران در شاهنامه|ایران]] وقتی از کار سام <ref>تولد زال و طرد او توسط سام</ref> آگاه گشت فرزندش نوذر را به زابل فرستاد تا حضورش را به نزد منوچهر به وی ابلاغ نماید. سام وقتی پیام پادشاه را شنید خاکبوس گشت سریعاسریعاً همراه نوذر به نزد منوچهر شتافت .<ref>شاهنامه منوچهر را [[تاج|دیهیم‌دار]] و سام را دیهیم‌جو لقب می‌هد</ref>. منوچهر هنگام جلوس بر تخت در طرفین راست و چپ او قارن و سام نشستند <ref>این مفهوم خاصی برای دیگران داشت یعنی دو متحد طراز اولّ ایران زابل و ری بودند</ref> تا سالاربار زال آراسته به زرّین کلاه و زرّین عمود به حضور پادشاه و حضار آورد همه از جمال و زیبایی زال حیرت زدهحیرت‌زده شدند.

منوچهر مشتاق بود از چند و چون جریان زال و علت طرد و پرورش او توسط [[سیمرغ]] را از زبان [[سام]] بشنود و سام همه واقایع را بر منوچهر عرضه داشت آنگاه منوچهر از ستاره‌شناسان و [[موبدان]] خواست تا آیندهٔ زال را پیش‌بینی نمایند. منجمان از روی علائم، زال را پهلوانی نامدار ابراز داشتند و چون منوچهر اینگونه شنید خلعتی مناسب زال و اطرافیان تدارک دید. سام بسیار از منوچهر سپاسگزاری نمود و هنگام خروج از پایتخت، ایرانیان از کوی‌کوی و برزن به بدرقه زابلیان آمده و ایشان تا بیرون شهر بدرقه نمودند. پیش از جدایی سام از منوچهر، شاه ایران فرمانی داد مبنی بر اینکه زال از امروز شاه [[زابل در شاهنامه|زابل]] گشته و سام برای فتح مازندران رهسپار گردد.

=== حکمرانی زال در زابل ===

زال به همراه پدر و گردان زابلی که به [[ایران در شاهنامه|ایران]] رفته بودند به زادگاهش بر گشت،برگشت، سام همه سران و بزرگان کشور را جمع نمود و پس از ابلاغ حکم شاه ایران، بدیشان گفت که باید به گرکسار و مازندان لشکرکشی نماید از این‌رو زین‌پس شاه این کشور زال فرزندم خواهد بود و انتظار من اینست همه او را یاری و گوش به فرمان او باشید و بدانید که زال زینهار من است. سپس سام رو به فرزندش زال نمود و گفت به داد و دهش حکم رانی کن و آرام باش و چنان دادن که زابل خان توست و این خان و مان هر چه آبادتر دل دوستداران تو شادتر.

زال آنگاه از سرنوشت خویش پیش سام گلایه کرد که در کودکی بدور از کانون خانواده روزگار سختی گذرانده و اکنون که نیازمند کمک پدر هست نیز باید از او دور باشد. سام گفت هر چه گویی سزاست و هر چه در دل داری بگو که ستاره‌شمار این چنین اختر تو را یافته استیافته‌است و زال چنین گفت.

چون زمان حرکت سپاه سام به گرگساران و [[مازندران در شاهنامه|مازندران]] سر رسید زال و سام یکدیگر را برای خداحافظی در آغوش گرفتند آنگاه سام گفت: اینک برگردد و شادمان به جانب درگاه برو حکومت را آغاز کن. دستان‌زال پر اندیشه بسوی دربار باز گشتبازگشت و اندیشه نمود چگونه حکمرانی نماید تا موفقیت در پی داشته باشد. بر تخت عاج جلوس نمود و فرمان داد تا همه نامداران و موبدان قبایل و طوایف زابلی پیش او آمدند و را از هر گونه هنر و دانش غنی نمودند بدانگونه که در علم و دانش به جایی رسید که همتایی در جهان کس ندید. اینک گردش فلک بعد ناملایمات بسیار مهرش را بروی زال و سام به زیبایی گسترانیده بود.

== ازدواج زال ==

زال از معدود حکمرانان شاهنامه است که از دوران نوجوانی و پیش از ازدواج به حاکمیت رسید و اینک زال علاوه بر حکومت، جوانی تنومند و پهلوانی است که با گردان خویش هرازگاهی برای شکار یا اخذ باج و ساو به سرزمین‌های مجاور سرک می‌کشد. سرزمین‌های [[هند در شاهنامه|هندوان]]، [[کابل در شاهنامه|کابل]]، [[دنبر در شاهنامه|دنبر]]، [[مرغ در شاهنامه|مرغ]]، [[مای در شاهنامه|مای]] کشورهایی هستند که زال بر آنها تسلط دارد و ممکن است اراضی مزبور در زمان [[سام]] مفتوح گشته باشند اما آنچه مسلم است نباید این کشورها از یکدیگر و از زابل دور بوده باشند، سران همهٔ کشورهای فوق هر ساله باج و خراج سالانه‌شان را به زابل می‌پرداختند و احتمال اینکه سکنهٔ این کشورها از قوم زابلی باشند بسیار محتمل است.<ref>منوچهر پادشاه ایران به اراضی یاد شده دسترسی نداشت یا ممکن است میان کشورهای فوق و ایران کشور زابل قرار داشت</ref>

زال و جنگجویان هم‌کیش او در یکی از همین دوره‌گردی‌های همراه با شکار و تفرّج از زابل به نزدیک مرزهای کشور کابل که هر ساله باج و ساوش را به سام می‌پرداخت رسید. بر کابل شخصی [[مهراب کابلی|مهراب]] نام از نژاد [[ضحاک|ضحاک‌تازی]] حکومت داشت که یلی بود خوش‌تیپ و نیرومند اما بت‌پرست. مجلس بزم و سوری از جانب زال ترتیب یافت و در آن مجلس مهراب که از زال سپیدمو خوش‌اش آمده بود او را به خان خویش دعوت نمود. اما زال به سبب تفاوت آئینی و ترس از پدرش سام این دعوت را نپذیرفت. مهراب بروی خود نیاورد و در ظاهر او را ستود اما در دل زال را ناپاکدین خواند. چون مهراب مجلس را ترک نمود، زال خبر یافت که در پس پردهٔ او یکی دختر است بسیار مشهور بنام [[رودابه]].

زال که ندیده عاشق رودابه گشته بود لحظه‌ای از اندیشه او فارغ نشد. روز بعد [[مهراب کابلی|مهراب]] بدیدار دختران خود [[سیندخت]] و [[رودابه]] به شبستان شد و دختران را مزیین به زیورآلات مجلل یافت. سیندخت از پدر پرسید زال چگونه مرد است؟ مهراب پاسخ داد کسی در جهان هماورد او نیست، دل شیر دارد و زور فیل، چون بر گاه نشیند دُر فشاند و چون در جنگ باشد سر فشاند. تخت و بخت‌اش جوان، تنها عیب‌اش همان سفیدی موی سر اوست.

رودابه سخنان می‌شیند دلباخته زال گشت، اما جز به ندیمان و دایگان خویش این سرّ نزد کسی فاش نکرد. نخست ندیمان به رودابه اظهار نمودند که تو تاج سر دختران جهانی به هر گوشه‌ای از شهر چهره تو منقوش است میان بتان چون صورت تو خساره نیست، همه دلبسته‌ٔدلبستهٔ مهر تو می‌باشند چرا همتای یک مرد پیرسر گردی. از این سخنان رودابه بر آشفتبرآشفت و ندیمان را نهیب زد. سریعاسریعاً همه ندیمان رای رودابه را فهمیدند و گفتند ما همه بنده‌ایم هر چه فرمان دهی همان کنیم. رودابه از این سخنان شاد گشت. یکی از ندیمان گفت در این کار باید جادوی کنم به سحر و فسون مانند مرغی پیش زال شوم تا مگر شاه را نزد بانو آورم. از این سخنان رودابه خندان گشت با چهره‌ای مُعصفر رو به ایشان گفت:

{{ب|برفتند خوبان و بر گشتبرگشت '''زال'''|دلش گشت با کام و شادی همال}}

==== رفتن زال به کاخ رودابه ====

[[File:Zal meets Rudaba.jpg|thumb|[[رودابه]] از گیسوی خویش کمند می‌سازد]]

پرستنده‌گان خوشحال به کاخ باز گشتندبازگشتند امّا دربان خشمگین بر آنها تشر زد که چرا بیموقع به بیرون رفتند مگر نمی‌دانند که شاه [[زابل در شاهنامه|زابل]] در دشت کابل اردو زده استزده‌است و اگر چنین گل‌گل بدستان ببینند پست‌شان خواهند کرد. پرستنده‌گان بهانه آوردند که فصل بهار است برای چیدن گل برای رودابه بدشت رفتند، آنگاه داخل شدند نزد رودابه شتافتند تا شوق دیدار زال را به او بدهند و دیگر سخن از سهی‌قد، زیبا رخ و پهلوانی زال بسیار گفتند و رودابه با مزاح به آنها گفت که دگرگونه از یک مرغ پرودهٔ پیر سر سخن می‌رانید سپس خنده‌زنان به آرایش کاخ پرداختند که عطر بوی آن تا دشت‌ها می‌پیچید.

شب هنگام که تاریکی بر همه جا سایه گسترد پرستنده‌ای بسوی زال بیرون جست پیش زال آمد تا او را تا به کاخ رهنمون باشد، چون زال به دیوار قصر نزدیک شد سیه‌چشم رودابه را دید و رودابه گیسوان خود را کمند ساخت تا معشوق بالا رود ولی زال کمندی بر کنگره دژ انداخت و از آن بالا آمد رودابه را از نزدیک دید و بر آن زیبایی یزدان را ستایش نمود و نمازش برد سپس هر دو مستانه دست در دست یکدیگر داخل اتاق زرنگار شدند.

در امتداد بوس و کنار، زال رو به رودابه کرد و گفت اگر از این وصلت [[منوچهر]] آگاه گردد راضی نخواهد شد و [[سام]] نیز خشمگین خواهد گشت امّا تا پای جان در این راه خواهم ایستاد. رودابه در جواب گفت به حکم داور و کیش خویش جز زال کسی بر من پادشاه نخواهد بود. مهرورزی تا سپیدهٔ سحر ادامه داشت تا اینکه صدای تبیره (طبل) از پرده‌سرا بر آمدبرآمد و زال (شید) روابه را پدرود کرد از بالای کاخ فرود آمد به چادر خویش در دشت [[کابل در شاهنامه|کابل]] رفت.

== وعده موبدان به تولد رستم ==

زال پیش از نظر موبدان، نامه‌ای هم به پدرش سام نوشت و صراحتاصراحتاً موضوع وصلت با دختر مهراب را مطرح نمود و در نامه اشاره نمود امکان برگشت وجود ندارد جز با مرگ وی. سام پس از رؤیت نامه میان دو راه مردد شد رای منوچهر یا رای فرزند را انتخاب نماید تا قضیه راحت‌تر فیصله یابد. بدین منظور او نیز با موبدان مشورت نمود و ایشان پس از رصد ستارگان در روشنایی روز فرمودند نگران از این وصلت نباشد چون مولودی خواهد آمد پناه کشور و مردم خواهد بود. [[سام]] از بابت این پیشگویی بسیار خوشحال گشت و با هزار اسیر گرگسار و مازندرانی به شهرایران شتافت تا [[منوچهر]] را که هنوز از ماجرا خبر نداشت راضی به وصلت نماید.

چون سام به نزد منوچهر رسید پیشتر از فتح [[گرگساران در شاهنامه|گرگساران]] و [[مازندران در شاهنامه|مازندران]] و دلیرهی‌های او سخن رفت و منوچهر بسیار شاد و خشنود بساط جشن و سور به افتخار سام را مهیا کرد. فردای آن شب وقتی بارگاه منوچهر گشوده شد سپهدار سام نزد شاه شد و منوچهر به او گفت باید به هندوستان شوی و دود از کاخ [[مهراب کابلی|مهراب]] بر آوری برآوری<ref>فردوسی [[کابل در شاهنامه|کابل]] را هندوستان نام می‌برد</ref> و همه خویش و پیوند [[ضحاک]] را از دم تیغ بگذرانی. سام به جنگ مهراب شتافت و خیمه جنگ را در دشت کابل برافراشت، امّا زال را که خبر شد گفت سام مگر نخست از روی نعش من بگذرد تا کابل را آتش زند. سام در فشار مضاعف قرار گرفت از یک طرف فرمان منوچهر و از سوی دیگر سرسختی فرزندش زال.

وقتی که زال بر اردوی سام رسید همه او را به رای پدر ترغیب کردند اما زال همچنان استوار بر اراده‌اش بود که با سام بجنگد. سام چاره را در آن دید موضوع را با نامه‌ای که حاملش زال باشد منوچهر را از وضع پیش آمده مطلع گرداند. سام تمام فداکاری‌های گذشته و خدمات بی‌نظیرش در طول عمرش در نامه گوشزد کرد و گفت که زال مصمم است مقاومت نماید اگر راهی معقول‌تر است شاه بزرگ راه معقول را برگزیند. نامه به زال سپرده شده و زال شتابان به سوی [[آمل (شهردژ)|آمل]] راهی شد. [[منوچهر]] پس از مشاورهٔ موبدان و اینکه ثمرهٔ وصلت پهلوانی خواهد بود پشت و پناه ایران، با امر وصلت موافقت نمود و پیام سریعاً به سام و مهراب و [[سیندخت]] رسید شادی و شور شهر کابل <ref>[[بابل (دولت‌شهر)|بابل]]</ref> و اردوگاه سام را فرا گرفت و بدین گونه از ازدواج زال و [[رودابه]] [[رستم]] چشم به جهان گشود.

بعد از آنکه بهمن زابل را فتح می‌کند و فرامرز را می‌کشد زال را به اسارت گرفته و او را در غاری در البرز کوه زندانی می‌نماید در نسخه اصلی شاهنامه از سرنوشت زال پس از اسارت در غار البرز کوه سخنی بمیان نیامده است امّا در ملحقات شاهنامه آمده استآمده‌است که زال به جادوی جادوگری که بهمن را یاری می کرده استمی‌کرده‌است قرنها در همان غار در غل و زنجیر بوده استبوده‌است تا سرانجام در سالهای نه چندان دور از دنیا می‌رود.