فضل بن روزبهان خنجی: تفاوت میان نسخه‌ها

فضل‌الله در سال ۸۹۲ برای سومین بار از شیراز عازم حجاز شد؛ در خلال این سفر در اردوی تابستانی پادشاهی در دامنه کوه سهند تبریز به حضور [[سلطان یعقوب]] آق قویونلو رسید و کتاب بدیع الزمان را -که دیباچه اش به نام سلطان مصدر شده بود- تقدیم داشت و مورد اعجاب و تحسین فراوان قرار گرفت. در همین مجلس بود که فضل‌الله به میل خود، تقبل کرد که تاریخ سلطنت آن پادشاه را بنویسد.<ref name="همان، صفحهٔ ۱۷۴" /> در این رابطه سلطان یعقوب می‌گوید: «اگر تاریخ حیات ما را فضل‌الله بن روزبهان بنویسد، چنان‌که خود گفت، ناسخ تواریخ ملوک عالم خواهد بود.»<ref name="همان، صفحهٔ 175">همان، صفحهٔ 175</ref>

پس از قیام [[شاه اسماعیل]] و تفتیش عقاید مذهبی در ایران، فضل‌الله به [[ماوراء النهرماوراءالنهر]] گریخته و در شهر غازان (در حال حاضر مرکز حکومت [[تاتارستان]]) اقامت می‌گزیند. در سال ۹۰۹ هجری قمری در همین شهر، کتاب «ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل» را در رد بر کتاب نهج الحق [[علامه حلی|ابن مطهر حلی]] می‌نویسد.<ref name="همان، صفحهٔ 177">همان، صفحهٔ 177</ref> دربارهٔ کم توجهی تذکره نویسان به خواجه فضل‌الله، نکته ای را باید ذکر نمود و آن اینکه هر چند مراجع مختلف کم و بیش از احوال و آثار وی یاد کرده‌اند؛ ولی چون سخت مبغوض و مورد تعاقب شاه اسماعیل بود، بالطبع کسی را یارای آن نبود که همچنان عالم و دانشمند مؤثر الوجودی مانند او را که در عین حال معروفیت هم داشت معرفی نماید؛ لذا آنچه در آن زمان دربارهٔ او نوشته‌اند، مختصر و آمیخته به ابهام است. ابهام از این جهت که او دوستدار اهل بیت و ائمه اطهار بود؛ ولی با خلط مبحث، او را به دشمنی آنان متهم کردند.<ref name="همان، صفحهٔ 177" />

نظر به این که خواجه فضل‌الله شاهد بسیاری از وقایع بوده و نیز قید داشته است که وقایع را صحیح و آنچه هست بنویسد؛ خصوصاً که هیچگاه درست نویسی و انصاف را از دست نمی‌دهد و به طوری که مشاهده می‌شود حتی نسبت به کسانی که با آنها مخالفت داشته است منصفانه مزایا و محسنات هرکس را می‌شمارد و از مورخین دیگر کمتر مغلوب احساسات می‌باشد. از قسمتهای مفید این کتاب، فصل مشروح و مفصلی است که در آن از اجداد پادشاهان صفویه و مخصوصاً از وقایع و حوادث و سرگذشت [[شیخ جنید]] و [[شیخ حیدر]] و مقدمات تکوین این سلسله، گفتگو می‌شود. مخصوصاً به این نکته باید توجه داشت که آنچه او نوشته است قبل از قیام شاه اسماعیل و اعلام سلطنت اوست و قطعاً متضمن احساسات موافق و مخالف نیست.<ref name="همان، صفحهٔ 175" />