قنات يا كاريز هشتمین عجایب دنیا و يكي از شگفت‌انگيزترين ابتکارات تاريخ بشري و میراث تمدن ایرانیان است که با همت و تلاش دسته جمعی مردم و عموما بدون کمک حاکمان براي رفع يكي ازمهم ترین نيازهاي حياتي جوامع ، مديريت و برنامه‌ريزي شده است .در گذشته فن آوری و مدیریت استحصال وانتقال آب ،از طریق قنات ریشه اصلی ایجاد شهرنشینی ، مدنیت و باعث رشد دانش و علوم ، هنر، فرهنگ و نظام اداره جامعه قلمداد می شده است. باور و اعتقادباورواعتقاد مردم این مناطق برخلاف بربریت ،توحش و نظام اجتماعی عقب مانده آن زمان که جز کشور گشائی ، فتوحات و غارت دنبال چیز دیگری نبوده اند تنها ابداع روش دقیق آبرسانی و تامین نیاز مادی برای مبارزه با طبیعت و رنج سختیهای طاقت فرسا ناشی از زندگی در کویر بشمار نمی رفت بلکه تامینانگیزه سعادتفداکاری و پیشرفتتحمل نظاممصائب اجتماعیحفر درقنات طیف، متنوعتامین و گستردههدیه ایسعادت ازو موضوعات مرتبط باپیشرفت تمدن کاریزی برای یک پروسه بلند مدت از طریق طرح های کاربردی جزءآمالبوده و آرزو هایشاناست بود. روایت های پندآموز تاریخی از سرنوشت متجاوزان به این دیار در سفرنامه ، افسانه و قصه ها گواه متقن بر اینادعاستصلابت و بزرگ منشی و ادعای ماست. به منظور تدوین و ارائه الگوی توسعه مبتنی بر تمدن کاریزی دسته بندی و تفکیک موضوعات و محورهای اصلی مرتبط با قنات در چهارچوب دو بخش : 1- قبل از مظهر قنات 2- بعد از مظهر قنات مفید واقع خواهد شد. علت مرزبندی موضوعات در تحقیقات تمدن سازی نوین بر اساس مظهر کاریز ، توجه و عنایت پیشینیان به اهمیت و حساسیت مراحل توزیع و مصرف درمقایسه با تولید بوده است.در فرهنگ عامه مردم سبزوار برتری و ارجحیت مراحل و فرآیند معماری ،تجارت واقتصاد ، دامپروری و کشاورزی و تقسیم عادلانه آب ومسیر و جوی های عبور آب و ... در فرآیند تمدن سازی بر جانمایی ، محاسبه عمق و حفر چاه و کانال آن ، لای روبی و نگهداری و ... بوضوح نمایان است .این مطلب در گویش و نامگذاری مظهر قنات [[دهن فره]] به معنای دهانه فرهنگ و یا دهانه فره و تجلی گاه تمدن و تعالی بشری و حاصل تلاقی زحمت و رنج ورود به عالم ناشناخته هستی با ظهور رحمت و گنج خالق طبیعت بوده استتبلورعینی دارد.این دسته بندی نشان می دهد که قنات دیگر فقط یک روش و تکنیک انتقال آب نیست بلکه کاریز نماد فرهنگ ،هنر،معرفت و دانش نیاکان این سرزمین محسوب می شود. امروزه دغدغه تعالی ، پیشرفت و تدوین طرح توسعه پایدار مبتنی بر فرهنگ و میراث جامعه ،الگوبرداری از مهمترین ابتکار و اختراع پیشینیان این دیار را پیشنهاد می کند. الگوبرداری از فن آوری و تکنیکی که علاوه بر کارائی و قدمت به جهت ارزش و اهمیت آن جزء میراث فرهنگی به ثبت جهانی رسیده است و در گزارشات سازمانهای جهانی [[الگوی توسعه]] معرفی می گردد.
