گاتاها: تفاوت میان نسخه‌ها

گات‌ها (اوستایی) جمعِ ''گات'' به معنای سرود است که در [[زبان پهلوی]] به ''گاث'' (گاس) تبدیل شده و در [[زبان پارسی]] ''گاه'' گفته می‌شود. ردپای این واژه در [[دستگاه (موسیقی)|دستگاه‌های موسیقی]] امروز ایرانی به جای مانده استمانده‌است. همانند [[دستگاه سه‌گاه|سه گاه]] و [[دستگاه چهارگاه|چهار گاه]].<ref>سروده‌های زردشت برگردان به پارسی موبد رستم شهرزادی</ref>

گات‌ها از نگاه [[صرف و نحو]] و زبان و بیان، روشِ ارائهٔ مطالب، فکر واندیشه، سبک شعر و ویژگی‌های دیگر با دیگر بخش‌های ''اوستا'' تفاوت دارد، ازین روی همهٔ [[اوستاشناس|اوستاشناسان]] و دانشمندان آن را از خودِ زرتشت می‌دانند،<ref name="فرهنگ دهخدا :گاتها" /><ref name="اوستا، هاشم رضی">اوستا، هاشم رضی</ref> گات‌ها [[منظوم]] و [[موزون]] به گونهٔ اشعار دینی [[ایران باستان]] اند که به شدت موجز و فشرده‌اند و از نظر ساختار [[دستور زبان]] استثناء هستند. شاید نخست بلندتر و به [[نثر]] بوده اما برای در امان بودن از گزندِ فراموشی یا دستبردِ روزگار، آنها را به نظم درآورده‌اند تا بهتر به خاطر سپرده شود.<ref name="اوستا، هاشم رضی" />

در کل، ۱۷ سرودهٔ گاتها ۲۳۸ [[بند]]، حدود ۸۹۶ [[بیت (شعر)|بیت]] یا ۵۵۶۰ [[واژه]]<ref name="فرهنگ دهخدا :گاتها" /> است که بعدها در میان ۷۲ هات (فصل) [[یسنا]] جای داده شده‌اند. این ۱۷ سروده با شمارهٔ فصل آنها در [[یسنا]] شناخته می‌شوند. به هر یک از فصل‌های [[یسنا]] و گات‌ها [[هات]] گفته می‌شود.

ازآنجا که نخستین واژهٔ آن ''اهون ویتی'' خوانده می‌شده و در پهلوی ''اهنودگات'' می‌خوانند. شامل ۷ [[هات]] (فصل) می‌باشد. هر فصل مشتمل بر چند قطعه و هر قطعه دارای سه [[مصراع]] است؛ و هر مصراع شانزده هجا دارد که پس از هجای هفتم وقف یا سکته‌ای است (۹+۷)<ref name="ReferenceA" /> آغاز آن از شروع هات ۲۸ تا پایان هات ۳۴ است.

* [[اُشتَوَدگاه]] دربارهٔ راز آفرینش، خودشناسی، خداشناسی.<ref name="ReferenceB" /> [[اُشتَوَدگاه|اشتاویتی]] و به پهلوی اشتودگات دارای چهار «هات» است و هر هات به چندین قطعه قسمت شده که هریک پنج مصراع دارد و هر مصراع ۱۱ هجا دارد و سکته یا وقف بعد از هجای چهارم است (۷+۴)<ref name="ReferenceA" /> شامل هات ۴۳، ۴۴، ۴۵ و ۴۶ می‌شود.

* [[سپَنتمَدگاه]]<ref>در پهلوی: سپنتمدگات</ref> دربارهٔ آفرینش و پیرامون آن<ref name="ReferenceB" /> سپنتامینو، چهار «هات» دارد. هر هات چندین قطعه و هر قطعه ۴ مصراع و هر مصراع یازده هجا دارد، وقف مانند اشتودگات پس از هجای چهارم است (۷+۴)<ref name="ReferenceA" /> شامل هات ۴۷، ۴۸، ۴۹ و ۵۰ می‌شود.

* [[وُهوخْشتَرگاه]] دربارهٔ تازه شدن جهان و بهرهٔ کارکرد آدمی<ref name="ReferenceB" /> تنها یک هات دارد، هر قطعه ۳ مصراع و هر مصراع ۱۴ هجا دارد و سکته یا وقف در وسط آن یعنی پس از هجای هفتم می‌آید (۷+۷)<ref name="ReferenceA" /> شامل هات ۵۱ می‌شود.

* [[وَهیشتوایشْت‌گاه]] دربارهٔ والاترین آرزوی [[اشا|اشو]] زرتشت و [[اشا|اشوان]]<ref name="ReferenceB" /> هفت هات دارد، قطعه‌ها مرکب از دو مصراع کوتاه و دو مصراع بلند اند. مصراع کوتاه ۱۲هجایی، با وقف پس از هجای ۷ ام. (۵+۷) و مصراع‌های بلند ۱۹ هجایی با دو وقف یکی پس از هجای هفتم و دیگری پس از هجای ۱۴ام است.<ref name="ReferenceA" /> شامل هات ۵۳ می‌شود.

زبانِ گات‌ها، گاتی یا اوستایی کهن است که به گروهِ [[زبان‌های ایرانی]] کهن متعلق است و زیر شاخهٔ خانوادهٔ خاوری [[زبان‌های هندواروپایی]]، شرق ایران<ref name="ReferenceA" /> است. زبانِ این بخش، به کهنگیِ زبانِ [[ریگ ودا]] کتابِ مذهبیِ هندوان [[آریایی]] است و پیشینهٔ آن -دستِ کم- به ۸ قرن پیش از میلاد می‌رسد.<ref name="ReferenceA" /> بیشترِ آنچه از اوستای گاهانی فهمیده می‌شود -هم از نظر واژگان و هم دستوری- تنها بخاطر همین خویشاوندیِ اوستای گاتی با زبان [[سانسکریت ودایی]] است. گات‌ها برای نخستین بار در سدهٔ هجدهم به همتِ [[اوستاشناس]]ان اروپایی شناسایی شد.

در سده ۱۸ میلادی پژوهشگر فرانسوی «انکتیل دوپرون»<ref>Anquetill Duperron</ref> با بهره‌گیری از زبان [[سانسکریت]] که [[ریگ‌ودا]] <ref>ऋग्वेद Rigveda</ref> (اشعار و سرودهای مذهبی [[هندو]]) با آن نوشته شده، کلید زبان [[اوستا]] و سرانجام گاتاها را پیدا نمود و راه بر ترجمه آن گشوده شد.<ref>[[ریگ‌ودا]] از نظر زبان‌شناسی و محتوایی پیوند نزدیکی با [[اوستا]] دارد.</ref>

به ترتیب تاریخ تا کنون این پژوهشگران ترجمه‌هایی از گاتاها به زبان فارسی ارائه داده اندداده‌اند: [[ابراهیم پورداوود]] (سال ۱۳۰۵ و بازنگری در ۱۳۳۱)، موسی جوان (۱۳۴۸)، [[هاشم رضی]] (سال ۱۳۴۸ و بازنگری در ۱۳۸۰)، موبد [[فیروز آذرگشسب]] (۱۳۵۱ تا ۱۳۵۸)، عباس شوشتری (مهرین) (۱۳۵۴)، [[علی‌اکبر جعفری]] (۱۳۵۹)، حسین وحیدی (۱۳۶۶)، [[جلیل دوستخواه]] (۱۳۷۴)، موبد [[رستم شهزادی]] (۱۳۷۷)، آبتین ساسانفر (۱۳۸۳) و ترجمهٔ مشترک بابک صالحیان و [[رضا مرادی غیاث‌آبادی]] (۱۳۹۰).<ref>{{یادکرد وب |نام خانوادگی=مرادی غیاث‌آبادی |نام=رضا |عنوان=دستکاری در گاتهای زرتشت و گمراهی در مطالعات ثانوی |نشانی=http://ghiasabadi.com/zoroaster_gatha_03.html |بازبینی= ۲۸ مرداد ۱۳۹۵|اثر= |تاریخ=۲۲ مرداد ۱۳۹۰ |ناشر=وبگاه رضا مرادی غیاث‌آبادی |نشانی بایگانی=https://web.archive.org/web/20160818031622/http://ghiasabadi.com/zoroaster_gatha_03.html |تاریخ بایگانی=۲۸ مرداد ۱۳۹۰ |کد زبان=fa }}</ref>

در گاتها اهمیت بکارگیری از استعاره و نقش آن در زبان و ذهن درک شده استشده‌است. مکانیزمی که به ذهن اجازه می‌دهد تا فهم دنیای فیزیکی و تجربه‌های اجتماعی به شناخت موضوعات دیگر منجر شود.

استعاراتی که زردشت در گاتها استفاده کرده استکرده‌است: دوستی با اورمزد، دئنا ونوهی، وهومن، اشا، وهور خشتر، آرمئیتی، سروش، سپنتا مینو، هئورواتت، امرتات، اترا، پل چینوت، اوشتا، گئتا، رتو، دروج.<ref>Abreu, Jose Luis. "Gathas: An Ancient System of Metaphors & Poetry." (2010).</ref>

این نگرش که ''انسان‌ها مورد آزمایش قرار می‌گیرند''، در اندیشه ایرانی با آنچه که در اندیشه ابراهیمی دیده می‌شود -که همه سختی‌ها آزمایش به شماربه‌شمار می‌روند- متفاوت است. سختی‌های عادی زندگی، گاه روند عادی پدیده‌ها یا بازخورد اشتباهات ماست. اما آزمایش در اندیشه ایرانی، رویدادی ویژه است که فرد باید اوج شایستگی خود را در آن بروز دهد.

{{پانویس|2۲}}