ابن ملجم مرادی: تفاوت میان نسخه‌ها

در کتاب طبری آمده که سه تن از [[خوارج]] به نام عبدالرحمن بن ملجم از قبیله [[کنده (قبیله)|کنده]]، [[برک بن عبدالله]] و [[عمرو بن بکر تمیمی]] که همدیگر را در مکه ملاقات کردند و با هم به مذاکره پرداختند و پس از اتمام [[مراسم حج]]، [[سوگند]] یاد کردند که [[علی]] و [[معاویه]] و [[عمرو عاص]] را به اعتقاد خوارج مسئول وضع اسفبار مسلمانان بودند و گمراه شده بودند و با انگیزه انتقام از کشتار یارانشان در [[نهروان]]، بکشند. روز کشتن را ۱۷ [[رمضان]] تعیین نمودند و هر کسی به شهر قربانی خود رفت. عبدالرحمن به [[کوفه]]، برک به [[دمشق]] و عمرو به [[مصر]] رفتند.<ref name="EI" />

در کوفه، عبدالرحمن پیش مردان قبیله اش کنده رفت. اما نیتش را بر ملا نکرد، چرا که می‌ترسید در همه جا فاش شود. روزی گروهی از قبیله [[تیم الرباب]]را دید که برای ۱۰ تن از کشتگانشان در نهروان عزاداری می‌کردند و در میان آنان زنی زیبا رو به نام [[قطامه بنت شجنه]] را دید و دلباخته اش شد و از وی خواستگاری کرد. قطامه پذیرفت به شرطی که مهریه‌اش ۳۰۰۰ درهم، یک کنیز و یک غلام و کشتن علی باشد. وی در جنگ نهروان پدر و برادرش را از دست داده بود و در فکر انتقام گیری از علی بود. او نه تنها به عبدالرحمن در انجام این امر پافشاری کرد، بلکه خود نیز کمکش کرد و فردی به نام وردان از قبیله اش را به کمک وی فرستاد. عبدالرحمن نیز از فردی به نام شبیب بن بجره از قبیله بنی اشجع درخواست یاری نمود. شب قبل از واقعه، قطام با این سه تن در مسجد اعظم کوفه دیدار کرد و سینه هایشانسینه‌هایشان را با حریر بست. (در منابع، شرح بیشتری بر این کار عجیب ارائه نشده استنشده‌است). این سه تن که شمشیرهایشان را در زهر خوابانیده بودند، کنار در مسجد منتظر ماندند تا علی به منظور اقامه نماز صبح به مسجد وارد گردد. به محض پدیدار شدن علی، شبیب به وی حمله برد و شمشیرش را زد که به بازوی در خورد که فرار کرد و در میان جمعیت گم شد. وردان نیز فرار کرد اما وقتی به خانه رسید، پسرعمویش وی را دید که حریر از سینه باز می‌کرد و به وی ظنین شد و وردان را کشت. تنها ابن ملجم باقی ماند که در حالی که فریاد می‌کشید ''حکمیت خاص خداست نه تو و یارانت''، ضربتی به فرق سر علی زد و می‌خواست فرار کند که ابوادما همدانی وی را به زمین افکند. علی به خانه اش بازگشت و ابن ملجم را پیش وی آوردند و او به علی گفت که ۴۰ روز شمشیرش را تیز می‌کرد و از خدا می‌خواست که با آن بدترین مخلوق خدا را بکشد. علی در پاسخ گفت خود ابن ملجم با همین شمشیر کشته خواهد شد و وی را بدترین مخلوق خدا نامید.<ref name="EI" />

نام واقعی برک که مسئول کشتن معاویه بود، حجاج بن عبدالله بن (عبیدالله یا بکر) و از نسبهایش می‌توان به صریمی، مبرد، تمیمی صریمی، نزال بن عامر (بر طبق دینوری) اشاره نمود.<ref name="EI" />

در مورد شخصی هم که مسئول کشتن عمرو عاص بود، در منابع به نامهای عمرو بن بکیر (بر طبق ابن سعد و به جای عمرو بن بکر)، عمر بن بکیر اشاره شده و نسبش سعدی است. برخی منابع وی را ایرانی می‌دانند و او را به نام [[زادویه]] یا زاذویه می‌خوانند که غلام بنی عبر بن عمرو بن تمیم بود. [[دینوری]] تنها فردی است که این شخص را عبدالله بن مالک صیداوی می‌نامد. [[مدائنی]] روایتی دارد که در بین خوارج مشهور است که در آن این سه تن را فرزندان ملجم می‌نامد به نام‌های عبدالرحمن، قیس و یزید که پدرشان ملجم آنان را از این کار بازمی‌داشت اما مادرشان تشویقشان می‌کرد. دانشنامه اسلام این روایت را رد می‌کند.<ref name="EI" />

آنچه از روایات بر می‌آید نشان می‌دهد که در اصل قضیه شباهت‌های بسیاری دارند و تفاوتشان جزئی است که ناشی از راویان مختلف است و نشان می‌دهد که مورخان این قضیه را به طوربه‌طور دقیقی مورد بررسی قرار داده‌اند.<ref name="EI" />

بسیاری از منابع می‌گویند وی از نقشه کشتن علی خبر داشته و ابن ملجم شب واقعه را در مسجد اعظم در حال مشاوره با وی به سر می‌برده استمی‌برده‌است. در هنگام سحر، اشعث به ابن ملجم علامتی نشان داد که حجر بن عدی آن را شنید و از آن توطئه‌ای حس کرد و قصد داشت به علی اطلاع دهد، اما دیر رسید. اشعث به ابن ملجم رسیدن سحر را خبر داد که منابع شیعی آن را نشانه‌ای از تشویق وی برای کشتن علی می‌دانند. روایاتی دیگر می‌گویند که اشعث در خانه اش با ابن ملجم گفتگو کرده نه مسجد و حجر بعد از کشته شدن علی به اشعث می‌گفت که در اصل تو قاتل علی بودی. بر طبق یعقوبی، ابن ملجم یک ماه در خانه اشعث بود و شمشیرش را تیز می‌کرد. مسعودی روایتی متفاوت با دیگر منابع دارد که حاکی از آن است که وقتی اشعث از نقشه ابن ملجم آگاه شد، وی را سرزنش نمود. ابن مبرد نیز می‌گوید که اشعث نقشه کشتن را به علی اطلاع داد اما علی در پاسخ گفت که ابن ملجم هنوز وی را نکشته استنکشته‌است و بنابراین نمی‌تواند وی را بکشد؛ بنابراین روایات از اشعث تصاویری مختلف از یک توطئه چی قتل علی تا یک یار وفادار به او، ارائه می‌دهند.<ref name="EI" />

در منابع روز ضربت خوردن علی ۱۷، ۱۹ و ۲۱ رمضان گزارش شده استشده‌است. اما شیخ مفید روز ۱۹ را صحیح تر می‌داند و ابن ابی الحدید نیز می‌نویسد چون این سه تن کارشان را عبادت می‌دانستند بنابراین آن را در شب قدر ۱۹ رمضان قرار دادند تا ثواب بیشتری برده باشند. روز مرگ علی هم در منابع از ۱۱ تا ۲۱ رمضان گزارش شده و مدت تحمل ضربت را دو یا سه روز دانسته‌اند.<ref name="EI" />

مسعودی و ابن کثیر نام همپیمان ابن ملجم شبیب را شبیب بن نجده (به جای بجره) و نسبش را اشجع هروری می‌دانند. بلاذری معتقد است که شبیب توانست به علی ضربت بزند، اما دانشنامه اسلام این را رد می‌کند. شبیب بعدها توسط مغیره بن شعبه به جرم فتنه انگیزی در ناحیه کوفه و ارعاب مردم و پرسیدن نظر مذهبی آنان در مورد ازرقیان، بازداشت و کشته شد.<ref name="EI" />

برخی منابع نام پدر وردان را مجالد دانسته و برخی دیگر نام وردان را مجاشع بن وردان می‌دانند. این در حالی است که دینوری حتی نامی از شبیب و وردان نمی‌برد. بلاذری روایتی نقل می‌کند که به جای وردان کسی دیگر را نام می‌برد با این شباهت که پسر عمویش او را می‌کشد. برخی منابع مانند منابع شیعی می‌گویند این شبیب بود که به خانه بازگشت و توسط پسرعمو یا برادرش کشته شد و وردان فرار کرد.<ref name="EI" />

در منابع در مورد شخصی که ابن ملجم را دستگیر کرد، روایات گوناگونی آمده استآمده‌است. بر طبق مبرد، مغیره بن نوفل بن حارث بن عبدالمطلب (نه حدرموته ابو ادما) و بر طبق یعقوبی، قثام بن عباس، ابن ملجم را دستگیر کردند. ابن ملجم پس از دستگیری فریاد زد: علی، به سگانت بگو که من را ول کنند.<ref name="EI" />

اشعاری در این زمینه موجود است که سرایندگان نامعلومی دارد که گاه به ابن ملجم و گاه به شاعران معروف منتسب می‌شود. شعرهای مختلف و با رویکردهای مختلفی در منابع آمده استآمده‌است. مانند اشعار دو تن از خوارج به نامهای ابن ابی میاس و عمران بن حطان که اولی در شعرش کشتن علی و مهریه قطام را ستایش می‌کند. دانشنامه اسلام معتقد است شعر عمران بن حطان که موضوعش ستایش عمل ابن ملجم بوده، توسط شاعران دیگر دست کاری شده و از تمجید به سرزنش و لعنت ابن ملجم تبدیل شده استشده‌است. شعری بلند از بکر بن حصاد باهری (یا بکر بن حماد قاهری) نیز در نکوهش ابن ملجم سروده شده استشده‌است.<ref name="EI" />

دانشنامه اسلام به نظری از کائتانی اشاره می‌کند که وی چنین می‌اندیشد که این ماجرای توطئه سه نفره، داستانی ساختگی است که به وسیلهٔ آن از این عقیده که علی در چشم مردم آن زمان، بدترین زمامدار است جلوگیری شود و معاویه و عمروعاص نیز شایسته مرگ تلقی گردند و این ماجراها را که در زمانهای مختلف رخ داده را با هم یکجا مربوط کرده‌اند.<ref name="EI" />

دانشنامه اسلام نیز در این زمینه بر این باور است که طراحان نقشه کشتن علی و معاویه و عمرو، گروهی متعصب بوده‌اند که منابع نسبت به آنان رویکردی تحقیر آمیز داشته‌اند و این منابع شان علی را ستوده‌اند و آنان را نیز در نقشه قتل معاویه و عمرو دخیل دانسته‌اند و این نقشه قتل سه نفره بی حکمت نبوده و آنان به این دلیل تصمیم گرفته‌اند که سه نفر را همزمان بکشند که اگر یکی یا دو تا از علی و معاویه و عمرو باقی می‌ماند، زمینه برای یکه‌تازی آن شخص فراهم می‌شد که این امر برای معاویه محقق گردید.<ref name="EI" />

{{پانویس|۲}}