اسماعیل منتصر سامانی: تفاوت میان نسخه‌ها

|اندازه تصویر=200px۲۰۰px|زیرنویس تصویر=|دوران= [[سامانیان]]|تاجگذاری=|تفویض=|تعمید=|نام کامل='''ابوابراهیم اسماعیل بن نوح منتصر'''|لقب= منتصر|زادروز=|زادگاه=|تاریخ درگذشت=۳۹۵ هجری|محل درگذشت=|آرامگاه=|پیش از=|پس از=[[عبدالملک دوم سامانی|عبدالملک دوم]]|شهبانو=|همسر=|همسر ۱=|همسر ۲=|همسر ۳=|کاخ=|دودمان=|آواز سلطنتی=|شعار سلطنتی=|پدر=[[نوح بن منتصر]]|مادر=|فرزندان=|دین=[[سنی|اسلام]]|امضاء=}}'''ابوابراهیم اسماعیل بن نوح منتصر''' آخرین بازمانده از امیران سامانی بود. تحرکات و تلاش‌های منتصر در نبردهایی که میان او و ایلک خان که نیروهای آواز قبایل مختلف ترک تشکیل یافته بود ثمری نبخشید و سرانجام با شکست او، قلمرو سامانی میان حاکمان نو پای ترک تقسیم شد. از میان قبایل ترک، [[ترکان غز]] تا آخرین روزهای حیات سامانیان، به آنها وفادارماندند و [[اسماعیل بن نوح منتصر]] را درسال ۳۹۳هنگام نبرد با ایلک خان، یاری رساندند. سرانجام [[منتصر]] در ربیع الاول سال۳۹۵ توسط عربان بنی بهیج که شبانه برمنتصرهجوم بردند به قتل رسید. مقبرهٔ او، در بین مردم بنام مقبره علم بردار، یاعلمدارمشهور است، بافاصله کمی ازروستای آستان بابا نزدیک کرکی واقع است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص470ص۴۷۰}}</ref><ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص۴۶۸}}</ref>

غزان ازتسلیم اسرا به منتصرخودداری کردند. منتصر از ترس سازش آنها با ایلک خان از غزان خارج شد و به همراه و یاری سیصد سواره و چهارصد پیاده در گذرگاه درغان از جیحون که یخ بسته بود عبور کرد و به آمل شط رفت. در آنجا نامه‌ای شکایت آمیز به محمود نوشت و از او برای دفع ایلک خان استمدادکرد. سپس به امیدکمک ابوجعفرخواهرزاده از دست پروردگان سامانی به [[مرو]] رفت که با ایستادگی او دفع شد ودرسال۳۹۴ وارد ابیوردشد. در آن ناحیه، ابونصرنصربن محمود حاجب به منتصر کمک کرد در [[نساء]] خطبه بنام او خواند. مردم نساء از ترس مخالفت با خوارزمشاه از او کمک خواستند. منتصر به جنوشان رفت، در جوشان در برابر لشکر اعزامی [[خوارزمشاه]] شکست خوردند و تعدادی از یارانش از جمله ابونصر کشته شدند. پس از آن منتصر به اسفراین رفت مردم [[اسفراین]]هم از ترسی که داشتند او را بیرون کردند. [[منتصر]] پس از چند روز توقف در[[سرخس]]سپاهیانش را که پراکنده شده بودند گرد هم آورد و به ساحل قطنان در آن سوی جیحون حرکت کرد. او در جنگ با مدافعان [[بخارا]] به ثغرنور بخارا عقب‌نشینی کرد. اما پس از مدتی در جنگی آنان را شکست داد و تارومار کرد. دراین هنگام بود که رئیس الفتیان سمرقند، بنام ابن علمدار به همراه سه هزار مرد به اوپیوستند. غزان هم دوباره به او پیوستند و منتصر نیروهایی تازه یافت و در شعبان سال۳۹۴ ایلک خان را در نبرد سخت بنام بورنمذ شکست داد. باقی لشکریان منتصر کشته شدند منتصر پس از شکستی که خورد از جیحون عبور کرد و به [[خراسان]] فرارکرد. او به اندخوذ از نواحی [[جوزجان]]رفت و در تعقیب و گریز از برابر والیان وفادار سلطان محمود به جنابد، جومند و بسطام رفت. قابوس زیاری به کمک دوهزار مرد اورا دفع کرد. منتصر پس از آن به سمت [[نساء]] حرکت کرد وازآنجا به امید وعدهٔ خویشاوند خود بنام ابن سرخک سامانی به بخارا رفت امااین وعده فریب و دروغی بیش نبود. وقتی منتصربه چاه حماد در بیابان آمل شط رسید بسیاری از سپاهیان او که از جنگ و گریز چندساله خسته شده بودند از او جداشدند واو را رها کردند و با عبور از جیحون به حاجیان ایلک خان پیوستند. دشمن همهٔ گذرگاه‌های جیحون را محاصره کرد. منتصر هم مورد محاصره قرارگرفت. دو برادر منتصر اسیر شدند و به اوزکند فرستاده شدند و منتصر به منزلگاه ابن بهیج اعرابی از عربهای چادرنشین بیابان گریخت. در ربیع الاول سال۳۹۵ عربان شبانه بر منتصر هجوم بردند و او را به قتل رساندند. سپس پیکر منتصر را به روستای مایمرغ از نواحی رودبار زم درکرانه جیحون بردند و در همان‌جا اورا به خاک سپردند. سلطان محمود، وقتی خبرراشنید منزلگاه ابن بهیج و دیگر عربان را غارت کرد. مقبرهٔ نه چندان بزرگ آخرین بازمانده امیرسامانی، ابوابراهیم اسماعیل منتصر که در بین مردم به مقبره علم بردار یا علمدار مشهوراست مسافت کمی باروستای آستان بابا درنزدیکی کرکی دارد. مقبره او مانند آرامگاه سامانیان بنایی است مربع شکل و گنبدپوش. در مقبره علمدار بجای گچ بری در شکل‌های گوناگون شاهد کنده کاری روی آجرهستیم.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ وتمدن اسلامی درقلمروسامانیان|نام خانوادگی=ناجی|نام=محمدرضا|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص391ص۳۹۱}}</ref>

پس ازهجوم ایلک خان به [[ماوراء النهر]] و تسخیر و تصرف بخارا، ایلک خان ادعامیکرد برای اطاعت ازامیرسامانی آمده‌است، اما بلافاصله شروع کردبه دستگیرکردن فرماندهان نظامی، و بقایای خاندان آل سامان.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=|ناشر=امیر کبیر|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص۴۶۷}}</ref>عبدالملک امیرسامانی، و برادرش منصور دوم، که نابیناشده بود وبرادردیگرش ابوابراهیم وابویعقوب وسایربازماندگان سامانی رابازداشت کرد وهرکدام ازآنهارا ازهم جداکرد وبه زندان انداخت تابایکدیگر توطئه ای راایجادنکنند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلاییایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=امیرکبیر|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص۴۶۷}}</ref> ازمیان فرزندان نوح سوم سامانی، ابوابراهیم اسماعیل بن نوح که دستگیرشده بود توانست باسرکردن چادرکنیزی ازخدمت کارانش ازمیان محبوسان بگریزد ودرخانه پیرزنی ازاهالی بخارا پنهان شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=امیرکبیر|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص۴۶۷}}</ref>[[قراخانیان]] تلاش کردند برای پیداکردن او ولی موفق نشدند تااینکه از پیداکردنش ناامیدشدند. پس ازآن منتصربه سمت خوارزم گریخت. درخوارزم بسیاری از خاندان آل سامان و جمعی از سربازان وسپاهیان دولت شکست خورده سامانیان به اوپیوستند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=امیرکبیر|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=صص۴۶۷–۴۶۸}}</ref>سرانجام باسقوط حکومت سامانی وشهربخارا توسط قراخانیان، واستقلال سلطان محمود غزنوی برخراسان، یک نقطه امیدظاهرشد. اسماعیل منتصر، یکی از سرداران خودرا بنام [[ارسلان بالو]]، پس ازمستقرشدن درخوارزم برای تهاجم و فتح بخارافرستاد. ارسلان موفق شد بادستیابی بربخارا بسیاری از امرا و فراریان را دستگیرکند وآنهارا تاحدودسمرقندتعقیب کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص468ص۴۶۸}}</ref> حتی دربرخوردی هم، مدافعان دیگر سمرقند را به شکست وادار کرد. وقتی این خبرها ازبخارا به اسماعیل دوم سامانی رسید، به [[بخارا]]رفت. درهمین میان وقتی ایلک خان باخبرشدباسپاهی گسترده عازم بخارا شدو زمانیکه اسماعیل هم این خبر راشنید به سمت ابیورد فرار کرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص469ص۴۶۹}}</ref>منتصر درابیورد، پس از سر وسامان دادن به سپاه بسمت نیشابور رفت. نصربن سبکتکین، برادرسلطان محودغزنوی، که خلافت نیشابور را دردست داشت وقتی ازمقابله بااوناتوان شدبه هرات فرارکرد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جوادص|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص469ص۴۶۹}}</ref>منتصر، بااستقرار درنیشابور، به رتق و فتق امور پرداخت این وضع هم دوام نیاورد محمودغزموی، بلافاصله به بخارا رفت و منتصررا سرکوب کرد. پس ازآن،منتصربه [[اسفراین]] گریخت. قبل ازآن، ابوالقاسم سیمجوری به اوپیوسته بود، اودراسفراین می‌خواست به جمع‌آوری مالیات بپردازد ولی اهالی آنجا، مخالفت کردندومجبورشد اسفراین راترک کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص469ص۴۶۹}}</ref>منتصرپس ازآنکه هجوم محمودغزنوی رابه خراسان دید دیگردرآنجانماند وبسمت [[گرگان]] رفت وبه [[شمس المعالی قابوس بن وشمگیر]]پناه گرفت. قابوس هم پس ازاستقبال ازاو، بهترین اقدام راازسوی منتصر حرکت بسوی ری، ودست یابی براین ناحیه خالی ازمدعا دید.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص470ص۴۷۰}}</ref> پس ازآن اسماعیل به ری رفت. در وسط راه، با منصرف شدن ازاین مقصودسردارانش، تصمیم گرفت به نیشابورهجوم بردوآنجارا تسخیرکند. اودر شوال سال۳۹۱ در[[نیشابور]]مستقرشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص470ص۴۷۰}}</ref> پس ازآن سریعاً، مأموران جمع مالیات را به ولایات اطراف فرستاد. باهجوم امیرنصرغزنوی، به نیشابور،منتصر مجبورشد بسمت گرگان فرارکند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص470ص۴۷۰}}</ref> این بار قابوس، برخلاف دفعهٔ قبل که ازاو استقبال کرد، بر بی کفایتی منتصر واطمینان از عدم توفیق و موفقیت او درآینده مطمئن شد. به همین دلیل دوهزارسپاهی به بیرون کردن از این منطقه فرستاد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص470ص۴۷۰}}</ref> ظاهراً پس ازشکست درنیشابور که ارسلان بالو، سردارخود را به دلیل قصور درجنگ به قتل رساندو بدنبال رانده شدن از گرگان ناگزیر، به سمت [[سرخس]] به راه افتاد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=صص470صص۴۷۰-471۴۷۱}}</ref> درربیع الاول سال۳۹۲، سپاه نصربن سبکتکین به مقابله بااو درسرخس شتافت. دراین نبرد منتصرشکست خورد وبسیاری از سردارانش به اسارت گرفته شدند وبه غزنه فرستاده شدند.منتصر پس ازشکست مجبورشد که به ترکان غز که به سامانیان اظهاروفاداری می‌کردند روکند. پس در شوال سال۳۹۳، باکمک آنها، به ماوراءالنهر حرکت کردتا باایلک خان جنگ کند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص471ص۴۷۱}}</ref>درنواحی سمرقند باایلک خان روبه روشدواورا شکست داد. اسیران بسیاری به دستش افتاداما زمانیکه غزان ازتسلیم اسیران سپاه قراخانی، خودداری کردند، اسماعیل نسبت به وفاداری آنها دچارگمان شد. پس ازاینکه متوجه شدآنها قصدآزادی اسیران را دارند برای اینکه به ایلک خان نزدیک شوند باگروهی ازیاران مورداعتمادش ازجیحون گذشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص471ص۴۷۱}}</ref> به دلیل زشت کاریهای منتصر و سوء رفتارهایش بامردم به هرکجا که می‌رفت مردم اورا بیرون می‌کردند. دراینجا بود ک منتصر به دلیل ناامیدی نامه ای به محمودغزنوی نوشت واز او برای دفع ایلک خان کمک خواست.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص471ص۴۷۱}}</ref> اوشعری راهم بیان کرد:

بنابراین درمرو به سرو سامان دادبه سپاهیانش پرداخت سپس به ابیورد و شهرهای دیگر خراسان رفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص471ص۴۷۱}}</ref>وپس ازآن باسپاهیانش به بخارا هجوم برد. باوجود ضربات سنگینی که به سپاهیانش واردشد به دلیل پیوستن مردم سمرقندوقبایل غزبه او درشعبان سال۳۹۴، ایلک خان را درحوالی سمرقندشکست داد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref> چون ایلک خان نمی‌خواست ماوراءالنهر را ازدست بدهدبا سپاهی عظیم برگشت. درکنارسپاه ایلک خان بسیاری از افراد به منتصرپشت کردند واین عوامل باعث شکست اسماعیل می‌شد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref> پس منتصر ازجیحون عبورکرد ودرحوالی [[جوزجان]] رفت. درآنجاشروع به جمع‌آوری مالیات کردازاین رو ازآنجاهم بیرون شد وبه مرو رفت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref> سپاهیان محمودغزندی هم اورا از مرو بیرون کردند سپس به بسطام رفت. دربسطام با سپاهیان قابوس روبه روشد ونا امیدانه به سمت ماوراءالنهر بازگشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref> سپاهیان منتصرکه دیگرازاین جنگ وگریزها خسته شده بودند درناحیه [[آمل شط]] اورا راهاکردند وبه سپاهیان ایلک خان پیوستند. دراین زمان منتصر مورد محاصره ترکان قرارگرفت و راهی جز فرارنداشت.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعداز اسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref> حتی برادرانش به دست ترکان ایلک خانی افتادند. خوداوهم در [[مرو]] درمنطقه کوچ اعراب درمنزلگاه ابن بهیج جای گرفت. وسرانجام درربیع الاخر سال۳۹۵، این اعراب به تحریک شخصی بنام ماهروی شبانه اورا بقتل رساندند.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ سامانیان عصرطلایی تاریخ ایران بعدازاسلام|نام خانوادگی=هروی|نام=جواد|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=ص472ص۴۷۲}}</ref>

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= ناجی|نام= محمدرضا|پیوند نویسنده= محمدرضا ناجی|فصل=|ویراستار=|عنوان= فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان|ترجمه=|جلد=|سال=۱۳۷۰|ناشر= امیرکبیر|مکان=تهران|شابک= 964۹۶۴-00۰۰-1086۱۰۸۶-3۳}}

* {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=زرین کوب |نام= عبدالحسین|پیوند نویسنده= عبدالحسین زرین کوب|فصل=|ویراستار=|عنوان= تاریخ کمبریج|ترجمه=حسن انوشه|جلد=|سال=1386۱۳۸۶|ناشر= امیرکبیر|مکان=تهران|شابک=964۹۶۴-00۰۰-1086۱۰۸۶-3۳}}