سومر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سومِر''' یا به‌طور دقیق‌تر '''شومِر'''، نخستین تمدّن شهری در منطقهٔ تاریخی جنوب بین‌النهرین، جنوب عراق امروزی، بود که آن را اولین تمدن در جهان با مصر باستان می‌نامند. از اقوام باستانی ساکن در جنوب سرزمین کنونی [[عراق]] یعنی [[میانرودان]] (سرزمین میانِ دو رود [[دجله]] و [[فرات]]) و شمال [[خلیج فارس]] بودند. سومر یکی از باستانی‌ترین تمدن‌ها و تاریخی‌ترین مناطق جنوب میانرودان در [[مس‌سنگی|دورهٔ مس‌سنگی]] و اوایل [[عصر برنز|دورهٔ مفرغ]] بود. هر چند نخستین نمونه‌های خطی کشف‌شده در این ناحیه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد را نشان نمی‌دهند اما تاریخ نگاران جدید بر این باورند که با توجه به نام شهرها، رودها، شغل‌ها و دیگر مدارک به دست آمده، این منطقه نخستین بار بین سال‌های ۵۵۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد توسط قومی غیرسامی که به [[زبان سومری]] سخن می‌گفتند مسکونی شده‌است.<ref>{{Cite web|url=http://oi.uchicago.edu/OI/MUS/ED/TRC/MESO/writing.html|title=Ancient Mesopotamia. Teaching materials|publisher=Oriental Institute in collaboration with Chicago Web Docent and eCUIP, The Digital Library|access-date=5 March 2015}}</ref><ref>[http://www.metmuseum.org/toah/hd/ubai/hd_ubai.htm "The Ubaid Period (5500–4000 B.C.)" In Heilbrunn Timeline of Art History. Department of Ancient Near Eastern Art. The Metropolitan Museum of Art, New York (October 2003)]</ref><ref>[https://www.britishmuseum.org/explore/highlights/articles/u/ubaid_culture.aspx "Ubaid Culture", The British Museum]</ref><ref>[http://oi.uchicago.edu/pdf/saoc63.pdf "Beyond the Ubaid", (Carter, Rober A. and Graham, Philip, eds.), University of Durham, April 2006]</ref> به‌طور نظری این مردم پیشاتاریخی را امروزه با نام‌هایی چون «[[فرات|پیشافراتی]]» یا «[[دوره عبید|عبیدی]]» می‌شناسند<ref name="britannica">{{cite web| url= http://www.britannica.com/EBchecked/topic/573176/Sumer |title=Sumer (ancient region, Iraq) |publisher= Britannica.com | work=Britannica Online Encyclopedia |accessdate=2012-03-29}}</ref> و احتمال می‌دهند که آنها از [[فرهنگ سامرا]] مربوط به میانرودان شمالی ([[آشور]]) آمده باشند.<ref>{{Cite journal | url = http://books.google.com/?id=dWuQ70MtnIQC&pg=PA51&dq=samarra+culture#v=snippet&q=%22As%20the%20Samarra%20culture%20spread%20south,%20it%20evolved%20into%20the%20Ubaid%20culture%22&f=false | title = Cities, Change, and Conflict: A Political Economy of Urban Life | isbn = 978-0-495-81222-7 | author1 = Kleniewski | first1 = Nancy | last2 = Thomas | first2 = Alexander R | date = 2010-03-26}}</ref><ref>{{Cite journal | url = http://books.google.com/?id=tupSM5y9yEkC&pg=PA139&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22cultural%20descendants%20of%20the%20originating%20Samarran%20culture%22&f=false | title = The Near East: Archaeology in the "Cradle of Civilization" | isbn = 978-0-415-04742-5 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 1993}}</ref><ref>{{Cite journal | url = http://books.google.com/?id=i7_hcCxJd9AC&pg=PA147&dq=ubaid+samarra#v=snippet&q=%22Ubaid%200%20is%20thus%20clearly%20derived%20from%20the%20earliest%20culture%20to%20move%20into%20lower%20mesopotamia,%20the%20Samarra%22&f=false | title = Early Civilizations of the Old World: The Formative Histories of Egypt, the Levant, Mesopotamia, India and China | isbn = 978-0-415-10976-5 | author1 = Maisels | first1 = Charles Keith | year = 2001}}</ref><ref>{{Cite journal | url = http://books.google.com/?id=zmvNogJO2ZgC&pg=PA505&dq=samarra+culture#v=onepage&q=%22similar%20to%20those%20of%20the%20ubaid%20period%22&f=false | title = A dictionary of archaeology | isbn = 978-0-631-23583-5 | author1 = Shaw | first1 = Ian | last2 = Jameson | first2 = Robert | year = 2002}}</ref> هر چند نامی از عبیدی‌ها در آثار به‌جامانده از سومریان یافت نشده اما پژوهشگران امروزی بر این باورند که این مردم نخستین نیروی تمدن‌ساز در این منطقه به‌شمار می‌روند که دست به خشک‌کردن مرداب‌ها برای کشاورزی و گسترش بازرگانی زدند و صنایعی چون بافندگی، چرم‌گری، فلزکاری، بنایی و کوزه‌گری را ایجاد کردند.<ref name="britannica" />

تمدن سومر در [[دوره اوروک|دورهٔ اوروک]] (هزارهٔ ۴ پیش از میلاد) شکل گرفت و در [[دوره جمدت نصر|دورهٔ جمدت نصر]] و دورهٔ دودمانی اولیه ادامه یافت. در طول هزارهٔ سوم پیش از میلاد نوعی همزیستی نزدیک بین سومریان (که [[زبان تک‌خانواده|زبانی تک‌خانواده]] داشتند) و اکدی‌های سامی‌زبان ایجاد شد که منجر به دوزبانی شدن وسیع در این ناحیه گردید.<ref name='Deutscher'>{{cite book|title=Syntactic Change in Akkadian: The Evolution of Sentential Complementation|author=Deutscher, Guy|authorlink=Guy Deutscher (linguist)|publisher=[[Oxford University Press|Oxford University Press US]]|year=2007|isbn=978-0-19-953222-3|pages=20–21|url=http://books.google.co.uk/books?id=XFwUxmCdG94C}}</ref><ref>Prof. Piotr Michalowski University of Michigan Ann Arbor</ref><ref>Prof. Steve Tinney, Middle Eastern Languages, Sumerian specialist</ref><ref>Prof. Larry Tras COGS University of Sussex Brighton BN1 9QH UK</ref><ref>Steven Schaufele, Ph.D. , Asst. Prof. of Linguistics, English Department Soochow University, Waishuanghsi Campus, Taipei 11102, Taiwan</ref><ref>Streck, Michael P. "[http://www.brillonline.nl/subscriber/entry?entry=dnp_e1125960 Sumerisch]." Der Neue Pauly. Herausgegeben von: Hubert Cancik und Helmuth Schneider (Antike), Manfred Landfester (Rezeptions- und Wissenschaftsgeschichte). Brill, 2008. Brill Online. UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK LEIDEN. 03 November 2008.</ref> تأثیر سومریان بر [[اکدی‌ها]] و برعکس در تمام بخش‌های زبانی مشهود است و می‌توان آن را از [[وام‌واژه|وام‌گیری واژگان]] تا همگرایی [[صرف]]ی، [[نحو]]ی و [[واج‌شناسی]] مشاهده کرد.<ref name='Deutscher' /> از این روست که پژوهشگران سومریان و اکدی‌های هزارهٔ سوم پیش از میلاد را [[ناحیه همگرایی زبانی]] می‌نامند.<ref name='Deutscher' /> سومریان در حدود سال ۲۲۷۰ پیش از میلاد توسط شاهان [[زبان‌های سامی|سامی‌زبان]] [[امپراتوری اکد]] مغلوب شدند اما زبان آن‌ها به عنوان زبانی مقدس ادامهٔ حیات داد. حاکمیت بومی سومریان بار دیگر به مدت یک سده در قالب [[سلسله سوم اور]] (رنسانس سومریان) در حدود سال‌های ۲۱۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد پدیدار شد اما [[زبان اکدی]] در آن دوران همچنان مورد استفاده قرار گرفت. شهر سومری [[اریدو]] در ساحل [[خلیج فارس]] نخستین شهر جهان بود که سه فرهنگ متفاوت در آن ترکیب شدند: کشاورزان عبیدی که در کلبه‌های آجری گلی می‌زیستند و از سامانهٔ آبیاری استفاده می‌کردند؛ چوپان‌های سامی‌نژاد که در چادرهای سیاه زندگی می‌کردند و گوسفند و بز می‌چراندند؛ و مردمان ماهیگیر که در مسکن‌های نی‌ساز در تالاب‌ها می‌زیستند و احتمالاً نیای سومریان بودند.<ref name="Leick, Gwendolyn 2003">Leick, Gwendolyn (2003), "Mesopotamia, the Invention of the City" (Penguin)</ref>

اصطلاح سومری به ساکنان غیرسامی جنوب میان رودان توسط [[اکدیان]] سامی داده می‌شد. سومریان خود را با نام ''اوگ ساگ گیگا'' (ùĝ saĝ gíg-ga) (به خط میخی: {{cuneiform|&#x12326;}} {{cuneiform|&#x12295;}} {{cuneiform|&#x1222A;}} {{cuneiform|&#x120B5;}}) به معنی ''مردمان سیاه سر'' می‌نامیدند.<ref>{{cite book|author=W. Hallo, W. Simpson|year=1971|title=The Ancient Near East|publisher=New York: Harcourt, Brace, Jovanovich|page=28}}</ref> واژه سومر در [[زبان اکدی]] ممکن است گویش آن منطقه جغرافیایی باشد. اما رواج اصطلاح اکدی سومر (šumerû) نامشخص است.<ref name="SumerFAQ" /><ref name="Nimrod">{{cite journal|title=Nimrod before and after the Bible|author=K. van der Toorn, P. W. van der Horst|journal=The Harvard Theological Review|year=Jan 1990|volume=83|issue=1|pages=1–29}}</ref> اصطلاح ''شینار'' در [[کتاب مقدس]]، Sngr در مصری، شانهار ((Šanhar(a) در هیتی می‌تواند نوع گویش غربی شومر (Shumer) باشد.<ref>name=Nimrod</ref>

صدور تمدن دورهٔ اوروک توسط بازرگانان و استعمارگران سومری (مانند چیزی که در [[تل براک]] کشف شده‌است) روی تمام مردمان پیرامونی که به تدریج فرهنگ و اقتصاد مشابه و قابل رقابت با سومر ایجاد کردند تأثیر داشت. شهرهای سومر نمی‌توانستند با استفاده از نیروی نظامی مستعمره‌های دور را اداره کنند.<ref name="Algaze, Guillermo 2005" />

فهرست باستانی شاهان سومر دربرگیرندهٔ نام چند شهر برجسته از این دوره است. گفته می‌شود که نخستین نام‌های این مجموعه به شاهانی اشاره دارد که پیش از وقوع یک سیل بزرگ حکومت می‌کردند. ممکن است برخی از این نام‌ها خیالی باشند و مانند الولیم و دومیزید به شخصیت‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای اشاره داشته باشند.<ref name=Jacobsen />

[[زبان اکدی|زبان سامی اکدی]] برای نخستین بار در فهرست‌های نام شاهان کیش مربوط به ۲۸۰۰ پیش از میلاد دیده شد.<ref name=roux1993 /> این فهرست‌ها بعدها نوشته شدند. این متون که تماماً به زبان اکدی کهن نگارش یافته‌اند مربوط به ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد هستند. کاربرد اکدی کهن هنگام فرمانروایی سارگن بزرگ (حدوداً ۲۲۱۵–۲۲۷۰ پ. م) جریان داشته اما حتی در آن زمان نیز بسیاری از الواح اداری به زبان سومری که زبان کاتبان و حکاکان بود نوشته می‌شد. گلب و وستنهولتز اکدی کهن را به سه دسته تقسیم می‌کردند: دوران پیش از سارگون، امپراتوری اکدی و دوران [[سلسله سوم اور|رنسانس سومری نو]]. زبان‌های اکدی و سومری به عنوان دو زبان بومی در کنار هم به مدت هزار سال زیستند اما در حدود ۱۸۰۰ پیش از میلاد سومری کم‌کم به زبان ادبی تبدیل شد و بیشتر ادیبان و حکاکان با آن آشنایی داشتند. [[ثورکید جاکوبسن]] معتقد است در این نقطه از تاریخ یک انقطاع بین دوران پیش و پس از سارگون وجود دارد. او همچنین بر این باور است که مورخین و باستان‌شناسان تأکید بیش از اندازه‌ای بر وجود اختلاف «سامی-سومری» داشته‌اند.<ref>''Toward the Image of Tammuz and Other Essays on Mesopotamian History and Culture'' by T. Jacobsen</ref> اما به هر حال این نکته ثابت شده که در هنگام حکمرانی سارگن، زبان اکدی به اندازهٔ کمی بر نقاط مرزی ایلام که پیش از آن توسط او اشغال شده بودند تحمیل شده‌است.

در [[هزاره ۳ (پیش از میلاد)|هزارهٔ سوم پیش از میلاد]] نوعی همزیستی فرهنگی میان سومری‌ها و اکدی‌ها نمودار گشت و باعث [[چندزبانه|دوزبانه]] شدن مردم این منطقه گردید.<ref name="Deutscher" /> تأثیر و تأثر میان زبان‌های سومری و اکدی در تمام بخش‌های زبانی مشهود است به طوری که [[وام‌واژه]]‌های بسیار زیادی میان آن‌ها رد و بدل شده و همگرایی [[دستور زبان]]ی، [[تک‌واژشناسی|تک‌واژشناختی]] و [[آواشناسی|آواشناختی]] پیدا کردند.<ref name='Deutscher' /> این تأثیر دوسویه پژوهشگران را بر آن داشته تا جایگاه سومریان و اکدی‌های هزارهٔ سوم پیش از میلاد را [[ناحیه همگرایی زبانی]] بنامند.<ref name='Deutscher' />

شاهان سومر پیشوای دین هم بودند و خود را قائم‌مقام و کاهن اعظم خداوند شهر خویش می‌خواندند. آن‌ها بیشتر دارایی خود را صرف ساختن معابد خدای شهر می‌کردند و تا می‌توانستند عبادتگاه را بزرگ و زیبا می‌ساختند.<!--<ref name=autogenerated1 /> حذف یادکرد ناموجود توسط ربات -->