گچبری: تفاوت میان نسخهها
محتوای حذفشده محتوای افزودهشده
جز حذف تصویر. این تصویر گچبری نیست. ساروج است. |
جز ویکی سازی لینک ها |
||
خط ۱:
[[پرونده:Top mirror home.jpg|بندانگشتی|250px|گچبری [[خانه شهریاری]] در [[بخش یانهسر]][[بهشهر]]]]
'''هنر گچبری''' یکی از هنرهای وابسته به [[معماری]] است که در هر منطقه و هر دوره زمانی، شکل و شیوه مخصوص به خود را داشته است. همانطور که از نام این [[هنر]] پیداست، [[مصالح ساختمانی|مصالح]] اصلی بکار رفته در این هنر گچ میباشد. در [[ایران]] نیز گچبری در دورههای مختلف تاریخی همراه با تفاوتهایی بوده است. [[گچ]] به دلیل داشتن خاصیت شکلپذیری، چسبندگی، رنگ مطلوب، کاربرد آسان، فراوانی و ارزانی کاربرد زیادی در [[هنرهای تزئینی]] دارد.
== پیشینه ==
شواهد [[باستانشناسی]] نشان میدهند که تاریخ ساخت [[گچ]] به پیش از ساختن [[خشت]] و پخت آن به صورت [[آجر]] میرسد. در قدیمیترین بنای دنیا، یعنی [[اهرام ثلاثه مصر]] که قدمتی چهار هزار و پانصد ساله دارد، از گچ به عنوان ماده چسبنده مقاوم بعد از ازاره در بین [[سنگ]]ها و جهت کلاف سازی آنها استفاده شده است. یکی از کاربردهای ویژه گچ، اندود کردن دیوارها و سطوح داخلی ساختمانها است و هنر گچبری، این آراستگی را به حد کمال و دلنوازی میرساند.
به کار بردن تزئینات گچی در تزیین دیوارها، روش معمول در شهرهای [[ایران]] و [[عراق]] بوده است. اولین مردمی که در ایران به این کار دست زدند [[هخامنشیان]] و سپس [[ساسانیان]] بودند و [[مردم عرب|اعراب]] در جریان فتوحات خویش، این هنر را از آنها فرا گرفتند. هنرمندان دوره [[اموی]] به طور وسیعی [[کاخ]]ها را با گچبری منقوش برجسته تزئین مینمودند. نمونه بسیاری از این گچبریها در کاخهای «خربة المفجر»، «الحیر الغربی» و «المنیه» به کار برده شده است که گچبریهای کاخ المنیه به واسطه
روش تزیینات گچی روی دیوارها، پس از به کار گیری خشت در بناها گسترش پیدا کرد و این روش در کاخهای شهر سامرا رواج یافت. پایین دیوارها با ازاره گچی به ارتفاع حدود ۱۰۰ سانتیمتر پوشانده میشد. این گونه تزیینات در دو [[قصر]] جوسق و بلکوارا به کار رفته است. مجموعه تزیینات کاخهای سامرا در مرحله اول طبیعی هستند اما در دوره بعد عناصر تزیینی از طبیعت فاصله میگیرند. در سومین مرحله، زمینه تزیینات عمق چشمگیری مییابد که بهترین نمونههای آن در کاخ بلکوارا به چشم میخورد. در این دوره، ابتکار پوشش سطح آن چنان کامل گردید که تقریباً تمام زمینه را میپوشاند و این امر که برای نخستین بار در هنر اسلامی رواج یافت، اوج ترقی روشهای تزیینی به شمار میرود و پس از آن در دنیای اسلام منتشر شد و از مهمترین ارکان هنر اسلامی گردید.
روش تزیینات گچی روی دیوارها از طریق حکومت طولونی از عراق به [[مصر]] انتقال یافت و نمونههایی از آن در جامع طولون روی سطح داخلی و اطراف طاقها و دور پنجرهها به کار برده شد.{{سخ}}
هنرمندان دوره فاطمی، همچنان تحت تأثیر تزیینات هنر ساسانی (هنر رایج در دوره عباسی) بودند. تزیینات نقاشی گچی موجود در رواق قبله جامع الازهر از عناصر گیاهی که از روش تزیینات طولونی و عباسی اقتباس گردیده، تشکیل یافته است ولی اختلاف در طریقه استفاده از آنهاست. همچنین نمونههای زیبایی از خط کوفی مشجر در کتیبه موجود زیر سقف یافت میشود. در دوره فاطمی اهمیت تزیینات خطی افزایش یافت و به کار گیری [[خط کوفی]] مشجر روی زمینههای برگدار اشکال گیاهی انتشار یافت.{{سخ}}
در دوره ایلخانی، هنر گچبری به سرحد کمال مطلوب رسید. به وجود آمدن محرابهای گسترده با انواع خطوط به ویژه گونههای مختلف کوفی، به کار گیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی طوماری و اسلیمی ماری در لا به لای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگهای پهن و نیز گودی و برجستگی نقوش، موجب تحولی عظیم و خلق شاهکارهای عظیم گچ بری در این دوران شد.{{سخ}}
تزیینات گچی معمول در دوره سلجوقی، در عصر ایلخانی به تدریج رو به دگرگونی رفت و پر بودن و شلوغی تزیینات تبدیل به ویژگی گچبری این دوران شد. از زیباترین نمونه این گونه تزیینات شلوغ، نقوش به کار رفته در مسجد حیدریه قزوین، جامع ورامین و محراب مسجد ارومیه را میتوان نام برد. روشهای متنوع کنده کاری روی گچ و شلوغی عناصر تزیینی مختلف، در قرن هشتم جایگاهی خاص یافت. بهترین نمونه بیانگر این تحول، محراب اولجایتو در مسجد جامع اصفهان است که تاریخ ساخت آن ۷۱۰ ه. ق است.{{سخ}}
|