معماری ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

تمامی بررسی‌ها و کاوش‌های [[باستانشناسی]] حکایت از آن دارد که پیشینه [[معماری]] [[ایران]] به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تا کنون پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته‌ است.

 

 

== ویژگی‌های معماری ایرانی ==

 

پیش از این که [[تخت جمشید]] ساخته شود، صدها [[ایوان]] و [[شبستان]] با ستون‌های چوبی و سنگی در سراسر جهان متمدن آن روز ساخته شده بود، ولی نخستین بار در تخت جمشید می‌بینیم که ستون‌ها تا آخرین حد ممکن از هم فاصله گرفته‌اند با این که در بعضی از معابد کهن خارج از ایران (مثلاً مصر) فاصلهٔ دو ستون چیزی نظیر قطر آن‌ها بلکه اندکی کمتر است.

 

 

از امتیازات معماری ایرانی این است که هرگز از مکان هندسی همگن برای پوشش استفاده نشده و از اصطلاحات و نام [[چفد|چفدها]](قوس) و [[طاق|طاق‌ها]] و گنبدها در زبان فارسی پیداست که بیشتر به شکل بیضی و تخم مرغ و بات (بیز) توجه داشته‌اند.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی= پیرنیا |نام= محمدکریم |کتاب= آشنایی با معماری اسلامی ایران | ناشر= سروش دانش |سال= 1392}}</ref>

** [[شیوه پیش پارسی]] تا سده هشتم پیش از میلاد، مثال [[چغازنبیل]]

** [[شیوه مادی]] سده هشتم تا ششم پیش از میلاد

* [[شیوه پارتی]] سده چهارم پیش از میلاد تا صدر اسلام، که شامل طرحهای زیر می‌شود:

** دوره [[سلوکیان]] شامل معبد آناهیتا، ستونهای [[خورهه]]

=== پس از اسلام ===

* [[شیوه خراسانی]] ([[صفاریان]]، [[طاهریان]]، [[غزنویان]] و...) از ابتدای قرن چهارم هجری شمسی تا پایان قرن چهارم؛ مثال:[[مسجد جامع نائین]]، [[مسجد جامع اصفهان]]

** [[سامانیان]]: مثال: [[آرامگاه اسماعیل سامانی]]

** [[غزنویان]] مثال: [[برج گنبد قابوس]]

 

== پرهیز از بیهودگی ==

[[گره سازی]] با [[گچ]] و [[کاشی]] و [[خشت]] و [[آجر]] و به گفته خود معماران، [[آمود]] و [[اندود]]، بیشتر بخشی از کار بنیادی ساختمان است. اگر نیاز باشد در زیر پوشش [[آسمانه]] (سقف) [[پنام]] (عایق) ی در برابر گرما و سرما ساخته شود یا [[افراز]] بنا که ناگزیر پرپیمانه است و نمی‌تواند به دلخواه معمار کوتاهتر شود، تنها با افزودن [[کاربندی]] می‌توان آنرا کوتاهتر و باندام و مردم‌وار کرد. اگر [[ارسی]] و روزن با چوب یا گچ و شیشه‌های خرد و رنگین گره سازی می‌شود برای این است که در پیش آفتاب تند و گاهی سوزان، پناهی باشد تا چشم را نیازارد و اگر [[گنبد|گنبدی]] از [[تیزه|تیزه (معماری ایرانی)]] تا [[پاکار]] با کاشی پوشیده می‌شود تنها برای زیبایی نیست. وانگهی باید واژه ''زیبا'' را به معنای ''زیبنده بودن'' و ''تناسب داشتن'' که ریشه در معنای هستیانه هنر دارد گرفت و نه قشنگی و جمال کور و برخاسته از احساسات شرطی شده.<ref>سبک‌شناسی معماری ایرانی - محمد کریم پیرنیا</ref>

 

 

=== فرهنگ اصول حاکم و پویا ===

 

=== اصل نظم و وحدت ===

 

=== اصل گنبد سازی ===

 

=== اصل طبیعت ===

 

== فناوری‌های جدید و معماری ایرانی ==

 

==واژگان==

* بِشکَم: پیش‌آمدگی در نمای ساختمان مانند بالکن و ایوان. بَشکَم نیز گفته می‌شود

* بُلُندین: [[نعل درگاه]] که در زیر آن قرار می‌گیرد. سَفت نیز گفته می‌شود. بُلُند= واداشته

* پیل‌پا: ستونی که بار آسمانه یا سقف روی آن است.

* پاراسته: پست‌ترین بخش تاق یا گنبد که از روی دیوار -پاکار- تا نقطه‌ای از تاق را که هنوز چفد (قوس) آغاز نشده دربرمی‌گیرد

* پالگانه: در مشبک کوچکی که از آن برای پاییدن بیرون مانند پنجره بهره می‌برند. تفاوتش با پنجره در این است که آهنین است و پنجره چوبی. بالکانه نیز خوانده می‌شود

* پَنام: عایق در سازه مانند جِرز یا کُناله و هر ساخت دیگری که سازه را هرچه بهتر در برابر تغییر دما نگه دارد.

* پاتوپا: روشی در آجرچینی تاق یا دیوار، نیز نام یک جور چَفد است

* پادیاب: نگ پادیاو

* پادیاو: گودالی که برای باغچه کنده می‌شده و از خاک آن برای ساختمایه(مصالح) سازه بهره برده می‌شده است. گاه از این گودال برای ساخت وضوخانه و حوضخانه بهره برده می‌شده است.

* پَروَر کردن: اصطلاحی برای جای گرفتن آجر در تاق ضربی

* پرواز: همان پَردی

* پادیر: نگ پالار

* پالار: ستون بزرگ و اصلی سازه که بیشترین بار بر روی آن است

* تاژ: نوعی تاق که چهار بخشی است

* توفال: تخته بسیار نازک و سبک که به زیر سقف کوبند و سپس روی آن را گل یا گچ می‌اندایند. کاری که اکنون با راویس انجام می‌شود

* تاوه: نوعی تاق با چفد بسیار کم خیز

* تیرگُم: نوعی سقف تخت تیردار که تیرهای آنرا با روشی از نگاه پنهان می‌کنند. این تاق استواری کمتری دارد

* چارسوق: بخشی از بازار که دو راسته همدیگر را بریده و چهار راهی را پدید آورند

* چَپری: نعل درگاهی که به شکل سه گوش باشد

* [[چفد|چَفد]]: در معماری ایرانی به هر نوع خمیدگی و قوس در سازه گفته می‌شود.

* خیمه پوش:‌ نوعی پوشش تاق است که چارسویه است.

 

{{پایان چندستونه}}