تعداد زیادی از کتاب هاکتاب‌ها و نوشته‌ها به این زبان با [[خط اویغوری]] در دست است. در اواخر [[سده ۱۹ (میلادی)|قرن نوزده میلادی]] تعداد زیادی از کتاب هایکتاب‌های [[مانوی]] به خط و زبان اویغوری از غاری در نزدیکی شهر [[تورفان]] کشف شد.
قضیه چنین است که در [[صحرای گوبی]] در [[آسیای مرکزی]] چندین شهر تمام در نتیجه توفان زیر شن رفته و مردم آن شهرها سرزمین خود را رها کرده و از آن جا رفتند و خانه‌های ایشان هم چنان در زیر شن ماند. از اواخر [[قرن نوزدهم]] میلادی برخی از مسافران متوجه شدند که کاغذ پاره‌هایی گاهی از زیر شن هاشن‌ها بیرون می‌آید و بومیان برخی از آن هاآن‌ها را به جای شیشه در و پنجره به کار می‌برند و خطوطی بر آن هست. انجمن جغرافیایی [[سن پترزبورگ]] از سال ۱۸۹۳ تا ۱۸۹۵ در آن جا حفریات علمی کرد و سه سال '''دکتر کلمنتز''' فرستاده [[فرهنگستان علوم روسیه]] دنباله کار را گرفت و سپس چند تن دیگر از دانشمندان روسی در آن جا کار کردند. جایی که در آن حفریات کردند در شمال [[تورفان]] یعنی در جایگاه شهری است که پیش تر به آن [[کوشان]] می‌گفتند و مردم محلی به آن '''خوچو''' و مردم چین به آن '''کائو چانگ''' می‌گفتند.
پس از چندی دولت [[آلمان]] دسته‌ای از دانشمندان خود را سه بار پی در پی به آن جا فرستاد. در ۱۹۰۲ هیئتی به ریاست '''گرونودل''' با اعانه [[فرهنگستان علوم مونیخ]]، در سال ۱۹۰۴ هیئت دیگری به ریاست '''فن لو کوک''' به سرپرستی فرهنگستان [[برلین]] و در ۱۹۰۵ هیئت سومی به ریاست گرونودل و عضویت فن لو کوک به آن جا رفتند. سرانجام هیئت دیگری از فرانسه به ریاست '''پول پلیو''' مأمور این کار شد و نتایج مهم تریمهم‌تری به دست آمد. از آن جمله در غاری در '''[[تون هوانگ]]''' یک جایگاه پنهانی کشف کردند و طومارهای خطی بسیار گران بها در آن جا یافتند که اکنون در کتاب خانهکتاب‌خانه [[پاریس]] است.
در میان اسنادی که به دست آمده تعدادی متون [[مانوی]] است که '''کارل زالمان''' دانشمند مشهور روسی و '''مولر''' دانشمند آلمانی متون [[زبان فارسی]] آن و '''رادلف''' دانشمند روسی و '''فن لو کوک''' دانشمند آلمانی متون [[ترکی]] آن هاآن‌ها را با رنج فراوان خوانده‌اند. در میان متن هایمتن‌های ترکی کتابی است دربارهدربارهٔ اعتراف به گناه در [[دین مانی]] که [[باستان شناسباستان‌شناس]] معروف [[مجار]] '''اورل استاین''' که بیش تر در [[هندوستان]] می‌زیسته به دست آورده استآورده‌است. در میان طومارهایی که در [[تون هوانگ]] به دست آورده‌اند و مسافران [[اروپا]]یی نتوانسته‌اند با خود ببرند و دولت [[چین]] آن هاآن‌ها را به [[پکن]] برده و در کتاب خانهکتاب‌خانه مخصوصی که در آن جا ترتیب داده گذارده استگذارده‌است. طومار بزرگی است که به طوربه‌طور نسبی کامل است و چیزی از آن از میان نرفته‌است. '''شاوان و پلیو''' دانشمندان [[فرانسوی]] پی برده‌اند که این طومار یکی از کتاب هایکتاب‌های [[مانوی]] است و تفسیر آن هاآن‌ها در [[مجله آسیایی پاریس]] منتشر کرده‌اند. اسناد دیگری به زبان هایزبان‌های [[پارسی باستان]] و [[سغدی]] و [[چینی]] است.<ref>سرچشمه تصوف در ایران، سعید نفیسی، چاپ فروغی،1343، صص 90-93</ref><ref>http://manuscripts.ir/ar/center-news/3717-%D8%B7%D9%88%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8Cطومارهای-%D9%85%DA%A9%D8%B4%D9%88%D9%81%D9%87مکشوفه-%D8%AA%D9%88%D8%B1%D9%81%D8%A7%D9%86تورفان</ref>
