برگ: تفاوت میان نسخه‌ها

بَرگها زوائد جانبی ساقه‌اند که از [[مریستم]] انتهایی نوک [[ساقه]] پدید می‌آیند. برگها اندام هایاندام‌های پهن و سبز رنگی هستند که با نظم و ترتیب ویژه‌ای بر روی ساقه گیاهان قرار دارند و دارای دو بخش اصلی پهنک و [[دمبرگ]] اند‌اند. [[پهنک]] سطح تماس برگ و محیط را زیاد می‌کند. پهنک به علت نازک بودن دو نقش [[فتوسنتز]] و تعرق را بخوبی انجام می‌دهد. برگ هر گیاه معمولاً ویژگی هایویژگی‌های ظاهری خاص خود را دارا است. این ویژگی در درجه اول مربوط به خصوصیات ارثی گیاه و در درجه دوم مربوط به عوامل محیطی مانند نور، رطوبت و دما است.

میله کوتاهی است که پهنک را در محل گره به [[ساقه]] متصل می‌کند. قسمت عمده دمبرگ را بافتهای چوبی و آبکشی تشکیل می‌دهند. دمبرگ معمولاً به لبه پایه پهنک متصل است ولی در بعضی از گیاهان مانند لادن و [[کرچک]] به سطح زیرین برگ اتصال دارد. اینگونه برگها را سپر می‌گویند. برگها فاقد دمبرگ را که پهنک آنهاآن‌ها مستفیما به ساقه متصل است بی‌دمبرگ یا چسبنده می‌نامند.قاعده برگ گاهی به صورت نیام (غلاف) گسترش می‌یابد و ممکن است دارای ضایعاتی به نام گوشوارک و [[زبانک]] باشد.

برگ گیاهان تک لپه‌ای از دو بخش پهنک و [[نیام]] تشکیل شده‌است گسترش رگبرگ قسمت اعظم آنهاآن‌ها موازی است. در محل اتصال نیام به پهنک زبانک وجود دارد. در بعضی گونه‌های [[غلات]] در محل اتصال پهنک به نیام یک جفت گوشواره وجود دارد.

رگبرگها یا دسته‌های آوندی مزوفیل از دو نوع [[پارانشیم]] نرده‌ای و حفره‌ای تشکیل شده‌است که فضای بین بشره زبرین زیرین برگ را پر می‌کند. رگبرگها ادامه رشته‌های آوندی دمبرگ انددمبرگ‌اند. آوندهای چوب - آبکش با همان وضعی که در ساقه قرار دارند وارد دمبرگ می‌شوند. انتهای رگبرگ عموماً به یک [[نای‌دیس]] ختم می‌شود رگبرگ‌ها علاوه بر هدایت مواد، نگاهدارنده بافت هایبافت‌های برگ نیز هستند.

رشد متفاوت و غیر منظم بخش‌های مختلف پهنک، در برگ هایبرگ‌های گیاهان مختلف سبب اشکال متفاوت آنهاآن‌ها می‌شود. بطور کلی برگ‌ها را بر حسب وضع پهنک به دو دسته بزرگ تقسیم می‌کنند.

برگهایی که پهنک واحدی دارند و به آنهاآن‌ها برگهای ساده می‌گویند.

برگهایی که پهنک آنهاآن‌ها از برگچه‌های متعدد تشکیل می‌شود به برگهای مرکب مرسوم‌اند.

پهنک برگهای ساده ممکن است کامل بوده، یا به حاشیه به علت بریدگیها یا فرورفتگیها اشکال مختلف پیدا کند. انواع برگهای ساده را از روی پهنک و کناره آنهاآن‌ها که دارای دندانه یا کنگره‌است و همچنین بر حسب نوع و عمق بریدگی حاشیه که سطحی است یا کم و بیش به رگبرگ و سطحی می‌رسد نامگذاری می‌کنند.

عده‌ای از مؤلفان برگهای مرکب شانه‌ای را ابتدایی تر از برگهای کامل یا ساده می‌دانند و به عبارت دیگر تکامل برگ را از حالت مرکب بودن به طرف سادگی و کامل شدن عنوان می‌کنند. مورفولوژیستها برای اثبات این نظریه دلایل بیشماری از مقایسه برگ یا فروند گیاهان فسیلی یا گیاهان امروزی ذکر می‌کنند. در طبیعت فعلی نیز برخی از درختان که برگهای مرکب شانه‌ای دارند مانند کرات یا لیلکی که در جنگلهای اطراف [[دریای خزر]] فراوان می‌روید، دارای برگهای مرکبی هستند که بعضی از [[برگچه]]‌های آنهاآن‌ها با برگچه‌های مجاور خود چسبیده و یکی شده‌اند.

بعضی از برگها گذشته از غذاسازی یا بجایبه جای آن، کارهای ویژه‌ای انجام می‌دهند.

تیغ‌ها و خارها در بعضی از گیاهان برگهای محافظ گیاه هستند و نمی‌گذارند جانوران گیاه را بخورند. در بعضی از گیاهان، مانند [[کاکتوس]] ٬همه برگهای محافظ، خار هستند و عمل [[نورساخت]] را ساقه سبز و ضخیم گیاه انجام می‌دهد.برگ هایبرگ‌های ذخیره‌ای نیز ویژگی هایی دارند، بعضی از آنها، مثل [[پیاز خوراکی]]، غذای ساخته شده را بجایبه جای ساقه و ریشه در برگها ذخیره می‌کند. بسیاری از گیاهان مناطق خشک دارای برگهای ضخیم و گوشتی هستند که آب را در خود ذخیره می‌کنند. مثلاً در دمبرگ نوعی درخت در [[ماداگاسکار]]، مقدار زیادی آب ذخیره می‌شود. رهگذران تشنه با سوراخ کردن دمبرگ، از آب درون آن استفاده می‌کنند.پیچکها دارای برگهای باریک و کشیده هستند که به بالا رفتن گیاه کمک می‌کند. درنخود، برگچه انتهایی برگ مرکب به [[پیچک]] تبدیل شده‌است.برگک‌ها دارای نوعی ویژگی هستند. این برگها کوچک و ساده‌اند و در قسمت زیرین شکوفه ی بعضی از گیاهان می‌رویند. در گیاه [[بنت قنسول]] برگک رشد می‌کند، رنگی می‌شود و بخشی ازگل بشماربه‌شمار می‌رود.برگهای [[حشره خوار]] نیز ویژگی هایی دارند. این برگها می‌توانند حشره‌ها را جذب کنند و بدام بیندازند. این گیاهان بیشتر در منطقه‌های مرطوب رشد می‌کند و مواد غذایی خود را از شکار حشره‌ها بدست می‌آورد.

زندگی برگ از درون جوانه آغاز می‌شود. جوانه بخشی از قسمت رشد یابنده ساقه‌است و از قسمت بالایی محل اتصال دمبرگ به ساقه رشد می کندمی‌کند. در گیاهانی مانند علف ها، که دارای ساقه نرم هستند برگ تنها یک بار می‌روید و با فرارسیدن زمستان رویش برگ کاملاً متوقف و گیاه کاملاًخشک می‌شود. اما در گیاهانی که دارای ساقه چوبی هستند، مانند درختان و درختچه‌های خزان برگ، در هر سال برگ هایبرگ‌های جدیدی می‌رویند. در زمستان، برگ هایبرگ‌های داخل جوانه‌ها فعالیت حیاتی اندکی دارند. در بهار گرما و رطوبت جوانه‌ها را فعال می‌کند. آنهاآن‌ها نخست غذای خود را از برگ هایبرگ‌های قدیمی یا از غذای ذخیره شده درگیاه به دست می‌آورند، سپس طی یک تا چند هفته کاملاً رشد می‌کنند و غذای خود را می‌سازند. برگهای رشد کرده، گذشته از غذای خود، مقداری غذای اضافه نیز می‌سازند که برای مصرف یا ذخیره در سایر قسمت‌های گیاه انباشته می‌شود.

رنگ برگ در طی رشد از سبز روشن به سبز تیره تغییر می‌کند. سپس دیواره‌های سلولها ضخیم تر می‌شود و استحکام برگ افزایش می‌یابد. با نزدیک شدن فصل سرما و فرارسیدن پاییز دگرگونی هایی در برگ درختان و درختچه‌های [[خزان کنندهخزان‌کننده]] به وجود می‌آید. در محل اتصال دمبرگ به ساقه، لایه‌ای سلولی به نام لایه جداکننده شکل می‌گیرد. تشکیل لایه جدا کنندهجداکننده مانع انتقال آب و مواد غذایی به برگ می‌شود. در نتیجه پس از مدتی برگها از لایه جدا کنندهجداکننده آویزان می‌شوند و به زمین می‌افتند. رنگ سبز برگها در پاییز تغییر می‌کند و زرد، قرمز، نارنجی و ارغوانی می‌شود، زیرا برگها، گذشته از [[سبزینه]] (کلروفیل)، رنگدانه‌های دیگری نیز دارند. وجود این رنگدانه‌ها سبب می‌شود که آنهاآن‌ها پس از متوقف شدن عمل فتوسنتز(در فصل پاییز و زمستان) به رنگهای گوناگون دیده شوند چرا که کلروفیل‌ها در گیاهان خزان کنندهخزان‌کننده در فصول خاصی از سال از بین می روند و رنگ نارنجی ویا قرمزی که در فصل پاییز دیده می‌شود به دلیل رنگیزه هایرنگیزه‌های دیگری نظیر کاروتن(نارنجی) و لیکوپن(قرمز)وگزانتوفیل و... می باشدمی‌باشد.. قارچ‌ها و باکتری‌ها برگ هایبرگ‌های افتاده بر زمین را تجزیه و مصرف می‌کنند.دقت کنید که هر موقع که نور به برگ نرسد فتوسنتز و چرخه ی کالوین در برگ متوقف می‌شود .

شکل ظاهری برگها بسیار متنوع است. آنهاآن‌ها به شکلهای دایره ٬بیضی ٬نیزه٬پر٬پنجه٬قلب و بسیاری شکلهای دیگر هستند، اما در مجموع می‌توان آنهاآن‌ها را به سه گروه تقسیم کرد: برگ هایبرگ‌های پهن، برگ هایبرگ‌های باریک و برگ هایبرگ‌های سوزنی. غیر از این سه گروه بعضی گیاهان مانند سروکوهی برگهای پولک مانند دارند. شکل برگ گیاهان یکی از راه‌های مهم شناسایی نوع گیاه است.طول بیشتر برگ‌ها میان ۲.۵ تا ۳۰ [[سانتی‌متر]] است. اما برگ بعضی از گیاهان بسیار بزرگ است. مثلاً طول بعضی از برگ هایبرگ‌های نوعی نخل آفریقایی به ۲۰ متر هم می‌رسد. قطر نوعی از برگ هایبرگ‌های شناور که در مرداب هایمرداب‌های [[آمریکای جنوبی]] می‌رویند، به ۸/۱ متر می‌رسد. همچنین در [[مرداب انزلی]]، قطر برگ هایبرگ‌های دایره‌ای [[نیلوفر آبی]] گاه بیش از ۵۰ سانتیمتر است. برگ بعضی از گیاهان بسیار کوچک است.تعداد برگ هایبرگ‌های گیاهان گوناگون نیز متفاوت است. گیاهانی مانند گندم و ذرت دارای چند برگ هستند. درختان کهنسال [[نارون]] صدها هزار برگ دارند. بعضی از [[گیاهان]] تنها یک برگ دارند.برگ‌ها یا ساده هستند یا مرکب. برگی که یک پهنک داشته باشد برگ مرکب است. پهنک هایپهنک‌های برگ مرکب را برگچه می‌نامند.برگچه‌های برگ مرکب بصورت پر یا پنجه روی ساقه قرار می‌گیرند. در آرایش نوع پر، برگها شبیه شانه‌ای دو طرف رگبرگ اصلی جای می‌گیرند، مانند برگ درخت گردو و زبان گنجشک. بچه‌های برگهای مرکب پنجه‌ای از انتهای دمبرگ می‌رویند، مانند برگ شبدر. در بعضی از گیاهان، برگچه‌ها به برگچه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شوند. این برگ‌ها را برگ مرکب دوگانه می‌نامند مانند برگ هویج و شبت (شوید).لبه و طرح رگبرگ هایرگبرگ‌های [[پهنک]] برگ‌ها گوناگون است. بعضی پهنک‌ها دارای لبه صاف، بعضی دانه دار و بعضی کنگره‌دار هستند.لبه بیشتر برگ هایبرگ‌های باریک و سوزنی صاف است. لبه پهنک بیشتر گیاهانی که در منطقه اقلیمی استوایی و نیمه استوایی می‌رویند نیز صاف است. لبه پهنک درختانی مانند، پرتقال، نارون و گیلاس دانه دار است و روی آنهاآن‌ها روزنه‌هایی وجود دارد. بخشی از آب اضافی گیاه از راه این روزنه‌ها خارج می‌شود. لبه برگ بعضی از گیاهان، مانند توت سفید و بلوط جنگلی، کنگره‌دار است.

برگ‌ها نقش بسیار مهمی در چرخه غذایی جانوران و انسان دارند. بسیاری جانوران، مانند گاو و گوسفند و بز، از گیاهان تغذیه می‌کنند. جانوران گوشتخوار نیز با تغذیه از جانوران گیاهخوار به طوربه‌طور غیر مستقیم به گیاهان وابسته هستند.

استفاده از انواع سبزی‌ها بصورت خام و پخته بخشی از نیاز غذایی انسان‌ها را برطرف می‌کند. انسان از برگ گیاهان استفاده‌های دیگری نیز می‌کند. مثلاً با [[خشک کردن]] برگ بوته چای، چای تهیه می‌کند و از برگ هایبرگ‌های روغن دار انواع روغن‌ها را می‌سازد. از برگ هایبرگ‌های آویشن برای خوش طعم ساختن غذا، از برگ درخت [[اوکالیپتوس]] و بسیاری از گیاهان دیگر برای تهیه داروها و از برگ [[توتون]] در ساختن سیگار استفاده می‌کند.شکل، رنگ و طرح برگ‌ها الهام بخش هنرمندان در نقاشی و عکاسی بوده‌است.جمع‌آوری و خشک کردن برگ‌ها نیز از [[سرگرمی]] های‌های سودمند است.