فقه: تفاوت میان نسخه‌ها

* احکام اصلی: باورهایی که یک فرد مسلمان از طریق استدلال عقلی آنهاآن‌ها را بدست می‌آورد. این باورها را مسلمانان در دانش [[عقائد]] بررسی می‌کنند.

برای بدست آوردن احکام (اعم از اصلی و فرعی) به کار گیری علوم مختلفی لازم است، که از آنهاآن‌ها به عنوان مقدمات اجتهاد نام می‌برند.<ref name="ReferenceA">زین الدین العاملی (معروف به [[شهید ثانی]]). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة اللمعة الدمشقیة و الرّوضة البهیّة. کتاب القضاء.</ref>

قید «تفصیلی»، علم مقلِّد به احکام از تعریف فقه خارج می‌شود؛ زیرا مقلّد ممکن است عالم به احکام باشد، اما علم او ناشی از دلیل تفصیلی و خاص هرکدام از احکام نیست، بلکه از یک دلیل اجمالی - یعنی «حجیت رأی مجتهد برای او در تمام احکام» - سر چشمه می‌گیرد، ولی مجتهد عالم به احکام با استناد به ادلّهٔ تفصیلی آنهاآن‌ها است.

منابع فقه اسلامی عبارتند از مجموعه گزاره‌هایی (اعم از آنکه عقل به این گزاره‌ها پی برده باشد یا فقط توسط [[شارع]] بیان شده باشد) که فرد آگاه به علوم لازم (مثل فقه، [[اصول فقه]]، [[علم الحدیث]] و...) می‌تواند با استفاده از آنهاآن‌ها احکام شرعی فرعی را بدست آورد.<ref>(آیت الله العظمی) خویی، حسین. شرح العروة الوثقی. مقدمه، تعریف اجتهاد.</ref>{{سخ}}

از دیدگاه فقهای شیعه، این منابع در اصل دو عددند و عبارت اند از [[نقل]] و [[عقل]] ما به طوربه‌طور سنتی و برای مقایسه پذیرتر شدن با سایر [[مذاهب اسلامی]] به صورت چهار دسته شمرده شده‌اند: [[قرآن|کتاب]]، [[سنت]]، [[عقل]] و [[اجماع]].<ref name="ReferenceA"/>

از آنجا که اهل سنت باب تفقه را بر روی خود بستند، تاریخ فقه را در نزد آنهاآن‌ها باید از زاویه‌ای دیگر نگریست. اما در بین شیعیان فقه ادامه یافت، لذا می‌توان دوره‌های فقه را درعناوین زیر خلاصه کرد:

* دوره‌های جدید فقهی که در آن نقش اجتهاد پر رنگ تر شد و تکیه فقها بر تعقل بیشتر. اما بعد از مدتی همزمانهم‌زمان با افول عقل گرایی در غرب جریانی در بین شیعیان نفوذ کردند که عقل را بر زمین گذاشتند. تا آنکه [[شیخ انصاری]] بار دیگر موفق شد تعقل را با صحنه برگرداند و عصر طلائی اجتهاد را آغاز کرد.<ref>تاریخ فقه و فقهای امامیه. محل نشر: ناشر، سال نشر: تهران: دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۸۷.</ref>

* [[فقه گویا]]: یک سبک فقهی است، در برابر [[فقه سنتی]] و [[فقه پویا]] که عامه علمای معاصر شیعی برمبنای آنهاآن‌ها فتوی می‌دهند، در این شیوه، صدور احکام بر پایه محوریت استنباط [[قرآن]] و سنت قطعیه که از عرضه احادیث بر قرآن بدست می‌آید بنیان نهاده شده‌است. بنیان‌گذار فقه گویا [[محمد صادقی تهرانی]] است که از مفسران قرآن و [[فقیه|فقهای]] معاصر بوده‌است.<ref>کتاب فقه گویا - محمد صادقی تهرانی - انتشارات امید فردا - چاپ اول ۱۳۸۲</ref><ref>[http://www.forghan.ir/ جامعة علوم القرآن] پایگاه تخصصی علوم قرآنی</ref>

اما مکتب فقهی [[شیعه]] که به [[مذهب جعفری]] موسوم است، برای هر مجتهدی و در هر زمانی قدرت استنباط قائل است و در نتیجه معتقد است که باید هر مؤمن مکلف یا خود [[مجتهد]] باشد یا در فروع فقهی از یک مجتهد واجد شرایط پیروی و تقلید کند.<ref>توضیح المسائل مراجع. دو جلدی. مسئله اول التقلید.</ref> اهل سنت تنها روایات موثقی را که از [[محمد]] رسیده، و حاکی از قول یا فعل اوست، به عنوان یکی از منابع استنباط قبول دارند، اما [[شیعیان]] در استنباط احکام، علاوه بر عقل، قرآن و [[سیره]] پیامبر بر روایاتی که از [[ائمه اطهار]] به طوربه‌طور قابل اعتماد رسیده باشد، نیز اتکا می‌کنند.<ref>زین الدین العاملی. کتاب القضاء. ذیل (و من السنة...).</ref>

قواعد فقه در واقع آن دسته از فرمول‌های کلی به شماربه‌شمار می‌روند که به وسیله آن می‌توان قوانین محدودتر را درک کرد و صرفاً به یک مورد خاص تعلق ندارند بلکه اساس فهم و درک بسیاری از قوانین قرار می‌گیرند.<ref>http://lib.eshia.ir/71601/1/648</ref> این قواعد از یک جهت، جزیی از مسائل فقه و از جهتی دیگر جزیی از مسائل دانش اصول به شماربه‌شمار می‌روند. برخلاف مسائل علم اصول که صرفاً واسطه‌ای برای کشف احکام هستند قواعد فقه نه تنها واسطه هستند بلکه خودشان احکام نیز به شماربه‌شمار می‌روند. مثلاً قاعده لاضرر و لا ضرار، یک حکم شرعی محسوب می‌شود. بر خلاف مسائل فقه، قواعد فقه اموری عام و شامل هستند نه این که خاص و موردی باشند.<ref>سید مصطفی محقق داماد، قواعد فقه بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت)، مرکز نشر علوم اسلامی، ص2-3. 1394شمسی</ref> برخی از قواعد فقهی به این شرح‌اند: