ویکی‌پدیا

عبدالرحمن صوفی: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
→ تفاوت قدیمی‌ترتفاوت جدیدتر ←
محتوای حذف‌شده محتوای افزوده‌شده
دیداریویکی‌متن
Modernbot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها
۱۶۱٬۹۰۰ ویرایش‌ها
جز تمیزکاری با ویرایشگر خودکار فارسی
FreshmanBot (بحث | مشارکت‌ها)
ربات‌ها
۱۳۳٬۲۴۲ ویرایش‌ها
جز اصلاح فاصله مجازی + اصلاح نویسه با استفاده از AWB
خط ۲۹:
|گفتاورد=
}}
'''ابوالحسن عبدالرحمن صوفی رازی''' در [[۹ محرم]] [[۲۹۱ (قمری)|۲۹۱ قمری]] برابر با [[۱۵ آذر]] ۲۸۲ خورشیدی و [[۷ دسامبر]] [[۹۰۳ (میلادی)|۹۰۳ میلادی]] (و به روایتی دیگر در ۱۴ محرم ۲۹۱) در شهر [[ری]] زاده شد. او استاد [[ریاضی]] و [[ستاره‌شناس]] برجسته ایرانی سده چهارم بود که در دوران [[دیلمیان]] در فارس می‌زیست و برای همیشه شیوه نگاه ما به ستارگان در آسمان را تغییر داد و به عنوان یکی از ستاره شناسان با نفوذترین در جهان شناخته می‌شود، او زندگی خود را به پیشبرد درک ما از ستارگان و صور فلکی اختصاص داد و مشاهدات دقیق او پس از بیش از یک هزاره هنوز معتبر است.<ref name=":0">{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=۷ سپتامبر ۲۰۱۶|وب‌گاه=|نشانی=https://www.google.com/doodles/abd-al-rahman-al-sufis-azophi-1113th-birthday|عنوان=Abd al-Rahman Al-Sufi's (Azophi) 1113th Birthday|ناشر=www.google.com|بازبینی=۲۷ سپتامبر ۲۰۱۶}}</ref> وی کتاب [[صورالکواکب]] را که نسخه تصحیح شده ایشده‌ای از [[المجسطی]] [[بطلمیوس]] بود، بر اساس مشاهدات رصدی خودش تألیف کرد و در آن موقعیت، رنگ و [[قدر (ستاره‌شناسی)|قدر]] 1081 جرم سماوی را توصیف کرد. وی نخستین ستاره شناسیستاره‌شناسی است که [[کهکشان آندرومدا]] را کشف و گزارش رصدی [[ابر ماژلانی بزرگ]] را ثبت کرد.<ref>[https://books.google.com/books?id=obLAoHOVodAC&pg=PA42&dq=Abd+al-Rahman+al-Sufi&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwje4tXt4LfXAhWM3KQKHcfGAEcQ6AEIKTAB#v=onepage&q=Abd%20al-Rahman%20al-Sufi&f=false Cavin, Jerry D. (2011) The Amateur Astronomer's Guide to the Deep-Sky Catalogs, p:43 , 44]</ref> بدین ترتیب وی نخستین کسی است که گزارش رصدی [[کره‌های آسمانی]] خارج از [[کهکشان راه شیری]] را ثبت نمود.<ref>[https://books.google.com/books?id=Yc_MlbpSpu8C&pg=PA7&dq=Abd+al-Rahman+al-Sufi&hl=fa&sa=X&ved=0ahUKEwje4tXt4LfXAhWM3KQKHcfGAEcQ6AEITjAG#v=onepage&q=Abd%20al-Rahman%20al-Sufi&f=false Carson، Mary Kay (2013) Beyond the Solar System: Exploring Galaxies, Black Holes, Alien Planets, and More; a History with 21 Activities, p:7]</ref>
 
== زندگی علمی ==
صوفی رازی در دربار [[عضدالدوله دیلمی]] در [[اصفهان]] زندگی می‌کرد و کار اصلی او تشریح یافته‌های پیشین یونانیان در علم [[نجوم]] و ترجمه آثار آنان به [[زبان عربی]] بود. تعیین اندازه نصف النهار شهر شیراز و ابداع علم نورسنجی در ستارگان از دیگر کارهای علمی ارزشمند اوست.
 
تاریخ‌نویسان گفته‌اند که عبدالرحمن صوفی مدتی در [[شیراز]] به انجام محاسبات نجومی سرگرم بوده استبوده‌است. حتی [[ابوریحان بیرونی]] نیز نوشته که رصد [[دائرةالبروج]] با وسیله‌ای به قطر ۱۲۳ سانتی‌متر در شیراز انجام شده که آن وسیله را در سازه به‌دست آمده در [[گور (شهر باستانی)|شهر گور]]، کار می‌گذاشتند.
 
امیر[[عضدالدوله دیلمی]]، صوفی را به سمت استاد ریاضی و ستاره‌شناسی شهر گور [[فیروزآباد]] منسوب کرد. صوفی در [[رصدخانه شهر گور]] پژوهش‌های ستاره‌شناسی ارزنده‌ای انجام می‌داد تا جایی که به شهرت فراوانی رسید. او به ویژه روی کتاب [[المجسطی]] [[کلاودیوس بطلمیوس|بطلمیوس]] کار کرد و تصحیحات زیادی را بر روی فهرست ستارگان و تخمین‌های مربوط به روشنائی و قدر آنهاآن‌ها (میزان درخشندگی) انجام داد که اغلب آنهاآن‌ها با آنچه بطلمیوس محاسبه کرده بود تفاوت چشمگیری داشت.
 
او در سفری که به یمن داشت موفق شد [[ابر ماژلانی بزرگ]] را که از اصفهان قابل رویت نبود، ببیند و از آن با نام ''البکر'' در آثارش یاد کرده استکرده‌است. این کهکشان را اروپائی‌ها تا قبل از سفر دریائی ماژلان در قرن شانزدهم، ندیده بودند.<ref name="obspm">{{cite web | title=Observatoire de Paris (Abd-al-Rahman Al Sufi)
| url=http://messier.obspm.fr/xtra/Bios/alsufi.html | accessdate=2007-04-19 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20070416144810/http://messier.obspm.fr/xtra/Bios/alsufi.html| archivedate= 16 April 2007 |deadurl= no}}</ref><ref name="obspm2">{{cite web | title=Observatoire de Paris (LMC) | url=http://messier.obspm.fr/xtra/ngc/lmc.html | accessdate=2007-04-19 | archiveurl= https://web.archive.org/web/20070417234827/http://messier.obspm.fr/xtra/ngc/lmc.html| archivedate= 17 April 2007 | deadurl=no}}</ref>
 
او [[سحابی]] و [[ستارگان مزدوج]] را بدون داشتن تلسکوپ کشف کرد و [[نظریه بطلمیوس]] را اصلاح نمود. کشف سحابی [[کهکشان آندرومدا|زن به زنجیر بسته]] در 946 میلادی <ref name="NSOG">{{cite book |last=Kepple |first=George Robert |author2=Glen W. Sanner |title=The Night Sky Observer's Guide |volume=1 |publisher=Willmann-Bell |date=1998 |isbn=0-943396-58-1 |page=18}}</ref> و سحابی [[وولپکولا]] در صورت فلکی [[روباهک]] و کشف چند سحابی دیگر نیز از کارهای اوست.
[[پرونده:Book Al Sufi.jpg|thumbnail|چپ|تصویری از کتاب صورالکواکب صوفی رازی]]
او در زمینه دانش ریاضیات، هندسه و [[ستاره‌شناسی]] کتابهایکتاب‌های زیادی دارد و همچنین کتاب [[صورالکواکب]] (پیکرهای ستارگان) را هم در زمینهٔ اخترشناسی به نگارش درآورد. این کتاب به چندین زبان ترجمه شده‌است.
 
صوفی رازی نخستین کسی بود که کهکشان مارپیچی M۳۱ (که درفاصلهٔ ۲٫۹ میلیون سال نوری از ما قرار گرفته) را با چشم غیرمسلح رصد نموده و مورد مطالعه قرار داد. گزارش صوفی از [[کهکشان زن برزنجیر]] و همین‌طور [[ابر ماژلانی بزرگ]]، قدیمی‌ترین مدارک موجود از مشاهدهٔ این اجرام هستند. عبدالرحمان در عین حال توانست هفت جرم دیگر را به عنوان اجرام غیرستاره‌ای ثبت و رصد کند.
بدین ترتیب می‌توان او را نخستین کسی دانست که فهرستی از اجرام غیر ستاره‌ای ارایهارائه داده‌است. در فهرست صوفی رازی اجرام جالب توجهی چون خوشه دوگانه [[برساوش]] یا [[M۴۴]] به چشم می‌خورد.
 
عبدالرحمان صوفی با رصدهای پیاپی اعلام کرد که رنگ ستارهٔ [[شباهنگ (ستاره)|شباهنگ]] (در عربی شعرای یمانی) تغییر نمی‌کند. پیش از او اخترشناسان یونانی مانند [[سنکای جوان|سِنِکا]] و [[بطلمیوس]]<nowiki/> گفته بودند که این ستاره را به رنگهای گوناگونی دیده‌اند. کتاب صورالکواکب او جدول‌هایی از قدر ستاره‌ها دارد که با دقت خوبی تنظیم شده‌اند. در این کتاب همچنین اصلاحی بررویبر روی فهرست‌های قدیمی یونانی صورت گرفت و برای اولین بار صورتهای فلکی جدیدی چون [[ققنوس (صورت فلکی)|صورت فلکی ققنوس]] شناسایی شد که به دلیل عرض جغرافیایی رصدگران یونانی در فهرستهای آنهاآن‌ها نیامده بود.
 
او بزرگ‌ترین مترجم آثار نجومی یونانیان باستان (که در [[اسکندریه]] قرار داشت) به زبان عربی است و نخستین کوشش‌ها را برای برقراری رابطه میان نام‌های کهن ستارگان و صور فلکی در متون نجومی یونانی‌ها و نام‌های باستانی ستارگان و صور فلکی عربی انجام داد، کاری که گاهی بسیار نامرتبط و در مواردی دارای اشتراکات پیچیده بود.
 
عبدالرحمان صوفی در رصدهایش به این نتیجه رسید که صفحه دائرةالبروج نسبت به استوای سماوی مایل است و با توجه به این مسئله توانست طول سال اعتدالی را با دقت بیشتری محاسبه کند. صوفی [[نصف النهار]] شهر شیراز را محاسبه کرد. او در رصد ستارگان و تعیین [[قدر ستارگان]] (میزان درخشندگی)، رنگ و موقعیت آنهاآن‌ها در صور فلکی و یافتن سحابی‌ها و ستارگان دوگانه کوشش فراوان نمود و نتایج کارش را به دقت در مورد هر صورت فلکی پیاده‌سازی کرد. در مجموع توانست کاتالوگی از ۱۰۱۸ ستاره همراه با ویژگی‌های رصدی آنهاآن‌ها تهیه کند
سپس به تهیه دو طرح از هر صورت فلکی پرداخت: طرح اول، شکل صورت فلکی را آنچنان که ناظری از بیرون کره آسمان می‌توانست ببیند نشان می‌داد و طرح دوم نمای صورت فلکی را آن طور که یک رصدگر از درون کره سماوی می‌بیند نمایش می‌داد (یعنی همان شکلی از صورت فلکی که ما از زمین و در حالت عادی می‌بینیم). ساخت این چنین مدلی از کره آسمان و مشخص کردن مواضع دقیق اجرام سماوی بر روی آن، از منحصربه‌فردترین کارهای صوفی است و هم اکنون این پلانتاریوم (آسمان نما) در موزه شهر قاهره نگهداری می‌شود.
 
صوفی همچنین کاربردهای بسیار زیادی برای [[اسطرلاب]] پیدا کرد که یافته‌هایش در آثار به جا مانده از او مکتوب باقی‌مانده‌است. او در سال ۹۸۴ کتاب معروفش را که صورالکواکب ((Book of fixed stars نام دارد به رشته تحریر درآورد و در آن بسیاری از کارهایش را همراه با تصویر تشریح کرد. در این کتاب او ستارگان را با نامهای عربی‌شان مشخص کرده و جدولی از قدرهای دقیق ستارگان هر صورت فلکی و نمای [[صورت فلکی]] ارایهارائه کرده‌است. در توصیفات و تصاویری که از صورت فلکی آندرومدا کشیده‌است به یک ابر کوچک اشاره نموده که در حقیقت همان کهکشان آندرومدا یا ۳۱M است. البته ظاهراً منجمان اصفهانی سال‌ها قبل از صوفی به حضور آن «ابر» در صورت فلکی آندرومدا پی برده بودند.
 
صوفی در صورالکواکب به ۹ جرم زیر اشاره کرده و از آنهاآن‌ها را «سحابی» قلمداد کرده‌است:
# خوشه دوتائی X&H یا ۸۶۹/۸۸۴ NGC (خوشه باز)
# [[خوشه کندو]] یا ۴۴M (خوشه باز) در صورت فلکی خرچنگ
خط ۶۸:
# ۲۶۶۹ NGC (خوشه باز) در صورت فلکی بادبان
 
در اروپا مشاهدات صوفی تا زمان اختراع تلسکوپ ناشناخته باقی‌مانده بود، طوری کهطوری‌که سیمون ماریوس (Simon Marius) سحابی آندرومدا (کهکشان آندرومدا) را در سال ۱۶۱۲ و با یک تلسکوپ معمولی مجدداً کشف کرد.
 
== هویت ایرانی ==
خط ۷۸:
انجمن بین‌المللی نجوم به پاس تجلیل از خدمات علمی صوفی، یکی از دهانه‌های ماه را به نام او ثبت نمود:<ref name=":0"/> دهانه صوفی (Azophi) در عرض جغرافیائی ۱٫۲۲ درجه جنوبی و ۷٫۱۲ شرقی واقع شده و ۴۷ کیلومتر قطر دارد.
 
سیارک [[۱۲۶۲۱ الصوفی]] به افتخار او نام‌گذاری شده استشده‌است.<ref name=":0"/><ref>Lutz D. Schmadel. ''Dictionary of Minor Planet Names''. Springer, 2009. ISBN 3-642-01966-8. [http://books.google.com/books?id=uwGbkbhMVyAC&pg=PA63&hl=en&sa=X&ei=DCmtT42qAc_otQb5mqCcDA&ved=0CDoQ6AEwAA#v=onepage&q&f=false p. 63]</ref>
 
از سال ۱۳۸۵ خورشیدی [[انجمن نجوم ایران]]-شاخه آماتوری به کوشش پوریا ناظمی رقابتی رصدی را به یاد بود این رصدگر بزرگ ترتیب داده‌است که مشابه با رقابت [[ماراتن مسیه]]، رصدگران باید در طول یک شب ۱۲۴ جرم غیرستاره‌ای از جمله اجرام صوفی (به جز ابر ماژلانی که از ایران قابل رصد نیست) را رصد کنند. دومین رقابت رصدی صوفی از سوی شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران و با همکاری و حمایت استانداری [[سیستان و بلوچستان]] و سازمان‌های رسمی استان و [[جمعیت منجمان مهبانگ]] در دامنه‌های [[تفتان]] برگزار شد.<ref>{{یادکرد وب|نویسنده=|کد زبان=|تاریخ=|وب‌گاه=|نشانی=http://www1.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100948106338|عنوان=رقابت صوفی، درآمدی بر سال جهانی نجوم|ناشر=www1.jamejamonline.ir|بازبینی=۲۷ دسامبر ۲۰۱۶}}</ref>
برگرفته از «https://fa.wikipedia.org/wiki/عبدالرحمن_صوفی»