شهرضا: تفاوت میان نسخه‌ها

در ۸۵۰ سال قبل قصبه قمشه در روزگار سلاطین آل مظفر و شاهزادگان و فرزندان شاه شجاع حصاربندی آن تکمیل گردید.<ref name=ToolAutoGenRef1>{{یادکرد کتاب|عنوان=زیویه: شهرهای ایران|نام خانوادگی=کریمی|نام=فرشته|ناشر=نوید شیراز|سال=1386|شابک=|مکان=شیراز|صفحات=267}}</ref> در پایان دوره [[صفویه]] و در هنگام محاصره پایتخت توسط محمود افغان، قلعه بزرگ قمشه ضمن فرستادن ۱۰ هزار سوار تفنگدار به جهت کمک به سپاه [[شاه سلطان حسین]] برای نجات پایتخت از محاصره، به عنوان آخرین پایگاه مقاومت ایرانیان تا آخرین نفس جنگید، تمامی مردان جنگجو کشته شدند، قلعه تسخیر و با خاک یکسان شدو آنگاه تصرف [[اصفهان]] میسر گشت. این شهر با سابقه طولانی از جمله شهرهای قدیمی و با اهمیت استان اصفهان است. مساعد بودن آب و هوا و سرسبزی محیط در شکل گیریشکل‌گیری هسته اولیه شهر نقش داشته استداشته‌است. بافت قدیم شهر بارها تجدید بنا گردیده اما اصولاً حیات و هویت آن حفظ شده و در حال حاضر از نظر ترکیب و بافت فیزیکی با بخش‌های میانی و جدید شهر تفاوت دارد. به احتمال زیاد بافت نخستین این شهر به پیش از اسلام برمی گردد.

بازار شهرضا مرحله بعدی گسترش شهر مربوط به زمان صفویه می‌باشد که اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب گردید. قرار گرفتن این شهر در محور جاده اصفهان به فارس که یکی از راه‌های مهم تجاری بوده موجب رونق اقتصادی آن گشته است. از طرف دیگر به خاطر نزدیکیش با اصفهان نوعی عملکرد نظامی نیز داشته استداشته‌است. در این دوره به دلیل امنیت نسبی بافت فیزیکی شهر توسعه یافت.

مرحله بعدی گسترش شهر مربوط به [[دوره قاجاریه]] است. در این دوره شهر به شکل قلعه مانند و دارای دروازه بوده که هفت محله در آن جای می‌گرفته‌اند. مجموعه دروازه‌ها با عناصر تشکیل دهنده محله، نظیر بازارچه گذر، مسجد، تکیه، آب انبار و حمام در عین استقلال نسبی به کل شهر نیز وابسته بوده استبوده‌است. بازار در مرکز شهر قرار داشته و به عنوان کانون اصلی مبادلات اقتصادی و تجاری، همه شریانها را به خود متصل نموده استنموده‌است.

در دهه چهل ایجاد امنیت نسبی در کل کشور و تبدیل شهرضا به [[مرکز شهرستان]] موجب رشد شهرنشینی گشته، به طوریکهبه‌طوری‌که رشد کالبدی شهر در این دهه چشمگیر بوده استبوده‌است. در این دوره از حیات، شهر به دلیل ایجاد مناسبات جدید اجتماعی ـ اقتصادی و سیاسی شهر از حالت ایستا خارج شده و به یک رشد نسبتاً سریع شهرنشینی دست یافت و صنایع که تا این زمان تنها در مقیاس سنتی آن مطرح بوده جای خود را به کارخانه‌های نسبتاً بزرگ سپرد. جهات گسترش شهر در این دوره در بخش*های شمال غربی بوده‌است و بافت فیزیکی آن به عنوان پیوند دهنده بافت قدیم و جدید کاربرد شهری خود را حفظ نموده‌است.

شهرضا در گذشته «قمشه» نامیده می‌شده است. قمشه‌ای واژه‌ای پهلوی ساسانی است، که از روزگار باستان به این محل گفته شده و نخست «کمتنه» بوده است،بوده‌است، چون پس از اسلام بیشتر واژگان «کم» به «قم» تبدیل یافته، مانند قمشه که کمشه بوده و این واژه می‌رساند که شهرضا پیش از اسلام سرزمینی آباد بوده استبوده‌است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهش در نام شهرهای ایران|نام خانوادگی=افشار سیستانی|نام=ایرج|ناشر=روزنه|سال=1378|شابک=|مکان=تهران|صفحات=437}}</ref> دربارهٔ واژه قمشه در فرهنگ نوبهار آمده استآمده‌است:<blockquote>«قمشه چون هرزه شهری است قریب به اصفهان که در اصل کومه شه بوده، کومه خانه‌ای است که از چوب و علف سازند و چون شاهان عهد قدیم در آن حدود به شکار می‌رفته و کومه خوبی برای او می‌ساخته‌اند، بدین نام موسوم داشته‌اند. رفته رفته شهری آباد گشته و مورد استعمال تخفیف یافته کمشه گردیده سپس معربش نموده قمشه گفتند…»<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=فرهنگ نوبهار|نام خانوادگی=تبریزی خیابانی|نام=محمد علی|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=615}}</ref></blockquote>شماری از پژوهشگران گفته‌اند که قمشه از دو پاره «قم» و «شه» ترکیب و جای آب جوشنده و روان و ماندگار را به یاد می‌آورد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=پژوهش در نام شهرهای ایران|نام خانوادگی=افشار سیستانی|نام=ایرج|ناشر=روزنه|سال=1378|شابک=|مکان=تهران|صفحات=438}}</ref>

واژه قمشه به معنای سرزمین پُرکاریز نیز هست، که بیشتر زمینهایزمین‌های کشاورزی شهرضا به وسیله کاریزها آبیاری می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=تاریخ شهرضا|نام خانوادگی=جمالی|نام=مسیح|ناشر=موسسه انتشاراتی ثقفی|سال=1355|شابک=|مکان=اصفهان|صفحات=48 و 49}}</ref>

به هر حال در سال ۱۳۰۵ ه‍.ش نام این شهر از قمشه به شهرضا تغییر یافت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، چون آیت الله مدرس در آن نشو نما داشته استداشته‌است «مدرس شهر» نامیده شد، ولی چندی بعد در دوره دوم مجلس شورای اسلامی، نام شهرضا بر قمشه برتر دانسته شد و اکنون نام رسمی این شهر همان شهرضا است.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=سیمای شهرضا|نام خانوادگی=حجازی|نام=سید علی|ناشر=|سال=|شابک=|مکان=|صفحات=15 و 16}}</ref>

بقعه سید خاتون شهرضا: در شمال شرقی شهرضا بقعه‌ای قرار دارد که دارای یک صحن نسبتاً وسیع می‌باشد که در اطراف آن اتاقهایی ساخته شده استشده‌است. در حد شرقی این بقعه مکان دیگری وجود دارد، دو قبر دیگر در آن واقع شده که به احتمال زیاد این دو قبر مربوط به دو تن دیگر از افراد آل مظفر است. در مورد بی بی خاتون به نقل از فارسنامه در سالنامه فرهنگی چنین آمده‌است: شاه شجاع و شاه منصور، فرزندان [[امیر مبارزالدین]] برسر جانشینی پدر اختلاف کردند و بین آنهاآن‌ها کشمکش و جنگ درگرفت و چون خان سلطان خاتون، زوجه شاه محمود به قصد انتقام از قتل عم خود امیر شیخ می‌خواست مظفریان را از میان بردارد. شاه شجاع را تحریک به تسخیر اصفهان نمود و شاه محمود بر این راز آگاه گردید، منکوبه خود را با آنکه جمالی مرغوب و کمالی مطلوب داشت، بکشت.

بازار بزرگ و چهار سوق شهرضا: این بازار که از جمله بازارهای قدیمی کشور محسوب می‌شود به شکل زیبایی در دل بافت قدیمی شهر طی قرون گذشته گسترش یافته استیافته‌است. این بازار دارای کاروانسراها و اماکن قدیمی است. در مرکز بازار چهار سوقی قرار دارد که گنبدی آجری بر فراز آن ایجاد گردیده که از جمله آثار تاریخی این شهر محسوب می‌شود.

قسمتی از این شهرستان جلگه‌ای و قسمت دیگر کوهستانی و دارای آب و هوای خشک می‌باشد.<ref>{{یادکرد کتاب|عنوان=زیویه شهرهای ایران|نام خانوادگی=کریمی|نام=فرشته|ناشر=نوید شیراز|سال=1386|شابک=|مکان=شیراز|صفحات=267}}</ref> درجه حرارت هوای شهرستان از جنوب به سمت شمال شرق افزایش می‌یابد به طوری کهبه‌طوری‌که میانگین سالانه دما در جنوبی‌ترین قسمت شهرستان حدود ۱۰ [[درجه سانتیگراد]] و در قسمت شرق به ۱۶ درجه سانتیگراد می‌رسد. میزان تبخیر سالانه از ۱۴۰۰ میلی‌متر در جنوب غرب تا حدود ۲۲۰ میلی‌متر در ناحیه شمال شرق شهرستان افزایش می‌یابد.

این رشته کوه در شرق شهرضا واقع شده استشده‌است. ارتفاع آن را کوه نوردان شهرضا حدود ۱۲۰۰ متر می‌دانند. در بلندترین نقطه کوه مخروطی وجود دارد که به آن (سن بندی) می‌گویند. در گذشته اعتقاد بر این بوده استبوده‌است که برای دفع حشره سن که گاهی به صورت دسته جمعی به مزارع حمله می‌نمودند باید دعایی بر قله کوه قرار گیرد. به همین دلیل سه عدد از این سن بندها روی قله ساخته شده استشده‌است. به خاطر مشکلات در مسیر صعود به قله گمان می‌کنیم که از چهارپایانی مانند بز برای حمل مصالح به قله استفاده شده باشد. از آن سه عدد سن بند مخروطی شکل امروزه فقط یک عدد برجای مانده است،مانده‌است، که قسمت شرقی آن هم به لطف افراد ناآگاه در پی یافتن شیئی با ارزش تخریب شده استشده‌است. این بخش تخریب شده از پایین کوه قابل مشاهده نیست. ارتفاع سن بند کنونی ۲۴۰ سانتی‌متر از قله و محیط مخروط در پایین ۸۵۰ سانتی‌متر است. تعداد ۳۱ ردیف خشت مخروط را تشکیل داده که ۲۷ ردیف آن هنوز سالم است. (samt)