ایران پیش از تاریخ: تفاوت میان نسخه‌ها

قدیمی‌ترین آثار سکونت روستا نشینان اولیه در غرب زاگرس و شمال خوزستان یافت شده‌است.{{مدرک}} برخی از این روستاهای اولیه گنج دره، سراب و آسیاب در نزدیکی [[کرمانشاه]]، علی کش در دهلران، گوران در هلیلان و چغا بنوت در شمال خوزستان است.{{مدرک}} قدیمیترین مدارک اهلی شدن بز در مکان گنج دره در نزدیکی [[کرمانشاه]] کشف شده که حدود ۱۰ هزار سال قدمت دارد.

بین هفت تا هشت هزار سال پیش مراکز روستانشین در چند نقطه از ایران، در منطقه [[تمدن جیرفت]] در [[تمدن تپه سیلک]] نزدیک کاشان و در اطراف [[مرودشت]] و در فاصله کمی از [[شوش]]، قدیمیترین شهر موجود دنیا، وجود داشته‌است. شوش یکی از قدیمیترین سکونتگاه‌های شناخته شدهٔ منطقه‌است، با وجود اینکه نخستین آثار یک دهکدهٔ مسکونی در آن مربوط به ۷۰۰۰ سال پیش از میلاد هستند.{{مدرک}}

کهن‌ترین نشانه‌های تمدن انسانی، مربوطه به ۵۰۰۰ سال ق.م. است که در ایران تمدن [[شهر سوخته]] در سیستان، [[تمدن عیلام]] در خوزستان، [[تمدن جیرفت]] در کرمان، تمدن [[تپه حصار]] در دامغان، [[تمدن تپه سیلک]] (در کاشان)، [[تمدن اورارتو]] (در آذربایجان)، [[تپه گیان]] نهاوند، تمدن [[کاسی‌ها]] (در لرستان امروز)، پیدا شده‌است. از روی یک قسمت از آثار [[تمدن تپه سیلک]]، که گمان می‌رود مربوط به هزاره چهارم پ.م. باشد، پیدا شده‌است که اهالی آنجا به بافندگی و کارکردن با فلزات و استعمال مهر و چرخ کوزه‌گری پی برده بودند.{{مدرک}}

ایران نخستین سرزمینی است که در آن مردم به استخراج و استعمال فلزات پی برده‌اند.{{مدرک}} تعدادی از نخستین کوره‌های ذوب مس در تل ابلیس کرمان مربوط به هزاره پنجم ق.م. بدست آمد و اشیاء مسی شامل سنجاق و درفش، مهر و دستبند و حلقه انگشتر از آنها کشف گردید. قدیمی‌ترین فلزی که مورد استفاده انسان قرار گرفته مس بوده‌است. این فلز در ۴۵۰۰ ق.م. در آسیای غربی مورد استفاده بوده‌است.{{مدرک}}

از اواسط دوران فلز، بجز مس، فلزات دیگری چون قلع، طلا، نقره در چرخه فناوری مردمان آن عصر پدیدار شدند و شاید به این دلیل است که این دوره را دوره فلز نام نهاده‌اند نه دوره مس. برنزهای مشهور به لرستان اهمیت ایران را به‌عنوان یک مرکز فلزکاری بطور روشن نشان می‌دهد.{{مدرک}} رویدادی مهم در هزاره سوم پ. م؛ که تأثیرگذار در زندگی ساکنان فلات ایران و خصوصاً دشت خوزستان است عبارت است از کشف فلز آلیاژی مفرغ. از مراکز مهم فرهنگهای عصر مفرغ ایران غرب ایران و حوزه زاگرس مرکزی (لرستان پیشکوه و پشتکوه) بوده‌است. مفرغ ساخته شده در کوهپایه‌های زاگرس به [[سومر]] و [[عیلام]] صادر می‌شده‌است.{{مدرک}}

پایان عصر مفرغ و کشف آهن (شروع دوره آهن) مقارن است با رویدادهای مهم تاریخی و فرهنگی که در هزاره دوم پ.م. زمینه‌ساز تشکیل سلسله‌ها و ظهور نخستین حکومتهای مستقل در هزاره‌های دوم و اول پ.م. همچون: [[ماننا]]، [[اورارتو]] و [[ماد]] و سرانجام امپراتوری وسیع هخامنشی شدند عبارت‌اند از مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران، روی کار آمدن دولتهای مستقل به جای دولت شهرهای پیشین، و تجمع اقوام و قبایل مختلف (مقیم و مهاجر) خصوصاً در مناطق غربی و شمال غربی ایران که هر کدام قلمرو خاص خود را داشتند. این اقوام در شمال غربی ایران با [[اورارتو]] و [[آشور]] همسایه شدند.{{مدرک}}

[[ایلامیان|ایلامیانامجموعه]] اقوامی بودند که از هزاره چهارم پ.م. تا هزاره نخست پ.م. بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی پشتهٔ ایران فرمانروایی داشتند.{{مدرک}}

آنطور که از اسناد و کتیبه‌های آشوری برمی آید عیلام نامی است که آشوریان بر این سرزمین نهاده‌اند خود آنها سرزمینشان را [[انشان]] می‌نامیدند و در کتیبه‌های هخامنشی هم به کرّات از همین نام استفاده شده‌است.{{مدرک}}

بر حسب تقسیمات جغرافیای سیاسی امروز، ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، کرمان، لرستان و کردستان را شامل می‌شد.{{مدرک}}

سرزمین اصلی ایلام در شمال دشت خوزستان بوده. فرهنگ و تمدن ایلامی از شرق رودخانه دجله تا [[شهر سوخته]] زابل و از ارتفاعات زاگرس مرکزی تا بوشهر اثر گذار بوده‌است. عیلامیان نه [[سامی]] نژادند و نه [[آریایی]] آنان ساکنان اولیه دشت خوزستان هستند.{{مدرک}}

والتر هینتس در کتاب شهریاری ایلام، ایلامیان را نیاکان قوم کهن لر می‌داند.{{مدرک}}

بعضی از محافظان سفید پوستند{{مدرک}} که به روشنی منظور از تصویر آنها نشان دادن پارسیان بوده‌است.{{مدرک}}

گروه دوم قهوه‌ای‌پوست، که نمایانگر عیلامیان کوه نشین می‌باشند که امروزه به عنوان لُرها باقی هستند. در شمال شوشن لُرهای فعلی و در شرق و جنوب لرهای بختیاری. اکثریت لُرها سیاه مو و قهوه‌ای‌پوست اند، نژادی خشن که به زندگی در کوهستان‌ها عادت دارد و از دشت نشینان کمی بلندترند.{{مدرک}}

گروه سوم باید عیلامیان سرزمین پس کرانه باشند. حتی امروز هم افراد تیره پوست،اغلبپوست، که به هیچ وجه سیاه‌پوست نیستند، اغلب در خوزستان دیده می‌شوند، ایشان اغلب خود را عرب می‌دانند و میان خود به عربی سخن می‌گویند، به نظر می‌رسد که حتی جمعیت عیلام قدیم هم جمعیتی مختلط بوده‌است و از غیر بومیان تیره پوستی تشکیل می‌شده‌است که نژادشان معلوم نیست و از بین‌النهرین به عیلام نفوذ کرده بودند.{{مدرک}}[۱۹]

واژه آریا که معنای آزاده، شریف و بزرگوار می‌دهد به قومی از نژاد [[هندواروپایی]] گفته می‌شد که نیاکان مردمان سرزمینهای [[ایران]]، بخشی از [[آسیای میانه]] و [[هندوستان]] و بخش‌هایی از اروپا هستند. (البته گسترهٔ تاریخی این دو سرزمین که در برگیرندهٔ بخش‌هایی از شبه قارهٔ هند، آسیای میانه، خاور میانه و آسیای کوچک امروزین است). دربارهٔ خاستگاه آریائیان که در نوشته‌های کهن [[اوستا]] از آن به نام [[ایرانویج]] نام برده شده‌است چند دیدگاه طرح شده‌است.{{مدرک}}

اینان زبان و آداب و رسوم مشترکی داشتند. در دوران باستان، اقوام هندی و ایرانی (آنان که به [[زبان‌های هند و ایرانی]] سخن می‌گفتند) خود را [[آریا (قوم)|آریایی]] می‌نامیدند. نمونهٔ این اشاره‌ها را می‌توان در [[اوستا]]، سنگ‌نبشته‌های [[هخامنشی]] و متن‌های کهن [[هندو]] (مانند [[ریگ‌ودا]]) دید.{{مدرک}}

بعدها، با افزایش تعداد اعضا، این قبایل ناچار به مهاجرت شدند و به نواحی شرق و غرب و جنوب سرزمین اصلی خود کوچ کردند. دلیل اصلی مهاجرت آنها مشخص نیست، اما به نظر می‌رسد دشوار شدن شرایط اقلیمی و کمبود چراگاه‌ها، از دلایل آن باشد. مهاجرت آریائیان به فلات ایران یک مهاجرت تدریجی بوده و در دوره‌های مختلفی صورت گرفته‌است که در پایان [[دوران نوسنگی]] (۷۰۰۰ سال پ. م) آغاز شد و تا ۴۰۰۰ پ.م. ادامه داشته‌است. آریاییان ساکن سرزمین‌هایی هستند که از دورترین مرزهای شرقی هندوستان تا اروپا امتداد دارد. به همین جهت به آنان نژاد هندو-اروپایی گفته می‌شود.{{مدرک}}

نخستین [[آریا (قوم)|آریایی‌هایی]] که قبل از مادها به ایران آمدند شامل [[کاسی]]ها (کانتوها - کاشی‌ها)، لولوبیان و گوتیان بودند. کاسی‌ها تمدنی را پایه‌گذاری کردند که امروزه ما آن را بنام [[تمدن تپه سیلک]] می‌شناسیم. [[لولوبیان]] و [[گوتیان]] نیز در زاگرس مرکزی اقامت گزیدند که بعدها با آمدن [[مادها]] به اجبار به تبعیت ازآنها درآمدند و بخشی از آنها شدند. سه گروه بزرگ آریایی به ایران آمدند و هر یک در قسمتی از ایران سکنی گزیدند: [[مادها]] در شمال غربی ایران، [[پارس]]ها در قسمت جنوبی و [[پارت]]‌ها در حدود خراسان امروزی. نخستین دسته از آریاییان که در نواحی غرب ایران موفق به تشکیل حکومت شد، قوم [[ماد]] بود. [[پارس]]ها، قوم دیگر آریایی، ابتدا در نواحی شمال و غرب ایران ساکن شدند و سپس به تدریج به سوی جنوب کوچ کردند. پارس‌ها شاهنشاهی [[هخامنشیان]] را بر پا کردند. [[پارت]]‌ها، دیگر قوم آریایی، ابتدا در نواحی شرقی حدود ماوراءالنهر می‌زیستند. آنان موفق به تشکیل شاهنشاهی [[اشکانی]] شدند.{{مدرک}}

[[تورانی]]ها و [[سکاها]] نیز از اقوام آریایی بودند که از سوی شمال به سرزمین ایران وارد شدند. این اقوام تمدنی پایین‌تر از دیگر اقوام آریایی داشتند. دسته‌ای از [[سکاها]] که از راه قفقاز به داخل ایران راه یافتند، ابتدا در دامنه کوه‌های زاگرس جای گرفتند. اما بعدها به سکستان رفتند و آن سرزمین را به کانون تمدنی بزرگ، ([[شهر سوخته]] زابل) بدل ساختند. بیشتر افسانه‌های شاهنامه، درمیان قوم سکا و سرزمین ایشان که سکستان و بعدها سیستان خوانده شد اتفاق افتاده‌است.{{مدرک}}

یکی از دیدگاه‌ها می‌گوید که آریائیان در حدود هشت‌هزار سال پیش در جنوب [[سیبری]] و در اطراف [[دریاچه آرال]] می‌زیستند که با مهاجرتی که به طرف جنوب داشتند بخشی به [[هند]] و [[افغانستان]] و بخشی نیز به طرف کوه‌های قفقاز حرکت کرده‌اند که قوم‌های [[ماد]] و [[پارس]] از کوه‌ها گذشتند و در اطراف [[دریاچه ارومیه]] سکنی گزیداند و بخش دیگری به سمت [[اروپا]] حرکت کردند. دیدگاه دیگر [[آناتولی]]؛ [[آذربایجان|آذرآبادگان]]؛ [[قفقاز]] و… را خاستگاه نخست این قوم می‌داند.{{سخ}}تازه‌ترین دیدگاه در این باره را [[جهانشاه درخشانی]] طرح کرده‌است. درخشانی خاستگاه این قوم را بستر کنونی [[خلیج فارس]] می‌داند که در دوران یخبندان بی آب بوده و پس از بالا آمدن آبهای دریای آزاد آریاییان به تدریج به فلات ایران و پهنه‌های میان‌رودان تا فلسطین کوچ کرده‌اند و تمدن‌های آغازین آن دیارها را بنیاد گذارده‌اند. بر پایه همین دیدگاه پهنه‌های شمالی نمی‌توانسته‌اند خاستگاه آریائیان بوده باشند زیرا هوای سرد دوران یخبندان امکان زیست در آن مناطق را نمی‌داده‌است.{{مدرک}}