دانشوری شهروندی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Cascades Butterfly Project Team (8273990532).jpg|thumb|چپ|تصویری از اعضای تیم دانشوری شهروندی [[کسکیدز|آبشار]] پروانه در کوه ساوک ]]پیشینه دانشوریِ شهروندی به دو سده پیش برمی‌گردد؛ زمانی که تقریباً تمامی دانشمندان برای گذران زندگی، مشاغل دیگری داشتند. [[بنجامین فرانکلین]] (۱۷۰۶-۱۷۹۰م۱۷۰۶–۱۷۹۰م) و [[چارلز داروین]] (۱۷۰۶-۱۷۹۰م۱۷۰۶–۱۷۹۰م) را می‌توان به‌عنوان دو نمونه برجسته برشمرد. اولی، مخترع، فیزیکدان و سیاستمدار آمریکایی که چاپخانه داشت؛ و دومی، زیست‌شناس و طبیعت‌شناس مشهور انگلیسی که وقتی با کشتی بیگل به سفر تحقیقاتی رفت، دستیار بی‌مواجب کاپیتان [[رابرت فیتزروی]] بود.

دانشوری شهروندی به مفهوم امروزی آن، شاید نخستین‌بار در دسامبر سال ۱۹۰۰ رخ نمود. پروژه‌پروژه شمارش پرندگان در [[کریسمس]] که توسط [[انجمن ملی آدوبان]] در [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] به اجرا گذاشته شد اولین نمونه ار این دست است. [[فرانک چاپمن|فرانک چَپْمن]] (۱۸۶۴-۱۹۴۵۱۸۶۴–۱۹۴۵)، پرنده‌شناس و از مبدعان کتاب راهنمای صحرایی، پیشنهاد داد در تعطیلات سال نو، شکارچیان به‌جای شکار پرندگان، آن‌ها را بشمارند. آن زمان ۲۷ پرنده‌نگر به این پیشنهاد پاسخ مثبت دادند. «[[بنیاد انگلیسی برای پرنده‌شناسی]]» در سال ۱۹۳۲ تاسیستأسیس شد و پرنده‌نگرهای آماتور انگلستان را تشویق کرد که در پیشبرد علم بوم‌شناسی و حفاظت از طبیعت کمک کنند. این اقدام سبب شده امروز شمار داده‌هایی که در شبکه ملی تنوع زیستی نگهداری می‌شود، از ۳۱ میلیون مورد بگذرد و ۲۷ هزار گونه گیاه و جانور را شامل شود.

امروزه شهروندان دانشور در پروژه‌های تغییرات اقلیمی، گونه‌های مهاجم، زیست‌شناسی حفاظت، بهسازی محیط‌،‌محیط، پایش کیفیت آب، جمعیت‌شناسی جانوران، بررسی وضعیت رشد گیاهان و بسیاری دیگر از فعالیت‌هایی شرکت می‌کنند که به پایش و مشاهده مستقیم در منابع طبیعی مربوط می‌شود. در این رابطه، تکنولوژی و به‌ویژه اینترنت، مهم‌ترین وظیفه را به عهده دارند؛ اما نحوه مشاهده و ثبت آن، اهمیت به‌مراتب بالاتری دارد.

یکی از نخستین فعالیت‌ها در زمینه ثبت مشاهده جانوران، سیستمی است به نام [[سایبرترکر]] (CyberTracker). وسیله‌ای شبیه [[سامانه موقعیت‌یاب جهانی|جی‌پی‌اس‌جی‌پی‌اس]]<nowiki/>های دستی که برای شکارچیان [[بیابان کالاهاری]] طراحی شد. کسانی که سواد خواندن و نوشتن ندارند، اما ردزنان قابل و شکارچیان ماهری هستند. این سیستم توسعه پیدا کرد و در کشورهای دیگر مانند [[اسپانیا]]، [[آفریقای جنوبی]] و [[مغولستان]] نیز به‌کار گرفته شد.

[[دیده‌بان زمین]] یا «ارث‌واچ» (Earthwatch) مؤسسه‌ای است غیرانتفاعی که سالانه از داده‌های هزاران دانشور شهروند، در پروژه‌های مختلف بهره‌بهره می‌برد؛ کسانی که برای تعطیلات به سفر می‌روند یا در شهرهایشان در تردد هستند، می‌توانند هم‌زمان به پروژه‌های تحقیقاتی دانشمندان یاری رسانند.

«[[آی‌نچرالیست]]» (iNaturalist) از دیگر نمونه‌های موفق دانشوریِ شهروندی است. یک شبکه اجتماعی که برای علاقه‌مندان به طبیعت راه‌اندازی شده تا هر گونه‌ای را که می‌بینند همراه با عکس و موقعیت جغرافیایی آن، از طریق تلفن همراه خود ثبت کنند. عکس و اطلاعات مربوط به گونه‌ها که تازه‌واردین به این شبکه ارسال می‌کنند، باید از سوی متخصصان یا کسانی که پیش‌تر صلاحیتشان در شناسایی گونه‌ها اثبات شده است،شده‌است، تأیید شود. این روش‌روش به جمع‌آوری همگانی داده‌ها (crowdsourcing data) معروف است.

=== '''در ایران''' ===

برای نخستین بار در ایران دسته‌هایی کم‌تعداد، به همراه یک محیط‌بان در نیمه نخست دهه ۸۰ شمسی راهی بیابان‌بیابان می‌شوند. این شاید نخستین‌باری بود که تعدادی از تشکل‌های زیست‌محیطی داوطلبانه به یاری [[سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران|سازمان محیط‌زیست]] آمده‌اند. وظیفه‌‌شان،وظیفه‌شان، آماربرداری از طعمه‌های [[یوزپلنگ]] بود. دوربین شکاری بر گردن و کوله‌پشتی بر دوش، از سپیده‌دم تا اندکی بعد از طلوع، هر جانوری که می‌بینند را ثبت کردند. پیش از این که پا به بیابان بگذارند، آموزش دیدند که کجا بروند، چگونه منتظر بمانند و چه چیزهایی را ثبت کنند.

پس از این تجربه بود که چندبار دیگر نیز از تشکل‌های زیست‌محیطی کمک‌هایی مشابه گرفته شد. همچنین در پژوهش مربوط به بارندگی در ایران، مشاهدات کاربران گوشی‌های همراه، مورد استفاده قرار گرفت؛ اما هنوز روش‌هایی که در آفریقا یا مغولستان برای جمع‌آوری داده‌های محیطی و حیات‌وحش از طریق شهروندان دانشور متدوال است در ایران روایج نیافته استنیافته‌است.

== پانویس ==