سید حسین نصر: تفاوت میان نسخه‌ها

|وب‌گاهوبگاه= http://www.nasrfoundation.org/

'''سید حسین نصر''' ([[۱۹ فروردین]] [[۱۳۱۲]] در [[تهران]]) فرزند سید ولی‌الله نصر و نوه [[شیخ فضل‌الله نوری]] است. وی [[فیلسوف]] و [[متأله]] [[مکتب سنت‌گرایی|سنت‌گرای]] [[ایرانی‌ها|ایرانی]] و استاد [[علوم اسلامی]] در [[دانشگاه جرج واشینگتن]] است که مقالات و کتب دانشگاهی بسیاری را به رشتهٔ تحریر درآورده‌است.<ref name="scholar.google.com">{{cite web|url=http://scholar.google.com/citations?user=S9yBpOMAAAAJ&hl=en|title= صفحه اندیشوران گوگل}}</ref><ref>John F Haught, ''Science and Religion'', Georgetown University Press, 2001, ISBN 0-87840-865-7, p.xvii</ref>

سید حسین نصر پیرو [[مکتب سنت گرایی]] و متأثر از آرای [[رنه گنون]] و [[فریتهوف شوان]] می‌باشد. او در [[فلسفه علم]] و [[تاریخ علم]] از استادان دانشگاه هاروارد و مکتب [[جرج سارتن]] بهره برده استبرده‌است. در فلسفه اسلامی شاگرد [[سید محمد حسین طباطبایی|علامه طباطبایی]]، [[محمدکاظم عصار]] و [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]] بوده استبوده‌است. او همکار [[هانری کربن]] در حوزه فلسفه تطبیقی و [[تاریخ فلسفه اسلامی]] بوده استبوده‌است و خود چندین اثر علمی در حوزه فلسفه اسلامی و تاریخ آن نگاشته استنگاشته‌است. همچنین عضو و رئیس شاخه مریمیه از [[طریقت]] [[متصوفه]] [[شاذلیه]] است. همچنین با آثار مکتوب و تلویزیونی در معرفی اسلام و [[تشیع]] در آمریکا فعال بوده استبوده‌است.

دکتر عبدالکریم سروش ضمن تجلیل از وی او را پیامبر هویت اسلامی نامیده استنامیده‌است.{{مدرک}}

نصر در دوازده سالگی به [[آمریکا]] فرستاده شد. او در مدرسهٔ شبانه‌روزی پدی در [[نیوجرسی]] ثبت نام کرد. در سال [[۱۹۵۰ (میلادی)|۱۹۵۰]] رتبهٔ ممتاز اول مدرسه خود شد. در چهار سال تحصیلات این مدرسه، نصر زبان [[زبان انگلیسی|انگلیسی]]، علوم، [[تاریخ آمریکا]]، فرهنگ غربی و آموزه‌های [[مسیحی]] را آموخت.

نصر برای ادامه تحصیلات دانشگاهی [[مؤسسه فناوری ماساچوست|مؤسسهٔ فناوری ماساچوست]] را برگزید. در همان زمان [[بورس تحصیلی]] به او تعلق گرفت و او نخستین دانشجوی ایرانی بود که در مقطع کارشناسی در آن مؤسسه تحصیل می‌کرد. او رشتهٔ [[فیزیک]] را برای ادامهٔ تحصیل برگزید. اگرچه نصر دانشجویی ممتاز شناخته می‌شد، به این نتیجه رسید که بسیاری از پرسش‌های فلسفیِ او بی‌پاسخ مانده استمانده‌است. از این رو، در اینکه رشته فیزیک بتواند او را به درکِ واقعیات برساند دچارِ تردیدی جدّی شد. این امر او را ادامه تحصیل در رشته فیزیک مردّد ساخت، به ویژه پس از این که فیلسوف انگلیسی برتراند راسل در سخنرانی‌اَش در MIT گُفت: «فیزیک به خودیِ خود با ماهیتِ واقعیاتِ فیزیکی سر و کار ندارد، بلکه به ساختارها و بنیادهایِ ریاضیِ مربوط به آن می‌پردازد.»<ref name="ReferenceA">{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=نصر |نام=سید حسین |کتاب=آموزه‌های صوفیان: از دیروز تا امروز | ناشر=قصیده‌سرا |سال=1382 |شابک=}}</ref> با شنیدنِ این سخن، تردیدِ نصر جدّی‌تر شد. وی با این که دلبستگی‌اَش به فیزیک را از دست داده بود، در دانشگاه‌ام. آی. تی باقی ماند و در سال ۱۳۳۳ هجری خورشیدی در رشته ریاضیات و فیزیک فارغ‌التحصیل گردید.

پس از فارغ‌التحصیلی در رشته فیزیک، نصر مطالعات گسترده‌ای در علوم انسانی آغاز کرد و به ویژه در کلاس‌های [[جرج سانتایانا]] تاریخ‌نگار علوم و فیلسوف مشهور اسپانیایی حاضر شد؛ و تحتِ تعلیمِ او، مطالعه‌ای جدی را در حکمت یونان باستان آغاز کرد. وی به مطالعه کتاب‌های [[افلاطون]]، [[ارسطو]] و [[افلوطین]] پرداخت. سانتایانا برایِ نخستین بار حسین را با آثارِ یکی از مهم‌ترین نویسندگانِ سنت‌گرایِ معاصر، [[رنه گنون]]، آشنا ساخت. آثارِ گنون در تعیین مبانی عقلانی و سیر فکری نصر تأثیری قاطع داشت.<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Hahn |نام=Lewin Edwin |کتاب=The Philosophy of Seyyed Hossein Nasr | ناشر=Chicago |سال=1987 |شابک=}}</ref> نصر همچنین در این دوره به کتابخانه [[آننده کومرسوامی]] دسترسی یافت؛ و از این طریق با کتاب‌های [[فریتهوف شوان]] و [[تیتوس بورکهارت]] آشنا شد. به گفته نصر، کشف فلسفه سنّتی و [[حکمت خالده]] او را به یقین و آرامشی رساند که هرگز او را ترک نکرده استنکرده‌است.

{{نقل قول|«کشف فلسفه سنّتی و حکمت خالده، و مطالعه آثارِ این بزرگان (شوآن و بورکهارت) شراره‌های بحرانِ درونی‌اَم را فرونشاند و من به یقینی عقلانی رسیدم؛ این یقین از آن روز تا کنون مرا ترک نکرده است،نکرده‌است، بلکه روز به روز بالیده استبالیده‌است و نیرومندتر و نیرومندتر شده استشده‌است. زندگی‌اَم سفری بوده استبوده‌است از یقین نظری تا یقینِ وجودی؛ به عبارت قرآنی، زندگی‌اَم سفری بوده از علم الیقین به عین الیقین و سرانجام به حقّ‌الیقین: نخست کسب کردنِ دانش نظری دربارهٔ آتش، سپس دیدنِ آتش از نزدیک و سرانجام سوختن در آن آتش.»}}<ref>{{یادکرد کتاب |نام خانوادگی=Hahn |نام=Lewis Edwin |کتاب=Philosophy of Seyyed Hossein Nasr | ناشر=Chicago |سال=1987 |شابک=}}</ref>

در دوره تحصیل در آمریکا، نصر به کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه، سوئد، بریتانیا، ایتالیا و اسپانیا سفر می‌کرد و در برخی از این مسافرت‌ها با اندیشمندان سنّت‌گرا و به ویژه با [[فریتهوف شوان]] دیدار کرد؛ این دیدارها سهم عمده‌ای در حیات معنوی و فکریِ او داشته‌اَند، چنان‌که خودِ او گفته استگفته‌است:

وی همچنین، در این دوره، به [[مراکش]] سفر کرد؛ چرا که او به شدّت دلبسته شاخه‌ای از طریقه [[شاذلیه]] بود که در قالب تعالیم و اعمال [[شیخ احمد علوی]] عرضه می‌شد.<ref name="ReferenceA" />

در آنجا نصر برنامه دکتری زبان و ادبیات فارسی برای غیرفارسی‌زبانان را نیز تدریس کرد و گروهی از دانشجویانِ خارجی را برای یادگیری زبان فارسی و آشنایی با ادبیات عرفانی و فلسفی ایران پذیرفت. از جمله شاگردان او در این دوره [[ویلیام چیتیک]] و همسرش ساچیکو موراتا (به انگلیسی: Sachiko Murata)<ref>ساچیکو موراتا,موراتا، پرتال جامع علوم انسانی</ref> بودند.

در مدّت اقامت در ایران، آثارِ متعددی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسوی و عربی تألیف کرد. وی رساله دکتری خود را نیز به زبان فارسی تحریر و چاپ کرد؛ و این کتاب که «نظر متفکران اسلامی دربارهٔ طبیعت» نام گرفت برنده جایزه سلطنتی کتاب گردید. نصر، بسیاری از متون فلسفی مهم از قبیل مجموعه آثار [[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|سهروردی]] و [[ملاصدرا]] و متون [[ابن عربی]]، [[ابن سینا]] و [[ابوریحان بیرونی|بیرونی]] را تصحیح کرده استکرده‌است. علاقه نصر به فلسفه ملاصدرا زمینه‌ساز نشر و ترجمه آثار ملّاصدرا شد، و خود نصر نخستین کسی بود که ملّاصدرا را به جهان انگلیسی زبان معرّفی کرد. نصر، با همکاری ویلیام چیتیک، «کتابشناسی توصیف علوم اسلامی» را در سه جلد به زبان‌های فارسی و انگلیسی به چاپ رسانید. از دیگر کتاب‌های مهمّ او در این دوره «سه حکیم مسلمان» بود که به بررسی اجمالی اندیشه‌های [[ابن سینا]]، [[شهاب‌الدین یحیی سهروردی|سهروردی]] و [[ابن عربی]] می‌پردازد. در سال‌های ۱۹۶۴–۱۹۶۵، نصر در دانشگاه آمریکایی بیروت عهده‌دار تدریس بود. کتاب «آرمان‌ها و واقعیت‌های اسلام» بر اساس متن شش سخنرانی نخست از پانزده سخنرانیِ او در لبنان است. وی، در زمان اقامتش در لبنان، کتاب «حیات و فکر اسلامی» را نیز نگاشت. نصر در زمان اقامت اقامت با لبنان با چندین نفر از اندیشمندان برجسته شیعه، و از جمله [[امام موسی صدر]]، گفتگوی علمی داشته است؛داشته‌است؛ وی همچنین در این دوره با سیده فاطمه یشروطیهیشروطیه،<ref>سیده فاطمه یشروطیه - دائره المعارف طهور</ref>، دختر بنیان‌گذار طریقت [[یشروطیه]] (شاخه‌ای از سلسله صوفیه شاذلیه) دیدار کرده استکرده‌است.

در سال ۱۹۶۶، از نصر دعوت شد تا در [[دانشگاه شیکاگو]] در مجموعه سخنرانی‌های راکفلر در باب برخی از جنبه‌های ارتباط دین و فلسفه با محیط زیست سخنرانی کند. وی، به همین منظور، کتاب «انسان و طبیعت: بحران معنوی انسان جدید» را نگاشت. وی در این کتاب به وجود آمدن بحران محیط زیست را پیش‌بینی کرده استکرده‌است و علّت اصلی این بحران را قدسیت‌زدائی از طبیعت و دید بشر مدرن نسبت به طبیعت شمرده استشمرده‌است.<ref>نسان و طبیعت (بحران معنوی انسان متجدد)، سید حسین نصر، عبدالرحیم گواهی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی</ref>

در اواخر سال ۱۹۷۸ میلادی، [[فرح پهلوی]] از نصر خواست ریاست دفتر وی را بر عهده بگیرد، و نصر پذیرفت. وی بعدها در توضیح این اقدام گفته استگفته‌است: {{نقل قول|«احساس می‌کردم که تنها کسی بودم که می‌توانستم همچون میانجی به ایجاد موقعیتی کمک کنم که در آن مثلاً آیت‌الله خمینی با شاه مصالحه کنند و نوعی حکومت سلطنتی اسلامی بر پا شود، همان‌طور که در عصر صفوی داشته‌ایم، که در آن علما نیز دربارهٔ بعضی از امور مملکتی اظهار نظر کنند اما ساختار سلطنتی کشور دچار تحول نشود. بسیاری از علما در آن دوره همین نظر را داشتند، چرا که مثل من می‌ترسیدند سقوط رژیم به قدرت گرفتن کمونیست‌ها یا مجاهدین خلق بینجامد.»}}<ref>در جستجویِ امر قدسی، سید حسین نصر در گفتگو با رامین جهانبگلو، ص 130</ref>

در سال ۱۹۸۰ و ۱۹۸۱ وی مجموعه سخنرانی‌هایی را با عنوان «معرفت و امر قدسی» در کرسی گفتارهای گیفورد (به انگلیسی: Rowan Douglas Williams of Oystermouth, Gifford Lectures) ارائه کرد و به این ترتیب، نخستین مسلمانی بود که در این رخداد مشارکت کرد.<ref>[http://www.giffordlectures.org/lecturers/seyyed-hossein-nasr Seyyed Hossein Nasr, by giffordlectures.org ]</ref>

به نوشته ویراستاران کتاب سید حسین نصر از مجموعه [[کتابخانه فیلسوفان زنده]]، وی در رأس گروهی از سنت گرایان فلسفی است که با جسارت مفروضات و ارزش‌های [[جهان مدرن]] و [[فلسفه جدید]] را به چالش می‌کشند. البته، این انتقادات واکنشی بیرونی به دربرابر [[مدرنیته]] نیست بلکه ناشی از درآمیختن آگاهانه با آن است. از منظر نصر زیستن بیرون از تمامی سنت‌های اصیل منتج به بی ریشگی و تلاشی طبیعت و انسان می‌شود.<ref>{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Hahn|نام=Lewis Edwin, et all|کتاب=The Philosophy of Seyyed Hossein Nasr|ناشر=Open Court Publishing Company|سال=2000|ماه=|شابک=|پیوند=|صفحه=xvii|زبان=en|تاریخ بازبینی=2017-04-01}}</ref> نصر بر این باور است که در سنت گرایی علم همان علم مقدس است. علم مقدس معرفتی است که در قلب هر وحی ای وجود داردو مرکز دایره‌ای است که سنت را در بر می‌گیرد و آن را تعریف می‌کند. منبع علم مقدس وحی و شهود عقلانی اند. این دو منبع در بردارنده اشراق ذهن و جان آدمی اند. این معرفت همان علم حضوری و بیواسطه است که سنت اسلامی بدان اشارت کرده استکرده‌است.<ref>https://books.google.com/books?id=0YQhoPEih04C&printsec=frontcover&dq=seyyed+hossein+nasr&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiA5f_A8IPTAhWjCJoKHRNrA4IQ6AEIGTAA#v=onepage&q=seyyed%20hossein%20nasr&f=false</ref>

هیوستون اسمیت (به انگلیسی: Huston Cummings Smith) به سوء فهم برخی منتقدان نسبت به مفهوم فلسفه جاویدان نزد نصر اشاره می‌کند. به نظر اسمیت تصور نصر از فلسفه جاویدان هیچ ربطی به این پرسش ندارد که سنت عارفانه و حکمی واحدی در تمام مکاتب فلسفی و عرفانی وجود دارد یا نه. اسمیت بیان می‌کند که این گونه نیست که نصر به صورت [[استقراء|استقرایی]] مفهوم واحد فلسفه جاویدان را از خلال گفتارهای مورخان فلسفه بیرون کشیده باشد. تصور نصر به صورت متافیزیکی برآمده از یک شهود عقلانی یا به بیان ساده از تمییزات عقل است. عقل نزد نصر چیزی است که وجه رهایی و رستگاری آن همه جا حضور دارد و این گونه است که حضور همه جایی حکمت خالده و فلسفه جاویدان در فلسفه نصر محقق می‌شود.<ref>Huston smith in THE PHILOSOPHY OF SEYYED HOSSEIN NASRp.142.2001</ref> البته نصر مطالعات دین شناسیدین‌شناسی تطبیقی مبتنی بر آرای سنت گرایان و نیز برخی از فلاسفه نظیر [[علامه طباطبایی]] و [[توشیهیکو ایزوتسو]]، [[هانری کربن]] داشته استداشته‌است که مؤید دیدگاهش می‌باشد.

از نگاه نصر، سنت همانند هدیه‌ای الهی است که در هر دوره‌ای به شکلی تجلی می‌یابد. وی اصطلاحات دیگری همچون «ذرمه» در آیین‌های [[هندو]] و [[بودایی]]، «الدین» در [[اسلام]]، «دائو» در آیین [[دائو]] را مشابه و نه معادل واژه سنت می‌داند. او معتقد است هیچ زبانی نمی‌تواند معنای سنت را بیان کند. نصر عوالم و تمدن‌های برآمده از آن در ادیان گوناگون را یک عالم سنتی می‌داند، ولی در عین حال آن‌ها را مطابق با سنت نمی‌داند و قایل به یگانگی آن‌ها با سنت نیست؛ لذا در تفکر وی سنت به معنای حقایقی است که دارای ریشه‌ای الهی است که از طریق رسولان الهی آشکار شده استشده‌است. سنت نزد نصر عین دین نیست، گرچه که شامل دین نیز می‌شود. توصیف نصر از دین و ارتباط آن با سنت از منظر حکمت خالده، بحث از کثرت ادیان و وحدت متعالی ادیان را جلوه گر می‌سازد.<ref name=ToolAutoGenRef2>معرفت جاودان، زندگی‌نامه و فهرست آثار دکتر سید حسین نصر، ترجمه سید رضا ملیح، اهتمام سید حسن حسینی، ج اول، مقاله فلسفه اسلامی و مباحث فلسفی، ص14-18، ج سوم 1386ش</ref>

نصر ابتدا سنت را در یک معنای محدودی تعریف می‌کند. نزد وی کشف دوبارهٔ کانون و ذات سنت از طریق تعبیری دوباره از حقیقت و فرمول بندی نگاه سنتی ممکن است که پاسخی به امر مقدس است. این پاسخی به مرثیه انسان مدرن گمشده در عالمی است، که از امر مقدس و معنا تهی و دور گشته استگشته‌است. به بیان دیگر انسان به اصطلاح معصوم، همچون انسان سنتی نگریسته می‌شود که در عالمی زندگی می‌کند که هم منشأ و هم مرکز دارد. در مقابل انسان [[پرومته]]‌ای مخلوقی در این عالم است که در مقابل آسمان شورشی بر پا کرده استکرده‌است. چنین انسانی زندگی را همچون بازاری بزرگ می‌پندارد که برای جای گرفتن در آن و در اختیار گرفتن زمام امور کاملاً آزاد و رهاست. انسان پرومته‌ای در حالیکه معنای قدسی را گم کرده است،کرده‌است، برده طبیعت نازل خودش شده استشده‌است. انسان پرومته‌ای انسانی ضد سنت است.<ref>SHU-HSIEN LIU in THE PHILOSOPHY OF SEYYED HOSSEIN NASR.p.254.2001</ref>

استفاده از واژه فلسفه برای فلسفه جاویدان، عنوان مسامحه‌ای است و بهتر است بجای آن از تعبیر قرآنی [[حکمت خالده]] بهره برد. در [[حکمت خالده]] تفکر به صرف استدلال برهانی و نظری محدود نمی‌شود بلکه در این نوع تفکر سنتی، نیروی دیگری به نام عقل شهودی وجود دارد که یکی از مراتب و منزلت‌های آن، تفکر استدلالی است و به بیان ساده، شان عقل شهودی صرف استدلال و استنتاج با واسطه به گزاره‌های مجهول نیست بلکه دریافت مستقیم حقیقت و حقایق هستی در آن مد نظر است. سنت خالده مبتنی بر عقل شهودی است و آن شهودی است که با عقل و استدلال توافق و همسویی دارد. عقل شهودی به مرتبه روح تعلق دارد و به ساحت ذهن یا نفس محدود نمی‌شود؛ و لذا [[متافیزیک]] برآمده از سنت خالده محدود به مقوله‌های ذهنی نیست بلکه امری کاملاً فرا انسانی است. از این جهت سنت خالده سنتی وحدت گرا و یگانه محور است. قدمت این اصطلاح از نگاه سنت گرایان به تاریخ پیدایش هستی بازمی‌گردد چرا که عقل شهودی امری همزاد انسان است. این تفکر همچنین بی زمان و بی مکان است. برخی حکمت خالده را محصول انتقاد از مدرنیته دانسته استدانسته‌است ولی برخی دیگر با این قول مخالف اند چرا که سنت گرایی و [[حکمت خالده]] را فراتر از زمان و مکان می‌دانند.<ref name=ToolAutoGenRef2 />

فهم انسانی در منظومه فکری نصر از دو نوع [[علم حصولی|معرفت استدلالی]] و [[علم حضوری|شهودی (حضوری)]] تشکیل شده استشده‌است. از نگاه وی، بیشتر ما فکر می‌کنیم که معرفت امری استدلالی و برهانی است. در حالیکه معرفت استدلالی و برهانی، معرفتی سرگردان و غیر مستقیم است از آن حیث که به غیر خودش دلالت می‌کند. در مقابل معرفت شهودی یا حضوری این گونه نیست. معرفت شهودی و حضوری در بنیاد و زیربنای معرفت استدلالی و برهانی است که نمی‌تواند همانند معرفت نظری و استدلالی توصیف شود.<ref>Huston smith in THE PHILOSOPHY OF SEYYED HOSSEIN NASRp.143.2001</ref>

* از شاگردان وی می‌توان [[حداد عادل]] و [[ویلیام چیتیک]] را نام برد.<ref name="historylib" />

* وی مدتی را نزد [[علامه طباطبایی]] به تحصیل فلسفه اسلامی گذراند و بسیار تحت تأثیر وی قرار گرفته<ref name="historylib" /> و کتاب «[[شیعه در اسلام]]» ایشان را به انگلیسی بازگرداند.<ref>{{چپ‌چین}}Shi'ite Islam. Tabataba'i. 2Ed. 1977. State University of New York Press.{{پایان چپ‌چین}}</ref>

* رئیس سابق [[دانشکده ادبیات و علوم انسانی]]<ref name=ToolAutoGenRef1 />

* سفیر محمدرضاشاه پهلوی<ref name=ToolAutoGenRef1 />

آثار فلسفی سید حسین نصر توسط برخی از سازمانها و مراکز در ایران بازنشر شده استشده‌است:

# در جستجوىجستجوی امر قدسى،رامينقدسی، رامین جهانبگلو

# مریمیه؛ از فریتیوف شوان تا سید حسین نصر، نوشته عبدالله شهبازی، همراه با بازخوردهای نشر الکترونیکی، انتشارات تیسا، 1393۱۳۹۳

حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر الویری (عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام تهران) در سفرنامه‌ای که از سفر اخیر خود به آمریکا منتشر ساخته‌اند، گفته‌اند: «در جلسه‌ای خصوصی که خدمت جناب آقای دکتر نصر رسیدم، ایشان گفتند که هیچ آرزویی جز مرگ و دفن در ایران ندارم. من به آقای دکتر نصر گفتم: آیا صحیح است که شما گفته‌اید فقط در صورت دعوت شخص آقای خامنه‌ای به ایران می‌آیید؟ که آقای دکتر نصر در پاسخ گفتند: منظور از دعوت، تضمین ایشان مبنی بر ایجاد امنیت است. دکتر نصر در ادامه گفتند: من شرایط را برای ایجاد کرسی شیعه شناسیشیعه‌شناسی در دانشگاه جرج واشینگتن فراهم کرده‌ام و این نیاز به حمایت ایران دارد و اگر این اتفاق تا قبل از بازنشستگی من، انجام نشود، فرصت را از دست داده‌ایم.»<ref>{{یادکرد وب|نویسنده = امیر کریمی گنابادی |نشانی = http://karimigonabadi.ir/seyye-hosein-nasr/ |عنوان = آشنایی با دکتر سید حسین نصر | ناشر = وب گاه کریمی گنابادی}}</ref>

* {{یادکرد وب| نشانی = http://www.nasr.org| عنوان = وب‌گاهوبگاه رسمی دکتر نصر| زبان = | نشانی بایگانی = | تاریخ بایگانی =}}