شهرستان دیر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شهرستان دَیّر''' (به فتح اول و کسره یاء مشدد) یکی از شهرستانهایشهرستان‌های [[استان بوشهر]] در جنوب [[ایران]] و در ساحل [[خلیج فارس]] قرار دارد. دارای سه بخش [[بخش مرکزی شهرستان دیر|مرکزی]]، [[بخش آبدان|آبدان]] و [[بخش بردخون|بردخون]] است.{{سخ}}

بر اساس سرشماری رسمی سال ۱۳۹۰ جمعیت این شهرستان ۵۲٫۵۲۳ نفر (۱۲٫۷۷۹ خانوار) است<ref>{{سرشماری ۱۳۹۰|18}}</ref> که بر همین اساس در سال ۱۳۸۵ جمعیت آن ۴۸٫۴۸۸ نفر (۱۰٫۰۳۶ خانوار) بوده استبوده‌است.<ref>{{سرشماری ۱۳۸۵|18}}</ref>

جنس خاک منطقه قلیایی است و به همین علت گیاهان نمی‌توانند مواد مورد نیاز خود را جذب نمایند. کمی رطوبت زمین، حرارت زیاد هوا و کمبود مواد آلی نیز مزید بر علت شده‌است. وجود توده‌های نمکی سبب شور شدن آبهای روان گردیده‌است. ناهمواریهای این منطقه جزء نواحی پست زاگرس جنوبی‌اند که ارتفاع آنهاآن‌ها نسبت به زاگرس بلند، کمتر و قوس و چین‌ها نیز بسیار ملایم و به تدریج به طاقدیس و ناودیس‌ها ختم می‌شود.

درجه حرارت در شهرستان دیّر حداکثر میانگین دما ۴۷ درجه سانتی گراد و کمترین معدل حداقل دمای سالانه ۲۲ درجه{{ف}}است. در فصل تابستان ودرو در زمان وزش بادهای گرم «تش باد» دما به پنجاه درجه سانتی گراد نیز می‌رسد. سردترین هوا در اواخر دی و اوایل بهمن و گرمترین زمان در تیر و مرداد ماه است.

* جزیره نخیلو دارای پوشش گیاهی است. قسمت جنو ب شرقی آن بصورتبه صورت اسکله طبیعی است که موتور لنج‌های صیادی و باری و همچنین قایقهای صیادی می‌توانند پهلو بگیرند و برای حمل و نقل مناست است. این محل نزدیک‌ترین محل به [[رأس التنوره]] عربستان و امیرنشینان قطر و بحرین می‌باشد.

* جزیره گرم: در نزدیکی جزیره نخیلو واقع شده و پناهگاه خوبی برای شناورهای کوچک بویژهبه ویژه قایق‌های صیادی است.

* راس المطاف (جزیره زیر آب): حساسترین منطقه در مسیر شناورهای بزرگ و کوچک است که در ۲۰ مایلی شهر بندری دیّر و با فاصله ۲۰۰ متری روستای چاه پهن واقع شده‌است. طول این منطقه ۴ کیلومتر و عرض آن ۲۰ متر است. در این محدوده آب دریا حالت گردشی و بصورتبه صورت گرداب بوده و سالانه تعداد زیادی از شناورها به جهت ناآگاهی با آن برخورد کرده و به گل می‌نشینند و غرق می‌شوند. در همین راستا افرادی زیاد و ملوانهای شناورها تلف شده و از بین می‌روند.

منطقه مند با مساحت ۴۶۴۰۰ هکتار، منطقه‌ای جلگه‌ای و کویری است که در [[بخش بردخون]] از توابع شهرستان دیر در ۱۳۰ کیلومتری جنوب بوشهر واقع گردیده و یکی از زیستگاه‌های مهم [[آهو]] در [[استان بوشهر]] به شماربه‌شمار می‌رود. این منطقه در سال ۱۳۵۵ به عنوان منطقه حفاظت شده تحت پوشش اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر قرارگرفت. [[رودخانه مند]] که از کوه‌های [[استان فارس]] سرچشمه گرفته و در خور زیارت به [[خلیج فارس]] می‌ریزد، مرز شمالی منطقهٔ مند را تشکیل می‌دهد. آب این رودخانه به دلیل عبور از کوه نمک واقع در جنوب خورموج شور و تلخ‌مزه گردیده، در فصل تابستان و پاییز به دلیل پایین آمدن سطح آب و تبخیر شورتر، و در فصل زمستان و بهار اندکی شیرین می‌شود و روی‌هم‌رفته مهمترین آبشخور منطقه را تشکیل می‌دهد. در مرز غربی منطقه و در حاشیه سواحل خلیج فارس جزایر کوچک [[ام سیله]] (خان)، [[جزیره تهمادو]]، [[جزیره نخیلو|نخیلو]] و [[جزیره گرم|گرم]] واقع گردیده‌اند. این جزایر و آبهای اطراف آن‌ها که بخش قابل توجهی از منطقه حفاظت شده مندرا شامل می‌گردد، زیستگاه مهمی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و تخم‌گذاری پرندگان و لاک پشتانلاک‌پشتان دریایی محسوب می‌شوند. مرز جنوبی منطقه از پوزه گرم (پوزه ماشه) در ساحل خلیج فارس تا روستای [[مل گنزه]] واقع درحاشیه جاده ساحلی و مرز شرقی منطقه را جاده ساحلی تشکیل می‌دهد که پس از عبور از روستای مل گنزه، درواحمد (درومل.Dorvamal)، نرکوه، گزخون، زیدون، شیبرم، بردخون کهنه، بردخون نو و مخدان به رودخانه مند می‌پیوندد.

* ناحیه غربی و جنوب غربی که بر روی هم بیش ازکل مساحت منطقه را شامل می‌گردد، به دلیل مجاورت با دریا به صورت لجن زار و پوشیده از گل‌ولای می‌باشد. اجتماعاتی از درختچه‌های گز و بوته‌های شور به صورت پراکنده درایندر این ناحیه دیده می‌شوند که پناهگاه وحوش منطقه می‌باشند. درحاشیه شرقی جزیره‌ام الگرم و حاشیه غربی پوزه ماشه (در منتهی الیه جنوب غربی منطقه) اجتماعات کوچکی از درختان ماندابی ([[حرا]]) گونه Avicennia Marina دیده می‌شود.

* پستانداران: مهمترین پستاندار منطقه [[آهو]] است. منطقه مند از زمان‌های گذشته یکی از زیستگاه‌های مهم آهو در [[استان بوشهر]] بوده‌است. در سال ۱۳۶۵ طغیان رودخانه مند و نفوذ آب به داخل منطقه امن باعث از بین رفتن بخش اعظم جمعیت آهوی این منطقه گردید به طوری کهبه‌طوری‌که پس از فرو نشستن آب رودخانه لاشه ۲۰۰ راس آهو توسط محیط بانان درسواحل دریا و جزایر منطقه شمارش شده‌است. بر اساس سرشماری به عمل آمده درسال ۱۳۷۷ جمعیت آهوی منطقه مند ۳۰۵ راس است. از سایر پستانداران منطقه می‌توان به گرگ، روباه، سیاه گوش و کفتار اشاره کرد.

درآب‌های ساحلی غرب منطقه مند چهار جزیره بانام‌های جزیره [[ام سیله]] (خان)، [[جزیره تهمادو|تهمادو]]، [[جزیره نخیلو|نخیلو]] و [[جزیره گرم|ام الگرم]] وجود دارد که به علت نداشتن سکنه، محیط امنی جهت لانه‌سازی و تخمگذاری پرستوها و لاک پشت‌هایلاک‌پشت‌های دریایی و دیگر پرندگان ازجمله قارهای ساحلی و سلیم خرچنگ خوار می‌باشند. این جزایر به فاصله متفاوتی از ساحل و در امتداد یکدیگر قرار دارند، بزرگترین آنهاآن‌ها ام سیله با مساحت ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ هکتار و کوچکترین آن‌ها جزیره نخیلو با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار است.

جزیره [[ام سیله]] درنزدیکی مصب [[رودخانه مند]] در امتداد شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و وسعت آن حدود ۱۰۰ هکتار است. این جزیره کاملاً مسطح است به طوری کهبه‌طوری‌که تحت تأثیر جزر و مد نیمه ماه بخش اعظم آن را آب دریا فرا می‌گیرد. سواحل ماسه‌ای این جزیره محل تخم‌گذاری لاک‌پشتان دریایی است و قسمت‌های مرکزی آن که پوشیده از گیاهان شور دوست با حداکثر ارتفاع ۸۰ سانتیمتر است پناهگاه مناسبی جهت لانه‌سازی و زادآوری تعدادی از انواع پرستوها است. این جزیره غیرمسکونی است و فاقد هرگونه درخت و درختچه می‌باشد. پرندگانی که در جزیره خان تخم‌گذاری و جوجه‌آوری می‌نمایند عبارتند از: [[پرستوی دریایی|پرستوهای دریایی]]، [[گلرابی]]، [[کاکلی|کاکلی کوچک]]، [[پرستوی دریایی پشت دودی]]، و [[سلیم]].

[[جزیره نخیلو]] با مساحت تقریبی ۷۵ هکتار به فاصله ۱۰ کیلومتری ساحل [[گزخون]] واقع شده‌است. شکل جزیره بیضوی است و دامنه‌های غربی و شمال غرب و جنوب غربی آن صخره‌ای می‌باشد. مناطق مرکزی این جزیره دارای پوشش بوته‌ای انبوه و مناطق مجاور ساحل آن درقسمتهای شمال و شرق، شنی توأم با انبوه بقایای صدفهای دریایی و در سایر قسمت‌ها ماسه‌ای است و محیط مناسبی را جهت زادآوری لاک پشتانلاک‌پشتان و انواع پرندگان دریایی فراهم آورده‌است.

پرستوهای دریایی پشت دودی، کاکلی و کاکلی کوچک و هم چنین سلیم خرچنگ خوار و لاک پشت‌هایلاک‌پشت‌های دریایی عقابی از جمله گونه‌هایی هستند که در این جزایر تخم‌گذاری می‌نمایند.

* از مهمترین فعالیتهایفعالیت‌های شهرستان فعالیت شرکت بازرگانی زرین بام دنیا به عنوان شرکتی پیشرو در عرصه اقتصادی و بازرگانی می‌باشد.

بعضی از مورخین معتقدند که بندر دیر در اصل یهودی نشین بوده‌است که احتمالاً به علت تفوق آنهاآن‌ها بر دیگر نحله‌های مذهبی و نیز احداث [[کنیسه|کنیسه‌هایی]] به نام دَیر، این منطقه را دَیر نامیده‌اند که با گذشت زمان در تلفظ کتابت به دَیِّر مبدل گردیده‌است.

همچنین گفته شده بعلت آبادانی به دایر معروف بوده سپس دَیِّر نامیده شده استشده‌است. نیز بعضی معتقدند به علت مهاجرت عده‌ای از اعراب بحرین از منطقه‌ای بنامبه نام دیر، محل سکونت فعلی خود را نیز همانگونه نامیدند.

مؤلف فارسنامه ناصری، قصبه این ناحیه را بردستان می‌نامد و سپس از دیر به عنوان قصبه منطقه نام می‌برد. مؤلف فارسنامه ابن بلخی نامهای قدیمی بندر دیر را «[[نجیرم]]» و «نجیرام» ذکر می‌کند. در نقشه‌های قدیمی بویژهبه ویژه در نقشه‌ای که در کتاب جغرافیای تاریخی سیراف درج گردیده، محل کنونی بندر دیر بنامبه نام نجیرم ثبت شده‌است. نامهای «دیّر» و «دایر» در السنه سالخوردگان بگوش می‌خورد.

وجود ناحیه بردستان و بندر بتانه در اطراف دیر و آثار تاریخی باقی ماندهباقی‌مانده حکایت از سوابق تاریخی این شهر دارد. در عصر عیلامی‌ها نیز بتانه را بتنه می‌خوانده‌اند که هر سال در این شهر بازار بزرگی بر پا می‌شده‌است. همچنین کاربرد واژه بتخانه واینکه بقول مستوفی، دیرهای فراوانی در این منطقه قرار داشته، این نقطه را تأیید می‌نماید که معابد و پرستشگاه‌های ادیان مختلف در بطانه فراوان بوده‌است. بنادر دیّر، بتونه و بردستان در عصر ساسانیان معمور و آباد بوده‌اند. در کتاب تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس تألیف محمد ابراهیم کازرونی آمده‌است که: «دیر» چهار برجیست در کنار دریا و بقدر پنجاه، شصت خانه چوب نخل و آن قلعه منجمله بلوک بردستان است. [[رضا طاهری]] مؤلف [[از مروارید تا نفت]] / تاریخ خلیج فارس پیشینهٔ دوران قرن‌های اولیه اسلامی دیر را در بندر نجیرم جستجو می‌کند و نجیرم را با بردستان کنونی یکی می‌داند.

در گورستان پیرامون مسجد بر روی قبور اسلامی سنگهایسنگ‌های آهکی که با خط کوفی و عربی قدیم و جدید می‌باشد که دارای ارزش تاریخی است. با توجه به بقایای خورده شده و تکه سنگهایسنگ‌های باقی ماندهباقی‌مانده قدمت این قبرستان را می‌توان حدود سده چهارم و پنجم هجری، قمری دانست.

در قسمتی از پهنه به طول ۱۰ الی ۱۲ کیلومتر و به عرض ۶ تا ۸ کیلومتر به نام بی خاتی قلعه‌ای بنامبه نام بتون و پهنه بنامبه نام بتانه وجود دارد. در این محل آثار ویرانه‌های شهری عظیم و حومه آن که در کنار در یا قرار داشته و جود داشته. بین بتانه و بی خاتی بر دامنه ارتفاعات سنگی آثار دیوار، آب انبار، پلکانی سنگی که به طرفین یک صخره وسیع از سنگ تراشیده‌اند نمایان است؛ و ارتفاع این تپه تا سطح زمین حدود ۳۰ تا ۴۰ متر است. در پایین تپه و به فاصله ۵۰۰ متری آن سنگ مدور بزرگی بصورتبه صورت میدان وسیعی وجود دارد. احتمال می‌رود این محل یک استادیوم بوده که سبک معماری آن مربو ط به دوران سلوکی یا آمد و رفت فینیقیان باشد.

* آثار باقیماندهباقی‌مانده در غرب بردستان

* قایق‌های باقی ماندهباقی‌مانده از سونامی