در آغاز برخی پنداشته بودند که زبان اوستایی به احتمال قوی از زبانهای نواحی غرب ایران بوده و در آن دو گویش باستانی ([[هورامی]]) و جدید می‌توان تشخیص داد. گویش هورامی به اوستا نزدیک تر است<ref>The Iranian Languages ,Gernot Windfuhr, p 44</ref>. لیکن امروزه اثبات شده که چنین شده نیست.
زبان اوستایی که با شمال‌شرقی ایران و [[زبان فارسی باستان|زبان پارسی باستان]] که به جنوب غربی [[ایران بزرگ|ایران]] تعلق دارند، هر دو شاخه‌هایی از زبان نیا-ایرانی یا [[زبان نیاایرانی|ایرانی کهن]] هستند<ref name="Hoffmann_EIr">{{citation|last=Hoffmann|first=Karl|title=Encyclopedia Iranica|year=1989|volume=3|pages=47–52|chapter=Avestan language|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/avestan-language|location=London|publisher=Routledge & Kegan Paul}}.</ref>{{refn|<!--VERBATIM QUOTE BEGIN-->"It امروزه isاین impossibleممکن toنیست attributeکه aجایگاه preciseگیتاشناختی geographicalخاصی locationبرای toزبان theاوستایی languageدانست of the Avesta... Withدر theمطالعه‌ای exceptionانتقادی ofاز anپ. important study byتدسکو (P. Tedesco) (1921یه سال ۱۹۲۱ [...]),whoکه advancesنظریه the«میهن theoryاوستایی» ofرا anبرخلاف 'Avestanدانشمندان homeland'ایرانی inدر northwesternسده‌ی Iran,بیستم، Iranianوی scholarsدر ofشمالغرب theایران twentiethکنونی centuryدانسته haveاست. lookedپژوهشگران increasinglyایرانی toمیهن easternاوستایی Iranرا forدر theشرق originsمی‌دانستند ofزیرا theبیشتر Avestanنشانه‌های languageزبان andاوستایی todayکه thereپژوهشگران isایرانی generalدر agreementشرق that the area in question was in eastern Iran—a fact that emerges clearly from every passage in the Avesta that sheds any light on its historical andمی‌یافتند" geographicalbackground."<!--VERBATIM QUOTE END--><ref name="Gnoli_EIr">{{citation|last=Gnoli|first=Gherardo|chapter=Avestan geography|title=Encyclopedia Iranica|volume=3|year=1989|location=London|publisher=Routledge & Kegan Paul|pages=44–47|chapter-url=http://www.iranicaonline.org/articles/avestan-geography}}.</ref>|group="f"}}. زبان [[زبان نیاهندی|هندی کهن]] نیز همریشه‌ای نزدیک به این زبان‌هاست که همه‌شان برگرفته از [[زبانهای هندوایرانی|گروه زبانی هندو-ایرانی]] است. زبانهای ایرانی عموما به دو شاخه «شرقی» یا «خاوری» و «غربی» یا «باختری» رده‌بندی می‌شوند که چارچوب زبان اوستایی در شاخه [[زبانهای ایرانی شرقی|شرقی]] است. زیرا تفاوت به معنای محدود این است که اوستایی تکوین‌های زبان‌شناختی‌اش را در چاچوب زبانهای ایرانی شرقی بیانجامیده، نه ایرانی غربی؛ چون که در آن زمان هنوز زبانهای ایرانی شرقی و غربی از همدیگر جدا نشده بودند. زبان اوستایی هیچ یک از نشانه‌های صرفی یا ساختواژه‌ای ایرانی (جنوب)غربی ؛ همچون پارسی باستان را نشان نمی‌دهد از اینرو نمی‌توان آن را ایرانی غربی برشمرد. باری این جمله بدین معناست که این زبان فقط «زبان غیر-غربی ایرانی» است و از اینرو «شرقی» نامندش<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/eastern-iranian-languages Encyclopaedia Iranica: EASTERN IRANIAN LANGUAGES. By Nicholas Sims-Williams]</ref>. زبان اوستایی نیز مانند زبان پارسی باستان دارای دگرش‌ها و تکوین واژگانی خاص خود است برای نمونه صفت «[[اشه|اَشَ]]» (به اوستایی: 𐬀𐬱𐬀 ،aša) که بایستی از دگرش واجی rt* بوده است زیرا همریشه‌ها و هم‌ارزهایش در زبانهای پارسی باستان «اَرْتَ» {{به پارسی باستان|𐎠𐎼𐎫|arta}} و سنسکریت ودایی «[[ارته|ڑتَ]]» {{به سانسکریت|ऋत|ṛtá}} هستند<ref>Hoffmann, K. Encyclopaedia Iranica. AVESTAN LANGUAGE. III.
دستورزبان اوستایی: «ریخت‌شناسی اسم‌ها، صفت‌ها، ضمیرها و فعل‌های اوستایی بسیار نزدیک به پارسی باستان هستند که وارث نیا-هندو-اروپایی از راه زبان نیا-هندو-ایرانی (نیا-آریایی) است. پژوهش بر متون پراکنده اوستایی حاضر در موارد بسیاری حاوی دشواری‌های چشمگیری هستند که ناشی از دگرش آوایی و دستورزبانشان است. از اینرو چون شباهت ساختاری و رده‌بندی‌وار (سیستماتیک) میان زبان ودایی و اوستایی است می‌توان با بهره‌جویی از متون و دستورزبان ودایی تا حد بسیاری بر این مشکلات چیرگی یافت.»</ref>. زبان اوستایی کهن (بخش گاثاها) به پارسی باستان نزدیکی بالایی دارد و ذاتا با [[سانسکریت ودایی|سنسکریت ودایی]] همریشه است. اعتقاد بر این است که [[زبانهای ایرانی|زبان ایرانی نو]] [[زبان پشتو|پشتو]] یکی از انشعابات اوستایی باشد<ref>Morgenstierne, G. [http://www.iranicaonline.org/articles/afghanistan-vi-pasto Encyclopaedia Iranica: AFGHANISTAN vi. Paṧto]
